vasael.ir

با پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل حکومت اسلامی بر پایه نظریه ولایت فقیه، شاهد ورود مسائل و موضوعات نوظهوری در عرصه حکومتی هستیم که لازم می‌نمود حوزه‌های علیمه، اساتید و بزرگان با بستری که انقلاب اسلامی محیا کرده است به این مسائل با رویکرد حکومتی ورود پیدا کنند اما مسیری را که فقها بعد از غیبت امام زمان(عج) پیموده‎اند و حوزه علمیه در این سالها عملا داشته است رویکرد فردگرایانه به فقه بوده است از این‌رو بسیاری از مسائل جدید فقهی در حوزه حاکمیت هنوز مورد بررسی قرار نگرفته است و مشکلاتی که بر سر راه حکومت اسلامی ایجاد مانع می‌کند هنوز بسیاری از آنها از نظر فقهی حل نشده است بنابراین لازم است برنامه‌سازان و اساتید حوزه علمیه در راستای اهداف بلند نظام اسلامی و برای کارآمدتر شدن حکومت اسلامی، نوعی بازنگری در حرکت عمومی حوزه علمیه داشته باشند. در همین زمینه خبرنگار سرویس مبانی پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل، گفت و گویی با حجت الاسلام و المسلمین حسن معلمی عضو هیئت علمی دانشگاه باقر العلوم(ع) داشته که قسمت دوم آن تقدیم خوانندگان محترم می‌شود:

بسم الله الرحمن الرحیم

وسائل- رویکرد اهل بیت(ع) به فقه چگونه بوده است؟

به نظر من به شکل فقه حکومتی بوده است چون این رویکرد از خود رسول خدا(ص) شروع شد و در زمان امیرالمؤمنین و امام حسن(علیهما السلام) نیز نگاه، نگاه حکومتی بود و البته یک تفسیر از قیام امام حسین(ره) نیز این است که برای تشکیل حکومت قیام کرد و نهضتش را شروع کرد گرچه می‌دانست به نتیجه ظاهری نمی‌رسد ولی برای اینکه برای دیگران یک الگویی باشد قصدش ایجاد حکومت برای اجرای احکام الهی بود؛ لذا به نظر می‌رسد اهل بیت(ع) همه نگاه حکومتی داشتند که حضرت امام(ره) می‌فرمود چرا اهل بیت یا شهید شدند یا مسموم شدند یا زندان شدند؟ اگر حکومتی نگاه نمی‌کردند و به دنبال حکومت نبودند که کسی کاری با آنها نداشت.

وسائل- آیا نگاه فردی به فقه نقصی بر حوزه‌ها نیست؟

بله این یک نقص بزرگی هم هست. ببینید حضرت امام(ره) یک وقت عصبانی شد از اینکه چرا در لمعه نوشته لباس جندی(سرباز) برای فقیه شهرت است؟ می‌فرمود این جای تأسف است که لباس جندی برای فقیه شهرت باشد می‌فرمود این عیب دارد یعنی یک جای آن گیر دارد، وقتی لشگر اسلام از مسجد حرکت می‌کرد و می‌رفت به جبهه نباید ما یک چنین فتوایی داشته باشیم.

 متاسفانه در طول تاریخ به دلیل القائات و دست‌های دشمن، نگاه فردگرایانه به دین و فقه حاکم بوده است. حضرت امام(ره) نظرش این بود که اصلا دشمن به ما القاء کرده که سیاست به ما چه ربطی دارد. لذا این مسلم است که این نگاه فردی به فقه ایراد دارد، یعنی اگر ما بخواهیم به روش اهل بیت(ع) عمل کنیم باید واقعا حکومتی فکر کنیم؛ منتها یک وقت می‌شود فقه حکومتی تشکیل داد و یک وقت نمی‌شود تشکیل داد آن یک بحث دیگری است، حداقل مبانی آن را داشته باشیم، نگاهش را داشته باشیم، فکرش را کرده باشیم، طرح کلی آن را داشته باشیم.

دشمن که به نماز ما کاری ندارد، نماز ما کاری به امریکا و اسرائیل ندارد ‌‌خیلی هم برای آنها خوب است مثل نماز عربستان، نمازی که هیچ مشکلی با دشمنان اسلام نداشته باشد این نماز روزی صد رکعت آن را بخوان به چه دردی می‌خورد؟

فقه حکومتی وارد حوزه شد نه اینکه اصلا بحث نشد ولی ما بیش از این نیاز داریم به کار در بحث فقه حکومتی، در بحث بین الملل کار داریم، در بحث قضا کار داریم، در بحث تمدن اسلامی کار داریم، اصلا مقدمات تمدنی فقه حکومتی چیست؟ یعنی نه اینکه کار نشده ولی آن مقداری که لازم داریم برای تمدن سازی هنوز اقدام نکردیم.

فقه حکومتی مقدمه فقه تمدنی

وسائل- اگر در اعصار گذشته کار نمی‌شد به دلیل این بود که چون حکومتی نبود انگیزه‌ای هم وجود نداشت اما الآن بعد از تشکیل حکومت چرا در این زمینه کاری صورت نگرفته است؟

بله درست است البته بعضی از مراجع بحث ولایت فقیه داشتند ولی راست می‌گویید که ما بیش از این باید مسأله فقه حکومتی حتی بالاتر فقه تمدنی باید داشته باشیم، حکومت خودش مقدمه تمدن اسلامی است، مقام معظم رهبری تاکید داشتند که واقعا می‌شود با اسلام تمدنی را بنا کرد.

اگر ما تمدنی به قضیه نگاه کنیم خیلی از فقه حکومتی هم فراتر می‌رود یعنی چه کنیم که پنجاه سال آینده واقعا ما هم به لحاظ حکومت، هم به لحاظ قوانین، هم به لحاظ اجرا و هم به لحاظ مظاهر تمدنی در علم، در تکنولوژی، در صنعت طب، در بهداشت و پزشکی سرآمد باشیم؟ این خیلی کار می‌خواهد ما خیلی کار نکردیم یعنی اگر بخواهیم این طوری فکر کنیم باید بگوییم فقه مثل یک دریایی است که ما دوتا پارچ از آن استفاده کردیم یعنی وقتی وسیع به آن نگاه کنیم خیلی بیش از اینها باید کار کنیم.

تحول در متون حوزوی نیاز رویکرد حکومتی به فقه

می‌خواهیم بگوییم مباحث فقه حکومتی مقدمه‌ای می‌باشد برای حکومت آقا امام زمان(عج)، یعنی مقدمه چینی و زمینه چینی برای ظهور حضرت است که در این زمینه خیلی باید کار کنیم یعنی آن میزان کاری که باید انجام شود هنوز در ذهن بعضی از بزرگواران نقش نبسته است، تصور می‌کنند و می‌گویند لازم است ولی دغدغه نشده است؛ به عبارت دیگر آنگونه که در ذهن مقام معظم رهبری وجود دارد، در اذهان آنها هنوز ایجاد نشده است البته همه دلسوز هستند، هر کسی احساس ضرورت می‌کند و کار می‌کند ولی من فکر می‌کنم بیش از اینها و فراتر از اینها باید فکر کرد.

اینکه گفته می‎شود متون حوزه باید تحول اساسی پیدا کنند عده‌ای از بزرگان فکر می‌کنند اگر این کار صورت بگیرد یک لطمه‌ای به حوزه می‌رسد، من فکر می‌کنم هنوز آن ضرورت تمدنی احساس نمی‌شود.

زیرا در صورت نگاه تمدنی باید در کتب تجدید نظر کنیم، باید در روش آن تجدید نظر کنیم، در خیلی از چیزها باید تجدید نظر کرد تا آن نگاه تمدنی پیدا شود و بعد تحقق پیدا بکند، در اینجا خیلی نکته هست که باید بررسی کرد.

میدان دید در فقه حکومتی جهانی است

برخی چون این نگاه را به فقه و آیات و روایات ندارند تا آن نگاه تمدنی را پیدا کرده باشند بنابراین فکر می‌کنند باید این بخش را با نگاه غربی ترمیم کرد البته این یک قشری هستند شاید روشنفکران متدین ما این نگاه را داشته باشند.

 ولی من می‌خواهم عرض کنم علمای حوزه و بزرگان حوزه به ضرورت‌هایی رسیدند ولی آن نگاه جامع کار دارد تا درست تصور شود، درست تصدیق بشود؛ ما الآن توقع داریم بزرگان ما مثلا در مسأله قمه زنی خیلی محکم وارد شوند، یا وحدت شیعه و سنی را به صورت خیلی قوی مطرح کنند ولی گاهی در این مسائل تردیدهایی می‌شود، حال اگر تمدنی فکر شود، جهانی بیاندیشند، استکبار را در نظر بگیرند آن شیطنت‌های دشمن در نظر گرفته شود وحدت شیعه و سنی؛ چه وحدت درون جامعه ایرانی و چه وحدت با کشورهای اسلامی، این جزء ضرورت لاینفک ماست یعنی نمی‌شود از آن جدا شد یا وقتی این فیلم قمه زنی را می‌برند و نشان می‌دهند و ما را یک موجودات وحشی نشان می‌دهند، این نشانگر آن است که اگر این کار بر فرض با نگاه فردی مستحب باشد اما الآن دیگر وقتش نیست و باید به گونه دیگری عمل کرد، این معلوم می‌کند هنوز آن نگاه وسیع و جهانی و آن ضرورت در اذهان برخی از بزرگواران ما ایجاد نشده است.

وسائل- راهکار جنابعالی برای ورود طلبه‌ها به مباحث فقه حکومتی چیست؟

اول باید با برگزاری یکسری نشست‌ها و سمینار‌ها و همایش‎ها یک فرهنگ سازی در حوزه ایجاد شود؛ زیرا هر کاری اول نیاز دارد به یک فرهنگ سازی عمومی. من یادم می‎آید در زمان حضرت امام(ره) یک سمیناری حوزه تشکیل داد؛ اولین سمیناری بود برای تحول در حوزه، در آن سمینار هر چه گفته می‌شد، با آن مخالفت می‌شد، چهار سال بعد یک سمینار دیگر تشکیل شد دیدم خیلی از مطالب که در سمینار اول از طرف برخی از بزرگان و فضلا مورد انکار قرار می‌گرفت در این سمینار مورد وفاق بود نشان می‌داد همان سمینار اولی فرهنگ سازی کرده بود یعنی ما نیاز داریم به فرهنگ سازی از طریق مکتوبات، پایان نامه‌ها، مقالات، همایش‌ها و نشست‌ها.

وقتی فرهنگ سازی شد بعد کم کم بیاییم خصوصی‌تر با اساتید و کسانی که تاثیر گذار در حوزه هستند یک همایش تخصصی‌تر بگذاریم و این کم کم جا بیافتد که باید نگاه حکومتی به فقه داشته باشیم.

بازنگری در اصول فقه لازمه فقه حکومتی

اصول فقه ما دوتا بازسازی لازم دارد؛ یکی برای حکومت و دیگر اینکه اصول باید در بحث اعتقادات و استنباط مورد استفاده قرار بگیرد الآن فقه ما برای احکام است یعنی نیامدیم برای اعتقادات هم استنباط و اجتهاد کنیم لذا برای اصول دوتا تحول لازم است رخ دهد؛ یکی حکومتی و دیگر در بحث اعتقادات و اخلاق و این هم فرهنگ سازی می‌خواهد.

 این مصاحبه‌های شما یکی از صدها کاری است که باید انجام گیرد برای اینکه دغدغه را ایجاد کنیم و آن نگاه حضرت امام(ره) را که نگاه بسیار جامع و فراگیری بود بتوانیم فراگیر کنیم و بتوانیم حاکم کنیم در سیستم آموزشی حوزه انشاء الله.

تغییر نگاه ضرورت امروز حوزه‌های علمیه

خیلی از طلبه‌ها همین طورند که اگر ببینند مسائل مستحدثه نویی است علاقه نشان می‌دهند ولی در سطح کلان حوزه هنوز این نگاه را پیدا نکرده‌اند و این هم نه اینکه کسی مغرض باشد بلکه باید بعضی چیزها برای برخی افراد ضرورتش روشن شود یعنی ضرورتش را درک کنند که البته نیاز ما نیز هست؛ لذا حضرت امام (ره) می‌فرمود کسی که از مسائل سیاسی دنیا و مسائل پیچیده اقتصادی دنیا اطلاع نداشته باشد اصلا مجتهد نیست و نمی‌تواند مرجعیت را در دست بگیرد الحمدلله مراجع موجود ما فعلا فی الجمله از مسائل اطلاع دارند و فی الجمله در بزنگاه نظر می‌دهند و حتی مراجع زمان انقلاب مانند آیت الله گلپایگانی، آیت الله نجفی با امام همکاری می‌کردند مخصوصا آیت الله گلپایگانی و بعدش هم مراجع موجود الحمدلله همکاری می‌کنند ولی ما بیش از اینها نیاز داریم توجه به لوازم و ملزومات حکومت و تمدن اسلامی، عرض من این نیست که این مباحث در حوزه‌ها نیست، بلکه فقط کم است بیشتر باید مورد توجه قرار داد.

ما یا قبول داریم حکومت در اسلام هست یا نه؛ اگر قبول داریم که حکومت در اسلام هست و این درست هم است و واقعا هم هست این خودش یک لوازم و ملزوماتی دارد حضرت امام(ره) این تفکر و این ایده ر‎ا داشت اما بعضی از بزرگان ما می‌گفتند اگر ما اسلام را در حکومت دخیل کنیم و حکومت تشکیل دهیم و نتوانیم اسلام را آن‌گونه که هست پیاده کنیم ضررش بیشتر است، حضرت امام(ره) این نگاه را نداشت؛ حضرت امام(ره) می‌گفت شما اگر نتوانستید صد درصد پیاده کنید هشتاد درصد پیاده کنید هفتاد درصد پیاده کنید، نمی‌شود یک کاری که نمی‌شود همه‌اش را تمام و کمال انجام داد پس ناقصش را هم رها کنیم بالأخره اگر شما از صد تا احکام نتوانید همه‌اش را انجام دهید ولی می‌توانید هشتاد درصد را انجام بدهید غنیمت است همان را انجام دهیم و نمی‌شود که کلا ترک کرد؛ این دوتا نگاه است.

این دو نگاه همیشه وجود داشته و دارد که آیا مثلا برای تشکیل حکومت خون ریخته شود یا نه؟ آیت الله خوانساری احتیاط می‌کرد اما امام(ره) می‌فرمود واجب است چون دفاع است پس این نگاه باید حل شود. می‌خواهم بگویم کسی از بزرگان و مراجع غرض ورزی ندارد، نگاه‌ها متفاوت است از روی تدین و تقوی و تشرع و اینها صحبت می‌کنند و موضع‌گیری می‌کنند الا اینکه باید آن موضع‎گیری‌ها تبیین شود که آیا درست است؟ غلط است؟ و اگر اشتباه است نقطه ضعفش کجاست؟ اینها باید خوب در این همایش‌ها، مقالات و پایان نامه‌ها و در این نشست‌ها خوب باز بشود و روشن بشود که اشکال کار کجاست؟/402/229/ر