به گزارش سرویس فرهنگ و هنر پایگاه تحلیلی و خبر وسائل، یکی از آروزهای دیرینه انسان در طول تاریخ این بود که بتواند رؤیاهای خود را برای دیگران به نمایش گذاشته و یا اینکه یک ابزار و وسیله برای تحقق رؤیاهای خود داشته باشد.
بر همین اساس پس از اختراع دوربین عکاسی و فیلمبرداری، انسان توانست با کمک این ابزار بخشی از رؤیاهای خود را همزمان با انقلاب صنعتی در قالب فیلم‌های صامت و کوتاه به دیگران نشان دهد و امروزه که تکنولوژی صنعت فیلم به عالی ترین حد از پیشرفته خود رسیده برای انسان این امکان فراهم شده که نه تنها رؤیا بلکه خیالات غیر واقعی خود را نیز بر روی پرده نقره ای به نمایش بگذارد.
در سال‌های اخیر پس از پیروزی انقلاب اسلامی و روی کار آمدن حکومت دینی در کشور ایران برای اندیشمندان و کارشناسان این سؤال پدید آمد که آیا می‌توان پا را فراتر از تولید فیلم‌های واقعی و مبتنی بر زندگی روزمره مردم گذاشت و زندگی بزرگان دین را بر روی پرده نقره ای به نمایش گذاشت که باید گفت در چند دهه گذشته از انقلاب ساخت فیلم‌های مانند امام علی (ع) و دیار عشق نشان داد که سینما از ظرفیت بسیار زیادی برای نمایش و شخصیت پردازی زندگی معصومان برخوردار بوده و از آن جایی که قاب تصویر از اثر گذاری بیشتری بر روی زندگی انسان برخوردار است به طبع الگو پذیری و فهم مردم هم با این سریال ها از زندگی معصومان بیشتر می شود.
اما آنچه که مهم است این بوده که دین ماهیت و چیستی هنر را پذیرفته و به اثر خارق‌العاده آن بر زندگی مردم مرتبط است اما آنچه در سال‌های اخیر موجب ایجاد یک چالش جدی در جامعه و عرصه سینِما شده است مساله نمایش چهره معصومین است زیرا در سال‌های گذشته در راستای حفظ قداست معصومین از نمایش چهره آن‌ها خودداری می‌شد اما در سال‌های اخیر سینِما گران به‌خصوص سینِما گران جوان سعی کردند که پا را از مرزها فراتر گذاشته و چهره معصومین را در مقابل مردم به نمایش بگذارند که همین موضوع موجب ایجاد چالش های فقهی و توقف تولید و پخش بعضی از آثار شده است.
هر چند که عده‌ای به خاطر هزینه زیاد این آثار معتقد به پخش این آثار بدون در نظر گرفتن رویکرد فقهی هستند اما آنچه که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که سینِما گران و فیلمساران قبل از ساخت فیلم و مشورت با مراجع تقلید و علمای دینی و بیان هدف و ایده‌های خود در فیلم نه تنها می‌توانند خسارت های مالی را در تولید اینگونه آثار به حداکثر برسانند بلکه می‌توانند در این زمینه تولید بهتری داشته و وجه بهتری از زندگی معصومین را به نمایش بگذارند.
بر همین اساس و در راستای مشخص شدن ابعاد موضوع با حجت الاسلام احسان شریعتی، دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه قم و کارشناس ارشد تهییه کنندگی سینِما به گفت و گو نشسته و نظر ایشان را در این مسأله جویا شدیم.
حرمت ثانویه اصلی‌ترین علت عدم نمایش چهره معصومین(ع) بر پرده سینِما است
وسائل ـ به نظر شما اصلی‌ترین عامل عدم نمایش چهره معصومین (ع) در سینما چیست؟
در ابتدا باید به این نکته توجه کرد که دین مخالفتی با نمایش سبک زندگی انبیاء و ائمه(ع) ندارد بلکه از تمامی ابزارهای موجود در جامعه نیز برای ترویج سبک زندگی اولیاء و انبیاء استفاده کرده تا بتواند رسالت خود را به نحو احسن در حوزه هدایت گری و انتشار کلام حق در جامعه انجام دهد.
بنابر این در اینجا دین مخالف با‌شخصیت پرداری انبیاء در سینما نیست اما آنچه که فقه امروزی با آن مخالف است ترسیم و قرار دادن یک چهره خاص برای معصوم و حصر آن در یک شخصیت و بازیگر است به عبارت دیگر فقه بیان می‌کند که قرار دادن یک چهره مشخصی برای معصوم شاید از نظر اولیه حرمت نداشته باشد و لی از نظر ثانویه حرمت دارد.
زیرا از آن پس همان چهره از معصوم(ع) در ذهن مردم نقش می‌بندد و مردم، معصوم را به همان شخصیت و چهره می‌شناسد برای مثال در این زمینه می‌توان به چهره حضرت یوسف(ع) اشاره کرد. بنابراین از آن پس آن بازیگر زیر نظر و ذره‌بین مردم قرار می‌گیرد و اگر او در طول زندگی نقشی مخالف با نقشی که در فیلم و سریال معصوم داشته بازی کند یا در زندگی شخصی خود مرتکب خطا شود موجب مخدوش شدن چهره معصوم(ع) شده و ناخودآگاه نوعی از تنفر در میان مردم از معصوم(ع) ایجاد می‌کند که این موضوع غیر ارادی و ناخودآگاه موجب تقدس زدایی از چهره معصوم(ع) و عادی شدن معصوم(ع) در نگاه مردم شده و به مقام عصمت معصوم خدشه وارد می کند.
وسائل ـ با توجه به این موضوع توصیه شما برای نمایش چهره معصوم(ع) در سینِما چیست؟
به نظر من بهتر است که برای موفقیت سنِما در عرصه شخصیت پردازی چهره معصومین(ع) در حوزه های علمیه، درس خارج فقه هنر ارائه شده و با ارائه این درس امکان تبیین حدود و مرزهای فقهی هنر مشخص می‌شود و زمانی که مرزها، حدود و راهبردها برای ترسیم زندگی معصومین(ع) مشخص شد در آن صورت می‌توانیم شاهد ظهور و بروز هنر دینی به معنای واقعی کلمه در سطح جامعه باشیم و این هنر خواهد توانست به دلیل مبتنی بودن بر وحی از تأثیر تبلیغی بسیار زیادی بر زندگی مردم برخورد باشد
در اینجا توجه به این نکته لازم است که نمی‌توان به دلیل محدودیت‌های فقهی از قابیلت های سنِما در عرصه ترویج زندگی ائمه(ع) غافل شد.
وسائل ـ با توجه به توصیه‌های شما به نظر می‌رسد معتقد به این هستند که با مشخص کردن حدود و مرزها می‌توان چهره معصومین(ع) را به نمایش گذاشت در حالی که در اینجا توجه به این نکته هم ضروری است که برای اینکه بتوانیم شخصیت معصومین(ع) را در سینِما به نمایش بگذاریم به این علت که شخصیت معصومین(ع) بعد عملی وحی است لازم است اضافه بر راه اندازی درس خارج فقه هنر در حوزه علمیه، هنر ما نیز به وحی نزدیک شود و سینمای ما زمانی در نمایش چهره معصومین و شخصیت آن‌ها موفق خواهد بود که بتواند هنر مبتنی بر وحی را به نمایش بگذارد، همچنین لازم است بازیگری که قرار است نقش معصوم(ع) را بازی کند تا جایی که می‌تواند در زندگی معصوم(ع) کنکاش کرده و سعی کند با طاعت و عبادت خداوند تا جایی که می‌تواند خود را به شخصیت معصوم (ع) نزدیک کرده و اضافه بر این سعی کند که بعد از بازی نقش به آن نقشی که بر عهده گرفته تقید داشته و هر کاری را بر عهده نگیرد.
بله همانطور که گفتیم حرمت ثانویه در حال حاضر مهم‌ترین علت مخالفت فقه با عدم چهره نمایش معصومین(ع) است بر همین اساس لازم است بازیگران در این زمینه تقید داشته و هنر ما به هنر دینی واقعی نزدیک شود و در این عرصه رسالت بر عهده سنِما و بازیگران است که تا جای ممکن خود را به شخصیت معصوم نزدیک کنند.
ولی همانطور که گفته شد نمی‌توان از قابلیت سنِما در عرصه نمایش زندگی معصومین و دین در جامعه غافل شد و لازم است که در حال حاضر میزان کلاس‌های خارج فقه در حوزه افزایش یافته و متخصصان متعهدی در این زمینه در حوزه علمیه تربیت شوند که به هنر و دین مسلط باشند و بتوانند در این زمینه به خوبی تئوری پردازی کنند.
و در حال حاضر اگر حوزه های علمیه به‌خصوص حوزه علمیه قم به این موضوع بی توجه باشد نخواهد توانست رسالت خود را به خوبی در زمینه استفاده از ظرفیت های موجود برای انتشار مسائل دینی به نحو احسن انجام دهد.
وسائل ـ در تکمیل نظر شما باید به این نکته نیز توجه کرد که لازم است همانطور که در حال حاضر آموزشگاه‌های سینِما و بازیگری در سطح کشور راه اندازی شده طلاب و کارشناسان مسلط به هنر و بازیگری که در حوزه های علمیه تحصیل کرده و در حوزه هنر هم دارای تخصص هستند وارد عرصه تعلیم و تربیت بازیگر در عرصه هنر شده و لازم است در این زمینه دروسی که در دانشگاه به‌خصوص در رشته بازیگری تدریس می‌شود نیز مانند سایر علوم انسانی در دانشگاه ها اسلامی سازی شده و به عبارت دیگر در کنار تکنیک، اخلاق بازیگری از منظر اسلام نیز به بازیگران تعلیم داده شود تا شاهد انحراف در سینِما و زندگی شخصی بازیگران نباشیم و بتوانیم سینِما را در معنای واقعی آن به سینمای دینی نزدیک کرده و بتوانیم شاهد تحول جدید در عرصه تولید فیلم و سریال بر مبنای دینی باشیم زیرا در حال حاضر سینمای ما در بیشتر مواقع تنها ظواهر دینی را حفظ کرده و در معنای واقعی کلمه توانسته رسالت خود را به خوبی انجام دهد به همین دلیل سینمای ما نه تنها نتوانسته نقش آنچنان مثبتی در ترویج دین داشته بلکه به علت چهره متفاوت بازیگر در روی صحنه و پرده و اجتماع موجب ترویج نوعی تضاد، بی دینی و ظاهر گریزی از دین شده و این موضوع به نوبه خود موجب شکل‌گیری تصویر متضاد از دین در سینِما و واقعیت در نظر مردم شده است.
این موضوع البته نشان می‌دهد بازیگران ما در عرصه زندگی شخصی و واقعی آنچنان که باید بهره زیادی از دین نداشته و متأسفانه به جای الگوبرداری از شخصیت‌های فرهیخته دینی که نقش آن‌ها را بازی می‌کنند به الگوبرداری از سینِما مبتذل غرب و هالیوودی روی آورده به همین علت ما شاهد کشف حجاب بسیاری از بازیگران در سال‌های اخیر بوده‌ایم که با وجود بازی در نقش‌های مذهبی بسیار غنی در زندگی شخصی تمام این شخصیت فرهیخته دینی را که بازی کرده‌اند انکار کرده و چهره ای متفاوت داشته‌اند به همین علت به نظر می‌رسد که گذاراندن دروس دینی در کنار یادیگری تکنیک های بازیگری برای بازیگران ضروری است تا شاهد بروز چنین صحنه‌هایی نباشیم و این موضوع نیازمند این مطلب است که حوزه های علمیه در تولید محتوا و متون دروس هنر نقش فعالی داشته باشند و در دانشگاه‌ها هم استادان مجرب و متعهدی در عرصه هنر مشغول به تدریس شده و دانشجویان تا جایی که ممکن است با دین و مبانی دین و اخلاق دینی آشنا شوند تا بتوانند سینمای کشور را به سینمای دینی نزدیک کنند و ما در حال حاضر تا رسیدن به این هدف فاصله زیادی داریم که نیازمند همکاری توأمان هنرمندان و فرهیختگان دینی حوزه های علمیه است./۹۶۸/404/ص/
گفت و گو از فاطمه قاسمی