به گزارش سرویس مکتب دفاعی پایگاه اطلاع رسانی وسائل ، امنیت اجتماعی در یک جامعه، معادل کاهش آسیب های اجتماعی است. امنیت با برآورده شدن جمیع حقوق مردم نسبت برقرار می کند که این همان تعریف عدالت است. جایگاه امنیت اجتماعی در اولویت اول شهروندان است. ایجاد امنیت به مشارکت مردم و دولت نیازمند است. امنیت دارای سطوح فردی، جمعی، بین المللی و جهانی است و همه این سطوح به هم وابسته هستند و از هم قابل تفکیک نمی باشند.
1- تعریف امنیت
امنیت برگرفته از واژه امن است. امن ضد ترس و به گفته برخی نقیض آن است (ر.ک: بقره/ 126؛ نساء/91؛ مائده/2؛ یوسف/99؛ ابراهیم/ 35؛ نحل/112؛ نور/55؛ شعراء/142 و 146؛ قصص/57؛ تین/3؛ قریش/4). امنیت در لغت حالت فراغت از خطر و هرگونه تهدید یا حمله و یا آمادگی برای رویارویی با هر تهدید و حمله را گویند. در اصطلاح سیاسی و حقوقی به صورت امنیت فردی و امنیت اجتماعی، امنیت ملی و امنیت بین المللی به کار برده می‌شود. امنیت یعنی اینکه حاکمیت بتواند فضایی ایجاد کند که اقشار مختلف مردم در کمال آرامش به فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی بپردازند.
الف- امنیت اجتماعی :
حالت فراغت همگانی از تهدیدی است که کردار غیرقانونی دولت یا دستگاه یا فرد یا گروهی در تمام یا بخشی از جامعه پدید آورد. در نظام حقوق جدید فرض بر این است که قانون با تعریف آزادی‌ها و حقوق فرد و کیفر دادن کسانی که از آن حدود پا را فراتر گذاشته اند، امنیت فردی و اجتماعی را پاسبانی می کند و دستگاه پلیس دادگستری مامور اجرای قانون و حمایت از فرد و جامعه در برابر قانون شکنان است.
در امنیت جمعی اصل، حفظ صلح بین المللی است. کوشش‌های هماهنگ کشورها در جهت آن، به ویژه کوشش‌های سازمان‌های بین المللی و بالاتر از همه، سازمان ملل متحد ضامن آن شمرده می شود.
ب- امنیت فردی
حالتی است که در آن فرد فارغ از ترس آسیب رسیدن به جان و مال یا آبروی خود یا از دست دادن آنها زندگی می کند. تجلی ایمنی در اجتماع به صورت آسایش و آرامش رفتاری است که اگر در این مسیر به هر دلیل خللی وارد شود و انسان نتواند نیازهای خود را برآورده کند ناکام می شود و احساس نارضایتی و ترس به او دست می دهد. تجلی این حالت درونی، در بیرون به صورت رفتار و حرکاتی نابهنجار و خشن است.
با استناد به آیات قرآن به این نکته می رسیم که اشتباه است تصور کنیم انسان به لحاظ روح و فطرت پاک، اگر در فضای کاملاً آزاد و بی قید قرار گیرد، به تعالی می رسد؛ زیرا بدون ارشاد، انسان به انحراف و انحطاط نزدیک تر خواهد بود تا به رشد و تعالی.
2- امنیت مهمترین شرط یک زندگی سالم اجتماعی
امنیت نخستین و مهمترین شرط یک زندگی سالم اجتماعی است. ذوالقرنین برای فراهم آوردن امنیت نسبت به قومی که مورد تهدید قرار گرفته بودند، پرزحمت ترین کارها را برعهده گرفت و برای جلوگیری از مفسدان، از نیرومندترین سدها استفاده کرد ؛ سدی که در تاریخ ضرب المثل شده و سمبل استحکام، دوام و بقاست.
می گویند: اصولاً تا جلوی مفسدان را با قاطعیت و به وسیله نیرومندترین سدها نگیرند، جامعه روی سعادت نخواهد دید.از این رو حضرت ابراهیم(ع) هنگام بنای کعبه نخستین چیزی که از خدا برای آن سرزمین تقاضا کرد نعمت امنیت بود (ابراهیم/35) و سخت ترین مجازات‌ها (مائده/33) در فقه اسلامی برای کسانی درنظر گرفته شده است که امنیت جامعه را به خطر می افکنند.
این شدت عمل فوق العاده ای که اسلام درمورد محاربان به خرج داده، برای حفظ خون بی گناهان و جلوگیری از حملات و تجاوزهای افراد قلدر، زورمند، جانی، چاقوکش و آدمکش، به جان، مال و نوامیس مردم بی گناه است .
در حقیقت معنای این وعده الهی، وعده به ترقی مجتمع بشری در تمدن و نزدیک شدن امت‌های مختلف به یکدیگر است، به طوری که دیگر هیچ سد و مانع و دیواری جلوی انتقال آنان را از هر طرف دنیا به هر طرف دیگر نگیرد و به هر قومی بخواهند بتوانند هجوم بیاورند.
طبق آیات کسانی که می خواهند سرزمینی آباد، آزاد و مستقل داشته باشند، باید قبل از هر چیز به مسئله امنیت بپردازند (نحل/ 112). سپس مردم را به آینده خود در آن منطقه امیدوار ساخته و به دنبال آن چرخ های اقتصادی را به حرکت درآورند. در آیات فوق بعد از ذکر نعمت های سه گانه از جمله امنیت می گوید: ( و لقد جاء هم رسول منهم) (نحل/ 113) و به یقین، فرستاده ای از خودشان برایشان آمد. در این آیه قحطی و ناامنی، نتیجه کفران نعمت بیان شده است. در حقیقت همان گونه که در آغاز، نعمت امنیت و رفاه تمام وجود آنها را پرکرده بودند، در پایان نیز بر اثر کفران، فقر و ناامنی به جای آن نشست.
3- امنیت کامل و همه جانبه اجتماعی
اسلام می خواهد در جامعه امنیت کامل حکم فرما باشد (حجرات/11 و 12؛ سبا/ 15 و 18؛ شعرا/ 141 و 146؛ فیل/ 1 و 5؛ قریش/ 1 و 4؛ بقره/ 126؛ یوسف/ 99/ فتح/27؛ احزاب/13؛ نور/ 27)؛ مردم در عمل و با دست به یکدیگر هجوم نکنند؛ از نظر زبان و از آن بالاتر از نظر اندیشه و فکر، در امان باشند و هر کس احساس کند که دیگری حتی در منطقه افکار خود، تیرهای تهمت را به سوی او نشانه گیری نمی کند این امنیتی است در بالاترین سطح که جز در یک جامعه مومن و مذهبی امکان پذیر نیست.
دستورهای شش گانه ای که در آیاتی از سوره حجرات (11 و 12) مطرح شده است. (نهی از سخریه، عیب جویی، القاب زشت، گمان بد، تجسس و غیبت)، هرگاه به طور کامل در یک جامعه پیاده شود، آبرو و حیثیت افراد جامعه را از هر نظر بیمه می کند؛ نه کسی می تواند گمان بد به دیگری ببرد، نه در زندگی خصوصی افراد به جستجو پردازد، و نه عیب پنهانی کسی را برای دیگران فاش کند. به بیان دیگر، انسان چهار سرمایه دارد که همه آنها باید در دژهای این قانون قرار گیرد و محفوظ باشد: جان، مال؛ ناموس و آبرو.
گمان بد نه تنها به طرف مقابل و حیثیت او لطمه وارد می کند که برای صاحب آن نیز بلایی بزرگ است، زیرا سبب می شود که از همکاری با مردم و تعاون اجتماعی کناره گیری کند، و دنیایی وحشتناک و آکنده از غربت و انزوا فراهم سازد.
در آیات قرآن از بسیاری از گمان ها نهی شده است (حجرات/ 12) و در مقام تعدیل می گوید: زیرا «بعضی» از گمانها گناه است1. این تفاوت تعبیر ممکن است از این جهت باشد که گمانهای بد برخی مطابق با واقع است و برخی مخالف واقع. آنکه مخالف واقع است به طور قطع گناه است.
البته منظور از نهی، نهی از ترتیب آثار است، یعنی هرگاه گمان بدی نسبت به مسلمانی در ذهن شما پیدا شد، در عمل کوچکترین اعتنایی به آن نکنید، امروز رفتار خود را دگرگون نسازید ومناسبات خود رابا طرف تغییر ندهید، بنابراین، آنچه گناه است ترتیب اثر دادن به گمان بد می باشد.
در برخی روایات دستور داده شده که اعمال برادرت را بر نیکوترین وجه ممکن حل کن، تا دلیلی بر خلاف آن پیدا شود و هرگز نسبت به سخنی که از برادر مسلمانت صادر شده گمان بد مبر، مادام که می توانی محمل نیکی بر آن بیابی.
این دستور اسلامی از جامع ترین و حساب شده ترین دستورها در زمینه روابط اجتماعی انسانهاست که مسئله امنیت را به طور کامل در جامعه تضمین می کند. در بخشی دیگر از آیه، «نهی از تجسس» را مطرح کرده ، به تعبیر دیگر اسلام می خواهد مردم در زندگی خصوصی خود از هر نظر در امنیت باشند. بدیهی است اگر اجازه داده شود هر کس به جستجو درباره دیگران برخیزد، حیثیت و آبروی مردم بر باد می رود و جهنمی به وجود می آید که همه افراد اجتماع در آن معذب خواهند بود .
4- عوامل موثر در امنیت اجتماعی
امنیت با برآورده شدن جمیع حقوق مردم، نسبت برقرار می کند و این همان تعریف عدالت و عدالت واقعی در نظام اسلامی است. این نظام، نیروها را به هدر نمی دهد، هیچ عملی ضایع نمی ماند (آل عمران / 195) به حساب ذره ذره آن رسیدگی می شود (زلزال / 7 و 8). این خود دلیلی است بر وجود عدل در نظام اسلامی.
قرآن در کمال صراحت «عدالت اجتماعی» را به عنوان هدف بعثت انبیا معرفی کرده است (حدید/25) ، پس همه پیغمبران برای برقرار کردن عدالت آمده اند. برای اینکه بشر در این دنیا بتواند به معنویت کامل برسد باید در دنیا زندگی کند، زندگی بشر جز در پرتو اجتماع امکان پذیر نیست و زندگی اجتماعی جز در پرتو عدالت استقرار پیدا نمی کند. پس قانون و عدالت، همه مقدمه این است که انسان بتواند در این دنیا با خیال راحت خدا را عبادت کند. اگر این نباشد، عدالت هیچ ارزشی ندارد.
بنابر این، مسائل اجتماعی که امروز برای آنها اینقدر اهمیت قائل هستیم و آنها را در زمینه عدالت طرح می کنیم، هدف انبیا هستند، ولی نه هدف اولی بلکه هدف ثانوی؛ یعنی مقدمه اند برای هدف دیگر.
قرآن اصل عدالت را می پذیرد و برای آن اهمیت و ارزش قائل است، نه به عنوان اینکه عدالت هدف نهایی است، و یا اینکه عدالت مقدمه است برای اینکه انسان در این دنیا خوش زندگی کند همان خوشی ای که ما درک می کنیم، بلکه زندگی خوش دنیا را هم در سایه نوعی توحید، عملی می داند.
از نظر موازین اسلامی و تعالیم دینی، اجرای عدالت حتی در اختصاص دادن هدیه و اموال به فرزند نیز مطرح است و بر آن تاکید شده است.
افراد جامعه باید از عوامل برهم زننده تعادل روانی، اضطراب، ناکامی، تعارض و...، مصونیت داشته باشند تا بتوانند هر کدام در جای خود و در شغل و کار خویش، منشا اثری مفید و کارا باشند. روشن است که همه این امور، در جامعه‌هایی که عدالت بر آنها حاکم باشد تحقق خواهد یافت .
عدالت اجتماعی در گرو عدالت اجتماعی است و کسی که قوه و صفات خود را اصلاح نکرده باشد، شایستگی سیاست مداری مردم را ندارد و لایق ریاست شهر و سروری مملکت نیست. عدالت امری درونی است، هر کس ابتدا باید عدالت درونی را در خود ایجاد کند تا بتواند مصلح و عامل عدالت در خارج از خودش هم باشد.
عدالت نقس زیربنایی امنیت اجتماعی را بازی می کند و اگر در جامعه ای عدالت کامل برقرار باشد کسی به حقوق دیگران تجاوز نمی کند و در عین حال خواهان چیزی بیشتر از حق خود نخواهد بود؛ در نتیجه انگیزه ای برای تجاوز به حقوق دیگران وجود نخواهد داشت.
از عوامل موثر در افزایش آسیب های اجتماعی، وجود بی عدالتی در جامعه است که در صورت برقرار بودن عدالت در جامعه، آسیبهای اجتماعی هم تحت تاثیر قرار خواهد گرفت و خواه ناخواه شاهد کاهش آنها در جامعه خواهیم بود.
در آیات قرآن (مائده / 8؛ نساء / 135)، یک اصل اساسی و یک قانون کلی درباره اجرای عدالت در همه موارد بدون استثنا ذکر شده‌است و به تمام افراد با ایمان فرمان می دهد که قیام به عدالت کنند. تعبیر به قیام به این معناست که باید آن چنان عدالت را اجرا کنید که کمترین انحرافی به هیچ طرف پیدا نکند. این آیات توجه فوق العاده اسلام را به مسئله عدالت اجتماعی در هر شکل و در هر صورت کاملاروشن می سازد.
معیار سنجش حق و عدالت منافع شخصی نیست. عدالت به معنی مساوات نیست (زخرف/32: نجم/39). عدالت به معنی این است که هرچیز در یک سازمان در جای خود قرارگیرد. بدون وجود تفاوت در حقوق مردم، جامعه، نظم و انتظامی نخواهد داشت. مردم باید یاد بگیرند که به حق خود قانع باشند و خواستار تجاوز به حقوق دیگری و برابری حقوق نباشند تا در نتیجه هر روز شاهد امنیت بیشتر در جامعه باشیم.
الف - تاثیر بحث‌های کارشناسی بر امنیت اجتماعی
اصولادر جامعه ما پرداختن به آسیب های اجتماعی و بحث امنیت اجتماعی که به آن بستگی دارد، به شکل کارشناسی مطرح نمی شود. واقعیت این است که در هر جامعه ای پدیده‌های اجتماعی، بزهکاری‌ها، ناهنجاری‌ها و سایر مسائل وجود دارد.
جامعه یک سیستم است و یک سیستم به دفاع از خود می پردازد. این سیستم در برابر وقایع و پدیده‌هایی که نظم آن را تهدید می کند، واکنش نشان می دهد، پس اگر در جامعه، جنایتی هولناک صورت بگیرد واکنش جامعه طبیعی است. در این میان اگر کارشناسان کارشان را خوب انجام دهند، می توانند به جامعه و عناصر تامین کننده امنیت، آگاهی دهند و مردم با واقعیت موجود آشنا می شوند.
ب- تاثیر احساس ناامنی درگسترش آسیبهای اجتماعی
به این نکته باید توجه کرد که همیشه نسبتی از آن چیزی را که مردم احساس می کنند در واقعیت وجود دارد. بنابراین، اگر احساس ناامنی اجتماعی در جامعه وجود دارد این احساس تا حدودی واقعی است و این احساس گاهی می تواند در مراحلی، بیشتر از خود ناامنی اجتماعی شود و آن زمانی است که مردم اطلاعات درست راجع به ابعاد ناامنی‌های اجتماعی نداشته باشند.
دیدگاه های کم بینانه و بیش بینانه می تواند موجب ایجاد تشویش درجامعه شود. پدیده‌های اجتماعی هرگز پنهان نخواهندماند و ابعاد واقعی آن روزی آشکار خواهدشد که آن موقع، ابعاد احساس ناامنی خیلی بیشتر از خود ناامنی است و این دو دیدگاه تبعات منفی خود را دارد.
واقعیت این است که خود احساس ناامنی هرچند که واقعی نباشد می تواند در ایجاد آسیبهای جدید موثر باشد؛ یعنی وقتی افراد احساس کنند که نظم اجتماعی دچار اختلال شده است، حاکمیت قانون و نظارت کم است، این مسئله در آنها دلهره ایجاد می کند و بخشهایی از گروههای جامعه که استعداد ناهنجاری در آنها هست در چنین فضایی دست به اقدامات هنجارشکن می زنند و جامعه را به سوی هرج و مرج پیش می برند. احساس ناامنی زیاد باعث تبلور تمایلات غالب افراد می شود؛ پس احساس ناامنی می تواند در ایجاد ناامنی‌های بعدی اثرگذار باشد.
ج- ارتباط امنیت اجتماعی با امنیت سیاسی
تهدید عمده امنیتی، اکنون دیگر از نوع تهدیدهای مبتنی بر جنگ نیست، بلکه مسائلی چون تروریسم، قاچاق مواد مخدر، بیماری های واگیردار، فاجعه‌های زیست محیطی و فقر عمومی را دربرمی گیرد. در برابر امنیت نظامی، مفاهیم «امنیت انسانی» به گونه ای چشمگیر، بر اولویت های سیاست گذاران کشورها اثرگذاشته است.
امنیت اجتماعی یک مقوله پیچیده و چند وجهی است و از سایر ابعاد امنیت، اعم از امنیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جدا نیست.
نتیجه
امنیت اجتماعی یک جنبه ذهنی و فردی و یک نمود اجتماعی دارد. جنبه فردی و ذهنی آن این است که فرد فراغت خاطری احساس کند و تمام افراد جامعه به مثابه ارگانیسم زنده جامعه دراین احساس مشترک هستند. نمودهای اجتماعی آن، مشارکت مدنی مطلوب و بروز جرایم و آسیبهای اجتماعی کم است. هرجا که این پدیده‌های نابهنجار کم باشد، نشانه امنیت اجتماعی بالاست و از سویی هرچه پدیده نابهنجار بالاباشد، نشانه امنیت اجتماعی کم است. در واقع این دو لازم و ملزوم یکدیگرند و رابطه علت و معلولی دارند. امنیت اجتماعی محصول تعامل دولت و مردم است. 102/120/د