vasael.ir

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وسائل، از زمان بروز و ظهور صنعت سینِما یکی از اهداف فیلم سازان ترسیم چهره انبیا، بهشت، جهنم و دنیای پس از مرگ بوده است که در غرب در زمان صنعت فیلم سیاه و سفید این امکان برای فیلم سازان محقق شد و از آن جایی که این گروه  از فیلم سازان به قداست انبیاء معتقد بودند سعی می‌کردند چهره انبیاء را به شکل واضح نمایش نداده و از نمایش مستقیم و نمای بسته چهره انبیاء خود داری می کردند.

اما در حال حاضر به دلیل حاکم شدن خوی دین ستیز  بر صنعت سینِما در غرب، سینِمای مبتذل غرب در راستای مشروع جلوه دادن اعمال خود اقدام به مبتذل کردن چهره انبیاء کرده و هدف آن‌ها از این کار زمینی کردن دین و حذف تمامی نمادهای دینی از جوامع انسانی یا زمینی کردن این نمادهاست به همین دلیل در حال حاضر شاهد وجود فیلم‌های مانند وسوسه و سایر فیلم‌ها در مورد حضرت مسیح و حضرت نوح هستیم که چهره پیامبران را مست و لایعقل جلوه می دهد.

این موضوع موجب شده در نظام اسلامی نیز این ترس وجود داشته باشد که ممکن است ترسیم چهره انبیاء و معصومین(ع) در سینما سرنوشتی مانند غرب داشته و موجب تقدس زدایی چهره انبیاء و معصومین شود به همین دلیل در نظام اسلامی فقها و علما از نظر شرعی نمایش چهره معصومین(ع) را در سینما به علت ترس از مفسده حرام می دانند.

در همین راستا نظر عده‌ای از سینِما گران و فعالان صنعت سینِما در این زمینه که چگونه باید چهره ائمه معصوم(ع) و شخصیت آن‌ها را در فیلم ها  ترسیم کرد و اینکه نظر آن‌ها در زمینه نمایش چهره معصوم(ع) به عنوان فعال مستقیم در صنعت سینما چیست به انضمام نظر مراجع در مستندی در قالب «نمایش چهره معصوم (ع)» توسط وحید علیخانی  تولید شده که بخشی از این نظرات به اطلاع خوانندگان و علاقه‌مندان مطالعه و پژوهش در این زمینه می رسد.

ترس از ترسیم نامناسب چهره معصوم(ع) موجب حرمت نمایش مستقیم چهره معصوم شده است.

ابوالفضل جلیلی، فیلم ساز و فعال سنِما در پاسخ به اینکه آیا می‌شود چهره معصومین را در سینما نمایش داد یا نه، گفت: بعضی از فقها معتقد هستند که نباید چهره معصومین(ع) را در سینما به نمایش گذاشت زیرا اگر ترسیم چهره نامناسب باشد نوعی هتک حرمت به معصوم صورت می گیرد.

البته اگر چهره معصوم(ع) در سینما ترسیم نشود به طبع کسی نمی‌تواند جذابیت زندگی حضرت رسول(ص) و واقعه عاشورا را ببیند زیرا دیدن تصویر از زندگی معصومین(ع) موجب برقراری ارتباط عمیق‌تر با آن‌ها می شود.

اما نکته مهم در اینجا این است که هنرمند و فیلمساز باید از تمامی تکنیک ها و خلاقیت‌ها استفاده کند تا بتواند چهره معصوم را در سنِما به خوبی ترسیم کند و تا زمانی که این تکنیک ها ابداع نشده نوعی ترس وجود دارد که مبادا چهره معصوم به خوبی نمایش داده نشود به همین دلیل نمایش دادن چهره معصوم تا آن زمان مشخص جایز نیست.

ارائه تصویر از امور معنوی و الهی آن‌ها را محدود و محصور می کند.

حسن جلایر، تهییه کننده سینِما  با بیان این که سخن معصوم سخن خداست و فعل معصوم فعل مورد پذیرش خدا است، گفت:  اگر زندگی معصوم را به مردم نشان دهیم به نوعی امکان هدایت به وسیله تصویر را در اختیار مردم قرار داده‌ایم و این امکان هدایت ، امکانی گسترده برای هدایت همگانی مردم است.

البته در اینجا باید توجه کرد همانطور که گفته شد چون فعل و سخن معصوم(ع) فعل خداست باید بتوانیم به بهترین وجه این فعل را به تصویر آوریم ولی از آن جایی که امکان نمایش امور الهی در قاب تصویر وجود نداشته و هر تصویری که از مسائل معنوی ارائه می‌شود به نوعی موجب محدودیت این امور می‌شود بنابراین چهره پردازی معصوم(ع) هم از این امور بوده و ما با نمایش چهره معصوم(ع)، معصوم را در یک قالب محدود و محصور می‌کنیم .

وجه تخیلی و نبود بازیگرانی که به شخصیت معصومین(ع) نزدیک هستند ار مهم‌ترین دلایل عدم نمایش چهره معصوم(ع) هستند.

نصرت الله تابش، کارشناس سینِما با اشاره به اینکه هنرمند همان چیزی را نشان می‌دهد که بازتاب درونیاتش است، گفت: گاهی  فیلمساز از طریق مشاهده شخصیت دیگران و گاهی از طریق روانشناسی و مشاهده رفتار های روانشناسانه یک شخصیتی را خلق می‌کند و هیچ کدام از این شخصیت‌ها نمی‌تواند به خوبی شخصیت ائمه معصومه(ع) را شبیه سازی ‌کند

همانطور که ما دراماتیک تر از واقعه کربلا نداریم و در این واقعه  گونه‌ای از مباحث زیبایی شناسی موج می زند و خداوند در واقعیت این حادثه را خلق کرده در حالی که هنرمند با تخیل خود واقعه آفرینی می‌کند و چون واقعیت وجود دارد می‌توان با‌ شخصیت معصوم فیلم ساخت.

اما با وجود اینکه ممکن است یک فیلم ساز از یک مرجع تقلید هم مجوز بگیرد تا شخصیت معصوم(ع) را به تصویر بکشد تازه این پرسش های اساسی شروع می‌شود که کدام فرد در کدام سیر و سلوک می‌تواند نقش معصوم را بازی کند.

بنابراین ما زمانی قادر به  تصویر چهره معصوم هستیم که بتوانیم بازیگر مناسب این شخصیت را پیدا کرده و از سوی دیگر بتوانیم به گونه‌ای شخصیت معصوم(ع) را باز سازی کنیم که هیچ خدشه ای به وجه عرفانی و معنوی معصوم وارد نشود.

بر همین اساس ما زمانی قادر به تصویر شخصیت معصوم(ع) هستیم که بتوانیم به این دو سؤال اساسی یعنی انتخاب بازیگر و شبیه سازی واقعی شخصیت معصوم(ع) پاسخ دهیم و گرنه سینمای ما در ترسیم چهره معصوم(ع) وضعیتی مانند سینمای غرب خواهد داشت که در آن چهره ای از حضرت عیسی(ع) ترسیم می کنند که اشتباهات فاحش انجام می‌دهد  و دو گرسنه را  می‌کشد تا حیوانی را نجات دهد و به عبارت دیگر حیوان را بر انسان ترجیح می‌دهد که این موضوع به شدت چهره الهی پیامبر خدا را خدشه دار می کند.

داشتن وجه بازی نه واقعیت، فیلمسازان را در ترسیم چهره واقعی معصوم ناکام می کند/ از بین رفتن حریم خصوص بازیگر پس از ایفای نقش معصوم، یکی از علل حرمت ترسیم چهره معصوم در سینِما است.

سید ناصر هاشم زاده نویسنده و کارشناس سنِما با اشاره به اینکه خود وجه نمایش وجه دروغ و بازی است و به نوعی بازی را می‌توان یک دروغ قلمداد کرد و دروغ نه به معنای بد بلکه به معنای بازی و ما می‌خواهیم بازی کنیم و اگر آمدیم  و بازی کردیم و آن تصویر ذهنی معصوم را در ذهن مردم خدشه دار کرده‌ایم نه تنها به نشر دین کمک نکرده این بلکه زمینه دور شدن مردم را از دین فراهم کرده‌ایم.

برای مثال زمانی که می‌خواهیم چهره حضرت علی اکبر(ع) را ترسیم کنیم از آن جایی که ایشان شبیه ترین فرد به پیامبر(ص) هستند خیلی باید مراقب تصویر سازی باشیم زیرا می‌توان شکل و شمایل ائمه(ع) را براساس منابع ترسیم کرد ولی نمی‌توان شخصی را پیدا کرد که  بتواند تمام شخصیت و زندگی و ابعاد وجودی آن‌ها را به خوبی به نمایش بگذارد.

همچنین از سوی دیگر اگر شخصی را پیدا کنیم که بتواند باز این چهره را ترسیم و بازی کند باز در اینجا یک مشکل ایجاد می‌شود و آن این است که فردی که شخصیت معصوم(ع) را بازی می‌کند دیگر نمی‌تواند «حریم خصوصی» داشته باشد و از آن پس مردم آن را با همان چهره نقشی که بازی کرده می‌شناسد بنابراین اگر این فردی در زندگی خصوصی خود خطایی مرتکب شود باز این خطا به پای خود او نه بلکه به پای نقش خاصی که بازی کرده گذاشته می‌شود و در این صورت خطای بازیگر چهره معصوم را مخدوش کرده و موجب دور شدن مردم از شخصیت معصوم می شود.

اضافه بر این در حال حاضر ما نمی‌توانیم آن چهره ای را که از معصوم می‌خواستیم به نمایش بگذاریم و نزدیک‌ترین چهره به معصوم را ترسیم کنیم و از سوی دیگر هنری هم که امروز داریم نمی‌تواند همان هنری باشد که ما می خواهیم.

خدشه دار شدن راه و مسیر زندگی معصوم ترسیم چهره معصوم را در سینِما دشوارو غیر ممکن کرده است/ خلاقیت و تکنیک می‌تواندجایگزین ترسیم چهره معصوم شود.

شهرام اسدی، کارگردان فیلم « روز واقعه» با بیان اینکه یک روز به خاطر مسائل فقهی ممکن بود کار ساخت فیلم « روز واقعه» متوقف شود که من نزد علامه محمد تقی جعفری رفته و از ادامه کار  ناراحت ودل شکسته بودم و برای ایشان داستان‌هایی از مولانا و فیلم نامه‌ روز واقعه  را بردم و  مسائل را برای ایشان مطرح کردم  که ایشان یک جمله راهگشا به من گفتند و فرموند من نمی‌دانم فیلنامه اوج و فرودش چیست ولی شما حرفی و جمله را بزن که به شخصیت و قیام امام حسین خدشه وارد نکند و اگر بر مسیر زندگی، حرکت امام حسین (ع) و قیام ایشان خدشه ای وارد می کند بدون اینکه کسی بداند و به شما اشاره کند خودت از آن چشم‌پوشی کرده و آن را حذف کن.
بر همین اساس یک فیلم ساز باید مقید باشد که در فیلم خود مطلبی را بیان نکند  که به اصل حرکت ائمه معصوم(ع) خدشه ای وارد نکد و از آن جایی که ترسیم شخصیت‌هایی مانند علمای دین کار دشواری است بر همین اساس ترسیم شخصیت معصوم(ع) به مراتب کار بسیار دشوار تری بوده به همین علت برای ترسیم چهره معصوم محدودیت قائل شده‌اند و محدودیت وجود دارد.
همچنین نیاز نیست که معصوم چهره داشته باشد زیرا چهره ظاهری نمی‌تواند معرف شخصیت معصوم باشد بنابراین با خلاقیت و تکنیک می‌توان شخصیت مناسبی از معصوم ترسیم کرده و آن را جایگزین چهره کرد به جای اینکه بخواهیم مساله را ساده کرده و با ترسیم چهره نقاط ضعف فیلم را پوشش دهیم.

تصاویر ذهنی متعدد اسوه ها به وسیله سنِما محدود به یک تصویر خاص می شود/ شخصیت معصوم ملکوتی و دست نیافتی است.

سهراب هادی، تصویر گر هنرهای تجسمی با اشاره به اینکه به دلیل ماهیت معنوی و الهی اسوه ها، از آن‌ها تصاویر متعددی  در ذهن مردم شکل می‌گیرد و هر کس بسته به نوع شناخت خود از این بزرگواران تصویری در ذهن دارد، گفت: تکثر چهره اسوه ها در ذهن مردم با به تصویر کشیدن شمایل و صورت آن‌ها محدود به یک تصویر خاص می‌شود بنابراین از نظر عقلی و منطقی درست نیست ما با ترسیم چهره، معصوم را محدود کنیم.

از سوی دیگر زمانی می‌توانیم شاهد تصویر واقعی از معصوم در سینِما باشیم که هنرمند و بازیگر در اوج کامل معنوی باشد همانطور که استاد محمد مدبر وقتی بر روی تابلوی کربلا کار می‌کرد  یک چشمش اشک بود و یک چشمش آه و با وضو نقاشی می‌کرد و در هنگام کار، مداحی می‌کرد و همین کار موجب شد که بتواند اثر بی‌نظیری را خلق کند و بر همین اساس هنرمندی هم که می‌خواهد نقش معصوم را بازی کند باید به همین شکل باشد.

و از آن جایی که معصوم یک چهره الهی و ملکوتی دارد که دست نیافتی است با ساختن فیلم، این چهره از آن حالت آسمانی پایین آمده و زمینی می‌شود

همانطور که  امام خمینی در زمینه ساخت فیلم در باره معصومین می‌فرمودند که اشکال ندارد ولی مهم است که چه کسی می‌خواهد این نقش را بازی کند.

بازیگری که نقش معصوم را بازی می‌کند باید در درجات بالای عرفانی و معرفتی باشد/ ترسیم چهره معصوم در چشم مشتاقان یکی از روش‌های خودداری از نمایش مستقیم چهره معصوم است.

نادر طالب زاده  با اشاره به اینکه مسیحیت هم به این  نتیجه رسیده‌است که باید قداست حضرت عیسی(ع) را حفظ کند، گفت: در فیلمی که بن هور از حضرت موسی(ع) ساخته از نمایش مستقیم چهره حضرت موسی(ع) خودداری کرده و تمامی تصاویر را از روی شانه های حضرت عیسی(ع) گرفته و سعی کرده شخصیت حضرت عیسی(ع) را در چشم مشتاقان ترسیم کند و همین موضوع موجب شده که فیلم او با وجود سیاه و سفید بودن بر مخاطب اثر زیادی داشته است.

همچنین در فیلم بشارت منجی سعی کردیم از بازیگری استفاده کنیم که فردی مؤمن باشد و این بازیگرادر هنگام شهادت حضرت عیسی مسیح و بخش‌های مختلف فیلم در حالی که روزه بود فیلم را بازی کرد و پس از آن در فیلم دیگری حاضر نشد به همین دلیل این فیلم توانسته جلوه واقعی تری نسبت به سایر فیلم‌های هم ردیف خود داشته باشد بنابراین نیازی به نمایش چهره معصوم نیست بلکه با تکنیک های مختلف می‌توان فیلم موفقی در خصوص معصومان و بزرگان دین تولید کرد.

فتواهای مراجع تقلید درباره نمایش چهره معصومین در سینما

حضرت آیت الله جوادی آملی

یهودیت و مسیحیت در جریان فیلم سازی پیشرفت کردند اما ما در اسلام به خودمان اجازه نمی دادیم که مسائل مان به سنِما درآید.
این پرهیز به خاطر ابتذال سنِما بود یا به خاطر اینکه ما هنرمندی نداشتیم که بتوانیم مفاهیم وحی را از مرحله شهود به عقل دربیاورد و عقل را به مرحله خیال در آورد و حسی کند تا بشود سینما.
قالب سنِما از خیال به حس می‌آید یک هنرمند سینمایی باید وحی را خوب بشناسد تا بتواند مشهود وحی را معقول ، معقول را متخیل و متخیل را محسوس کند و به مردم نشان بدهد.

حضرت آیت الله مکارم شیرازی

نشان دادن چهره آشکار معصوم به مصلحت نیست.

حضرت آیت الله علوی گرگانی

برای جلوگیری از هتک حرمت لازم است از نشان دادن چهره اجتناب شود.

حضرت آیت الله وحید خراسانی

نشان دادن این شخصیت با عظمت به هر طریقی موجب وهن ایشان می‌شود و لذا باید از این کار اجتناب شود.

حضرت آیت الله سبحانی

انبیای عظام و اولیای الهی هر چند به ظاهر بشرند اما در کنار آن از ویژگی‌های روحی و معنوی خاصر برخوردارند که هیچ انسانی نمی‌تواند این بخش را به نمایش بگذارد.

حضرت آیت الله نوری همدانی

تصویر نمی‌تواند ویژگی‌ها و کمالات معصومین(ع) را ارائه کند.

نتیجه

براساس آنچه گفته شد از آن جایی که تصویر نمی‌تواند ویژگی‌ها و کمالات معصومین(ع) را ارائه کند بنابراین نیاز به تصویر چهره معصوم یک نیاز کاذب بوده و یک راه حل ساده برای حل بعضی از مشکلات بصری فیلم است بر همین اساس اگر فیلنامه و بازی بازیگران در مقابل شخصیت اصلی کامل باشد با ترسیم چهره معصوم در نگاه مشتاقان نیاز به ترسیم چهره معصوم نبوده و  تقدس زدایی، نبود بازیگران آشنا به وحی و عرفان، عدم ترسیم مناسب چهره معصوم و حصر و محدود کردن تصویر ذهنی معصوم و هتک حرمت معصوم از مهم‌ترین علل حرمت نمایش چهره معصوم در سینِما است. /۹۶۸/503/ص

فاطمه قاسمی