به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل، نشست تاملی بر اندیشه های اقتصادی شهید صدر (ره) بعد از ظهر چهارشنبه در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران با همت اندیشکده شهید صدر(ره) دانشگاه عدالت و با همکاری مرکز مطالعات عالی بین المللی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار شد.
در این نشست دکتر علی کاشمری پژوهشگر و مدرس دانشگاه به سخنرانی پرداخت و مشروح سخنان این استاد دانشگاه به شرح ذیل است:
پیوند بسیار عمیق بین رشته های حقوق و اقتصاد در کشور ما برقرار شده است
دکتر علی کاشمری با اشاره به این که در حال حاضر پیوند بسیار عمیق بین رشته های حقوق و اقتصاد در کشور ما برقرار شده است و مفاهیم حقوقی در کشور ما برگرفته از مفاهیم فقهی است؛ اظهار داشت: تفکری که باعث شد اقتصاد اسلامی به جهان معرفی بشود، تفکر اقتصادی شهید صدر بود که با کتاب اقتصادنا به جهان عرضه شد.
خلاصه ای از تاریخچه تفکرات اقتصادی
وی با بیان این مطلب که مناسب است در ابتدا تاریخچه ای از تفکرات اقتصادی را مرور کنیم، اظهار داشت: اولین تفکرات اقتصادی توسط سقراط از فلاسفه یونان در آتن مطرح شد؛ سقراط کتابی نوشته است به نام دموکراسی یا برده داری در دموکراسی.
دکتر کاشمری ادامه داد: سقراط نظام را برگرفته از ارباب و برده که نیروی آن ارباب است می داند و این دو را محرک تولید در اقتصاد می داند.
وی ابراز داشت: بعد از سقراط دوران افلاطون است؛ افلاطون کتابی دارد به نام جمهوری که وی تفکر اقتصادی خود را در آن ارائه داده است و با نظریات سیستم برده داری استاد خود سقراط مخالفت می کند و مدینه فاضله ای را تبیین می کند که سه طبقه حاکم و مدیران نظامیان و طبقه ی عامه در این مدینه فاضله وجود دارد.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: بعدها اندیشه افلاطون تحت مطالعه ارسطو قرار می گیرد، ارسطو در کتاب سیاست خود جامعه اقتصادی را مطرح می کند که در آن جامعه چند عامل اقتصادی دارایی زمین و مایملک و همچنین ارزش واقعی و ارزش ذاتی وجود دارد.
وی ادامه داد: اولین نظریه ها درباره ارزش کالاها از زمان ارسطو شروع شد و بعدها این مفهوم در بین اقتصاددانان بسیار جنجال برانگیز شد.
این استاد دانشگاه ابراز داشت: بعد از ارسطو دوره ای شکل می گیرد که بعد از میلاد مسیح بود؛ در این دوره جامعه به دو قسمت ارباب های زمین و کشاورزان تقسیم می شود و به این دوره؛ دوره فئودالیسم (ارباب رعیتی) می گفتند.
وی ادامه داد: در قرون وسطا به علت قدرت مذهب بر عقل، کلیسا قدرت بسیار زیادی پیدا کرد که به خاطر نوع تفکر آنها باعث شد که انقلاب پروتستان در اروپا ایجاد شود.
این استاد دانشگاه ادامه داد: انقلاب پروتستان در قرن پانزده میلادی به این شکل بود که طبقه ی فئودال یعنی کشاورزان علیه طبقه بورژوا یعنی همان سرمایه داران انقلاب کردند.
وی افزود: در انقلاب پروتستان سه شعار را مطرح بود؛ اول این که باید هرگونه واسط بین خالق و مخلوق حذف شود؛ دوم این که باید عقل در ایمان و مذهب دخالت بکند؛ سوم در زمینه اقتصادی برای معاش باید کوشش جدی صورت گیرد.
کاشمری خاطر نشان ساخت: این اتفاقات همراه بود با کشف قاره آمریکا و همچنین کشف کالای استراتژیک طلا و در این دوران زیرساخت های اقتصادی و راه سازی در آمریکا و اروپا رشد پیدا کرد، از همین رو کشور ها معتقد بودند کشوری می تواند پیشرفت داشته باشد که خالص صادرات مثبت داشته باشد و در این دوره مکتب شمش گرایان شکل گرفته عقیده داشتند کالای طلا نباید از کشور خارج شود و همین عقاید باعث رشد نظامی اقتصادی و کشاورزی کشورها شد.
وی ابراز داشت: در این دوره اندیشه دیگری در فرانسه شکل گرفت که اقتصاد یک کشور را مانند جریان خون در بدن می دانست، این نوع تفکر منبع اصلی جریان خون را در جامعه، زمین و کشاورزی می دانست.
استاد کاشمری، افزود: نظامات مالیاتی نیز در همین دوران شکل گرفت، در این دوران انقلاب صنعتی شکل گرفت، کارخانجات نساجی و تجهیزات کشاورزی و مهاجرت به مناطق کارخانه خیز رونق گرفت.
وی ابراز داشت: از اولین افرادی که مکتب کلاسیک نظریات خود را در علم اقتصاد ارائه داد و بعدها به عنوان پدر علم اقتصاد شناخته شد شخصی به نام آدام اسمیت بود، او نظریات علمی را بر اساس رفتار اجتماعی و اقتصادی جامعه مطرح ساخت.
اولین جواب علمی و مستند که درباره مسائل اقتصادی به سوالات که از جامعه اسلامی پرسیده می شد داده شد، کتاب اقتصادنا مرحوم صدر بود
این استاد دانشگاه، خاطر نشان کرد: در دوره ای از زمان که تفکرات مختلف مذهبی، کمونیستی و سرمایه داری در کشور ما مطرح بود؛ جامعه اسلامی باید به سوالاتی که از او پرسیده می شد جواب می داد و اولین جواب علمی و مستند که درباره مسائل اقتصادی به سوالات که از جامعه اسلامی پرسیده می شد داده شد، کتاب اقتصادنا مرحوم صدر بود.
وی افزود: کتاب اقتصادنا مورد نقد خیلی از اساتید بین المللی قرار گرفته است، در جلد اول این کتاب به بیان نقطه نظرات نظام سرمایه داری و سوسیالیستی پرداخته و بعد با استناد به منابع و مفاهیم خودشان و روش های استقرا و تحلیل های فلسفی حرفهای آنها رد شده است.
در کتاب اقتصادنا احکام اسلام یک به یک با اقتصاد سرمایه داری و مارکسیست مقایسه شده
این استاد دانشگاه افزود: در جلد اول این کتاب پایه های اقتصاد اسلامی مطرح شده است و چند سال بعد در جلد دوم کتاب اقتصادنا احکام مربوط به اقتصاد اسلامی توسعه داده شده؛ در جلد دوم احکام اقتصادی اسلام یک به یک با اقتصاد سرمایه داری و مارکسیست مقایسه شده است.
اقتصادنا یک نمونه کامل فوق العاده علمی است
وی ادامه داد: از ویژگی های کتاب اقتصادنا این است که قدم به قدم رفرنس دهی و آدرس دهی دارد، برای هر مسئله یک بیان مسئله دقیق دارد و به عبارتی یک نمونه کامل فوق العاده علمی است و فوق العاده مطالب را علمی و ساده بیان کرده و همه مطالب لازم را پوشش داده است.
شهید صدر به هیچ تفکری بی احترامی نکرده است
استاد کاشمری افزود: در این کتاب با آن که آن دوران حوزه درگیریهای افکار بوده، به هیچ کس بی احترامی صورت نگرفته و در جاهای از کتاب می گوید که ای کاش آقای مارکس در فلان مسئله متعادل تر حرف می زند.
اقتصاد اسلامی علم نیست نظام است
وی ابراز داشت: نکته مهم دیگری که در کتاب اقتصادنا مورد لحاظ قرار گرفته این است که اقتصاد اسلامی را علم نمی داند، بلکه آنرا نظام می داند، یک سلسله اتفاقات می داند، که چهارده قرن در جامعه اسلامی اتفاق افتاده؛ می گوید اگر روابط اجتماعی اسلامی را بخواهیم بر اساس موازین اسلامی تعریف کنیم نمی توانیم بگوییم که ما علمی را ارائه داده ایم.
سه اصل مهم در اقتصاد اسلامی
کاشمری افزود: اما نقطه ضعف سوسیالیست این است که خود را علم می داند، ولی اقتصاد اسلامی این ادعا را ندارد، در اقتصاد اسلامی سه اصل مهم موضوعیت دارد، اول این که مالکیت مختلط خصوصی عمومی و دولتی وجود دارد، دوم این که آزادی فعالیت اقتصادی با قید محدودیت های شریعت اسلامی و حکومت اسلامی وجود دارد و سوم این که عدالت اجتماعی باید در جامعه وجود داشته باشد.
اقتصاد اسلامی جزئی از کل جامعه اسلامی است نه چیزی بیشتر
وی افزود: در کتاب اقتصادنا، اقتصاد اسلامی جزئی از کل جامعه اسلامی است نه چیزی بیشتر.
استاد کاشمری در پایان اظهار داشت: شهید صدر در کتاب اقتصادنا در نهایت به این نتیجه می رسد که اقتصاد اسلامی همانطور که مارکسیست ادعا می کند آنقدر علمی نیست؛ و مانند نظام اقتصاد سرمایه داری بدون پشتوانه ایمان و اعتقاد هم نیست. /929/ 503/ قا