به گزارش پایگاه اطلاعرسانی فقه حکومتی وسائل، همانطور که میدانیم مبارزات آزادیخواهانه و آزادیبخش مردم مظلوم و مسلمان کشورهای مختلف جهان مانند فلسطین، یمن، لیبی، مصر، بحرین و تونس و... که سالهای مدیدی است در زیر سلطه غاصبان و مستکبرین قرار دارند امروزه در سطح گسترده ای شروع شده و همچنان ادامه دارد.
حکومت جمهوری اسلامی ایران نیز که از حامیان و پشتیبانان چنین نهضت های آزادیبخش و ضداستعماری در سطح جهان می باشد، این حرکتها را تحت چتر حمایتی رهبری و دولت جمهوری اسلامی ایران قرار داده تا با نیروی معنوی و مادّی مضاعف علیه عوامل کفر و ستم و استکبار پیکار کنند.
دولت ایران با بکارگرفتن این اصل در سیاست خارجی خود درصدد است که ملتهای مظلوم و تحت ستم را از زیر سلطه حکومتهای جائر و جبار درآورد و به آنها یاری رساند تا با آزادی و استقلال تمام سرنوشت خود را رقم زنند و همچنین با این حمایت، ماهیت نوع دوستی و رسالت آزادی بخشی اسلام را نشان دهند و بر عشق و وفاداری آنان به دین خداوند بیفزاید.
امروزه این دیدگاه درباره این حمایتها قوّت پیدا کرده که جنبشهایی که در حال حاضر در سطح جهان صورت گرفته و جمهوری اسلامی ایران نیز از آنها حمایت می کند کاملا جنبه سیاسی داشته و در واقع آنها مدافعان ایران بوده و ایران خاکریز نبرد با آمریکا و اسرائیل را به خارج از مرزهای جغرافیایی خود انتقال داده است.
نوشتار حاضر درصدد است تا با بررسی و تبیین منابع غنی فقهی و الهامگیری از آرای امام خمینی، اثبات کند که این مواضع و رویکرد حکومت اسلامی، علاوه بر منافع سیاسی که برای دولت اسلامی در بر دارد، همچنین کاملاً برگرفته از ارزشهای دینی و مبانی فقهی ما بوده و علاوه بر جنبه سیاسی، به عنوان یک وظیفه شرعی و دینی مطرح میباشد.
طرح بحث
در نگاه اول باید بگوئیم اگر کسی بصیرت سیاسی داشته باشد درک میکند که حمایت حکومت ایران از جنبشهای آزادیخواهی که در سطح گسترده‌ای امروزه جریان دارد، در وهله اول تامین کننده منافع ملی ماست؛ به تعبیری ایران درصدد ایجاد یک کمربند امنیتی در اطراف اسرائیل و آمریکاست که هرگاه آنها بخواهند دست درازی کنند ایران به راحتی می‌تواند این کمربند را کشیده و هر دو آنها را تحت فشار قرار دهد به خاطر همین است که در دنیای سیاست همه می دانند تهدید کردن ایران از سوی اسرائیل و حتی آمریکا مسئله ساده و شدنی نیست که هر وقت هوس کنند به ایران حمله کند.
بنابراین این حمایت ها منافع ملی ما را تامین می کند و کسی هم منکر آن نیست. از سویی دیگر این دفاع و حمایت به نفع کل دنیای اسلام و خود این ملتها نیز می باشد، زیرا از یک طرف این حمایتها در سطح جهانی در پیش برد اهدافشان به آنها کمک کرده و از طرف دیگر به عنوان دلگرمی برای این ملتها محسوب می شود. بنابراین تعامل دو سویه ای صورت گرفته که به نفع کل جهان اسلام و ملتهای تحت ظلم است و همه هم متوجه این معادله هستند.
اما مطلبی که ما در این نوشتار در پی آن هستیم چیزی فراتر از این حرفهاست، ما در پی آنیم که با یک نگرش اسلامی و دینی وارد این مسئله شده و بگوئیم که حتی اگر این حمایت به نفع دولت ما هم نباشد باز نباید دست از حمایت از این ملتها برداریم، چون ما مسلمانیم و این حمایت نیز در راستای وظیفه مسلمانی ماست، همچنان که پیامبر خدا(ص) فرمودند:کسی که جهاد نکرده یا آرزوی جهاد نداشته باشد و بمیرد به نوعی در نفاق مرده است.
بنابراین این نوشته قبل از این که نگاه سیاسی به مسئله داشته باشد دیدگاه و نگرش عقیدتی نسبت به این موضوع دارد. فلذا این نوشتار درصدد هست تا با تتبع و کاوش در منابع دینی و فقهی و الهام گیری از نظریات خاص حضرت امام خمینی به عنوان معمار انقلاب اسلامی و عالمی آگاه به مسائل به این نتیجه برسد که این حمایتها کاملاً جنبه دینی و قرآنی داشته و از بدو پیدایش دین مقدس اسلام، این امور مورد تائید و تاکید شارع مقدس بوده و در عصر حاضر نیز می باشد. بنابراین در ادامه با مراجعه به منابع غنی و معتبر فقهی به تبیین اصولی خواهیم پرداخت که مبنای دینی و عقیدتی این حمایتها میباشد.
الف: اصل ظلم ستیزی و حمایت از محرومین
واژه ظلم در متون اسلامی به عنوان یک پدیده ضد ارزشی کلیدی در زندگی انسانها یاد شده، و اسلام به مساله ظلم ستیزی و سازش ناپذیری در مقابل دشمن تاکید فراوانی دارد و آن را از مسئولیت اجتناب ناپذیر انسانها معرفی می نماید و می فرماید:«لاتَظلِمون ولاتُظلَمون»[1]
«ظلم» در لغت به معنی تاریکی و یا شکافی است که در زمین به وجود می آید[2] و در اصطلاح فقهی هر دو معنی را در بر می گیرد و شامل هر نوع عملی میشود که به نحوی حقّی را ضایع گرداند، بنابراین محرومکردن ملّتها از استیفای حقوقشان و کشانیدن آنها به راهی که موجب از دست دادن ارزشهایشان میشود، ظلم محسوب می شود.[3]
ظلم ستیزی در اندیشه حضرت امام(ره)
در دیـدگـاه امـام راحـل، پذیرش و سازش با ظلم و ستم جایی ندارد و بر همین مبنا معمار انقلاب اسلامی این انقلاب عظیم را به گونه ای پی ریزی کرده است که ماهیتاً با منافع و اهداف سلطه گران و ستم پیشگان جهان در تضاد است، لذا هیچ گاه سردمداران کفر و استکبار ظهور انقلاب اسلامی را در جهان تحمل نکرده و با تمام وسایل و امکانات به مقابله با آن بر می خیزند و سعی در نابودی آن دارند.
لذا فـرد فـرد مسلمانان موظفند به حقوق و وضعیت کلی مسلمانان و منافع آنان توجه داشته باشند، اگر ستمی بر یکی از کشورهای اسلامی رفت، کشوری اسـلامـی مـورد هـجـوم دشـمـن قـرار گـرفـت، منافع مسلمانان در کشوری به خطر افتاد یا حقوقی از آنان ضایع شد، مسلمانان به حکم دستور دینی خود موظفند به دفاع برخیزند و دشمن را به عقب برانند.
بنابر نظر ایشان اگر دشمن بر بلاد مسلمانان و سرحدّات آن هجوم نماید، واجب است بر جمیع مسلمانان دفاع از آن بـه هـر وسـیـله ای کـه امـکـان داشـتـه بـاشـد از بذل جان و مال و در این امر احتیاج به اذن حاکم شرع نیست[4].
قلمرو اصل ظلم ستیزی و حمایت از محرومین
هر مسلمان در تعیین سرنوشت جامعه اش و بازتابی که اعمال دیگران در سرنوشت او دارد و تعهدی که باید در پذیرش مسئولیتهای اجتماعی داشته باشد، ایجاب می کند که وی ناظر و مراقب همه اموری باشد که در اطراف او و جامعه اش اتفاق می افتد و نسبت به این امور هیچ وقت بی توجه نباشد.
ظلمستیزی از منظر قرآن کریم
قرآن کریم نیز همیشه بر ضرورت ظلم زدائی و ظلم ستیزی از جامعه بشری تاکید داشته است و برای ظلم هیچ گونه جائی در نظام آفرینش قائل نشده و این امر را مسئولیت اجتناب ناپذیر انسان دانسته و پذیرش ظلم و تن به ظلم دادن را محکوم کرده است[5]
همچنین قرآن کریم همواره تاکید داشته که استکبار بزرگترین خطر در حیات سیاسی ملتها بوده که آبادیها را خشک و ویران ساخته و نسل انسانها را تباه می سازد و با زیر پا گذاشتن حقّ و با زورگوئی، تمامی امکانات و نیروها و ارزشهای بشری را در خدمت هواهای نفسانی و خواسته های شیطانی فرد و یا گروه خاصی قرار می دهد و عامل گمراهی و مانع رشد و آگاهی و سدّ راه حرکتهای رهائی بخش مستضعفان میشوند[6]
از نظر قرآن و اسلام امنیت اطمینان بخش تا زمانیکه شرایط غیرعادلانه بر جهان حاکم بوده و توده های وسیعی از مردم جهان تحت سیطره قدرتهای ظالم و سلطه جو باشند به نحوی که از حقوق اولیه خود و احراز آزادی، استقلال و حاکمیت بر سرنوشتشان محروم هستند، نمی تواند در جهان برقرارگردد، و استکبار در تمامی اشکالش منبع اصلی تشنجات و مناقشات جهانی است که همواره امنیت را به خطر انداخته است.[7]
لذا بر همه مسلمانان جهان واجب و لازم است که در پیرو این رهنمونها به مبارزه با ظلم و استکبار برخاسته و از مواضع آنها اعلان بیزاری بکنند و در همین راستاست که مردم ایران نیز تحت رهبری بنیانگذار انقلاب اسلامی امام خمینی به مبارزه با ظلم و قدرتهای زورگوی دنیا پرداخته، و به حمایت از حقوق مظلومین جهان پرداخته است.
در حال حاضر هم این اصل(ظلم ستیزی و اعلام حمایت از مظلومان و محرومان جهان) به عنوان یک عامل اساسی و جهت بخش در سیاست خارجی حکومت اسلامی، درآمده است که بر اساس آن، نهضت های آزادی بخش و ضداستعمار و استبداد، در سطح جهانی مورد حمایت جدّی سیاسی-اقتصادی دولت اسلامی قرار میگیرند.
حمایت از مظلومان و ستمدیدگان از اصول اساسی مکتب توحیدی اسلام
به عبارتی یکی از اصول اساسی مکتب توحیدی اسلام، حمایت از مظلومان و ستمدیدگان بدون توجه به نژاد، رنگ و دین است و بر این اساس، جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود می داند و استقلال، آزادی و حق و عدل را از حقوق طبیعی همه مردمان جهان قلمداد میکند.
در این حالت، نظام اسلامی با توجه به اصل عدم مداخله در امور دیگر ملتها، با استفاده از ابزار حقوق اسلامی و حقوق بین المللی به یاری آنان شتافته و آنان را مورد حمایت معنوی و مادی خود قرار میدهد.
تمامی این موارد به عنوان دفاع از اسلام و حزب الله و تا بر چیده شدن بساط استعمار و بر پا شدن حکومت جهانی واحد اسلام ادامه دارد.
اسلام آیین برادری
در این باره حضرت امام(ره) عقیده دارند که اساساً اسلام آیین برادری است و در آن نژاد و رنگ مطرح نمیباشد، بلکه اسلام برای تربیت انسان آمده است؛ آنچه مطرح است، اخوت و دوستی بین مسلمین و رفع اختلافات است و روابط میان ملتها می باید بر اساس مسائل معنوی باشد و در این رابطه بعد مسافت تاثیری ندارد و چه بسا کشورهای همجوار هستند که رابطه معنوی میان آنها نیست.
پیریزی روابط بین الملل بر اساس دو محور توسط حضرت امام(ره)
بنابراین، روابط کشورها بر اساس مبانی اسلام خواهد بود، و بر این اساس امام تئوری روابط بین الملل را بر اساس چند محور پی ریزی نمودند که عبارتند از:
الف: استفاده مسلمین از تمامی امکانات و وسایل جهت دفاع از ارزشهای الهی در برابر استکبار جهانی،
ب: ستیز با مشرکان و کافران و ستمگران در کل شرق و غرب به سرکردگی امریکا،
ایشان در این باره بیان میدارند: من با اطمینان می گویم، اسلام ابرقدرتها را به خاک مذلت مینشاند، اسلام موانع بزرگ داخل و خارج محدوده خود را یکی پس از دیگری بر طرف و سنگرهای کلیدی جهان را فتح خواهد کرد، من به تمام دنیا با قاطعیت اعلام میکنم که اگر جهانخواران بخواهند در مقابل دین ما بایستند، ما در مقابل همه آنها خواهیم ایستاد و تا نابودی تمام آنان از پای نخواهیم نشست، یا همه آزاد می شویم و یا به آزادی بزرگتری که شهادت است می رسیم.
همچنین حضرت امام(ره) میگویند: خدا به ما تکلیف کرده است که با این مخالفین اسلام و ملت اسلام معارضه کنیم.[8] تکلیف ما این است که در مقابل ظلم بایستیم،[9]دفاع از مملکت اسلامی، دفاع از نوامیس مسلمین و از واجبات شرعیه الهیهای است که بر همه ما واجب است.[10]
آنچه از مفاد این فرمایشات امام بر میآید این است که در اندیشه ایشان، گسترش و نفوذ استکبار جایی ندارد و همواره ناعادلانه است، و امام با اندیشه والا و رهنمودهای آزادیبخش خود نمی توانستند چنین الگویی را بپذیرند. بر این اساس ایشان فاصلهگیری از فرهنگ سفارشی را مطلوب میدانستند و با آن، دشمنی ایدئولوژیک و همه جانبه داشتند.
ب: اصل تالیف قلوب
«تالیف» بر گرفته شده از کلمه «الفت» و در لغت به معنای جوش و پیوند خوردن و ارتباط پیدا کردن میباشد که منظور از آن پیوند معنوی دو چیز و دو موجود می باشد مانند اینکه قلب دو نفر به واسطه علاقه و محبت به همدیگر الفت پیدا کنند،[11]
همچنانکه در قرآن کریم آمده است:«اذ کنتم اعداء فالّف بین قلوبکم فاصبحتم بنعمته اخوانا» «هنگامی که شما با یکدیگر دشمن بودید، خداوند به وسیله نعمت اسلام، میان دلهای شما تالیف و پیوند قرار داد و همه برادر گشتید» [12] یا در جای دیگر میفرماید:«لواتفقت ما فی الارض جمعیاً ما الّفت بین قلوبهم ولکن اللّه الّف بین قلوبهم»«ای پیامبر اگر تمام آنچه را در روی زمین است مصرف میکردی نمی توانستی آنچنانکه خداوند به واسطه اسلام میان دلهای مردم الفت و تالیف و پیوند داد، تالیف و پیوند بدهی»[13]
بنابراین معنای تالیف قلوب از نظر لغت، ارتباط پیدا کردن و جوش خوردن دلهاست.
تالیف قلوب در اصطلاح فقه
در اصطلاح فقهی تالیف قلوب عبارتست از: حمایت اقتصادی از مسلمین و یا کفّار توسط پیامبر(ص)، امام(ع) و یا ولیّ امر مسلمین به منظور جلب آنان برای جهاد، اسلام و دفاع.
کسانی که بدین طریق مورد حمایت قرار میگیرند، «مولفه قلوبهم» یا «مولفه قلوب» نامیده میشوند و بدین دلیل به این گروه مولفه القلوب گفته میشود که رهبر و امام مسلمین با پشتیبانی و حمایت مالی جدّی از آنان، دلشان را نسبت به اسلام و مسلمین تالیف و پیوند میدهد و آنان را برای دفاع از اسلام و یا مبارزه علیه دشمنان اسلام تشویق و دلگرم میسازد.[14]
«مولفه قلوبهم» یکی از موارد هشتگانه مصرف زکات
وقتی اسلام حکمی را در جهت حمایت مالی وضع میکند مطمئناً باید معلوم کند که این حمایت از چه منبعی باید مصرف شود. در این راستا وقتی به موارد مصرف زکات که در قرآن بیان شده مراجعه میکنیم میبینیم که یکی از موارد هشتگانه مصرف زکات، «مولفه قلوب» میباشد، بنابراین بودجه خاصی از منابع درآمد دولت اسلامی(زکات) برای این گروه قرار داده شده تا مورد تشویق و تقویت قرار گرفته و با فراغ بال به جهاد و مبارزه در مقابل مستکبران و کفار بپردازند/102/228/.[15]ر
پینوشت
[1] -سوره بقره آیه279.
[2] - اصفهانی، راغب ؛ المفردات فی غرائب القرآن، قم، نشرالکتاب،چاپ دوم، بی تا، ص315.
[3] - عمید زنجانی، عباسعلی؛ فقه سیاسی، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1373،ج3ص420.
[4] - فوزی، یحیی؛ اندیشه سیاسی امام خمینی، تهران، دفتر نشر معارف، 1388، ص206.
[5] - سوره بقره آیات279 و 156- سوره کهف آیه 59- سوره هود آیه113- سوره حدیدآیه25.
[6]- سوره یونس آیه 75- سوره احقاف آیه20- سوره قصص آیه 4- سوره سبا آیه31.
[7] - عمیدزنجانی، عباسعلی؛ فقه سیاسی، تهران، انتشارات امیر کبیر،1373،ج2ص130و133.
[8] - موسوی خمینی، سیدروح الله؛ صحیفه امام(مجموعه 22جلدی)، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی،1378، ج9ص410.
[9] - همان، ج19ص199.
[10] - همان،ج13ص182.
[11] - شکوری، ابوالفضل؛ فقه سیاسی اسلام، تهران، چاپ آرین،1361، ج2ص486.
[12] - سوره آل عمران آیه103.
[13] - سوره انفال آیه63.
[14] - اردبیلی، احمد؛ مجمع الفائده و البرهان، قم، موسسه نشر اسلامی،1413،ج8ص159- قرطبی، ابوالولیداحمد(ابن رشد)؛ بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، بیروت دارالفکر، بی تا ،ج1ص200- مغنیه، محمدجواد؛ فقه الامام جعفرالصادق(ع)، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ دوم1978،ج2ص90- جبعی عاملی، زین الدین،(شهیدثانی)؛ شرح المعه الدمشقیه، قم، مطبعه آرمان،1422،ج1ص217.
[15] - جبعی عاملی، زین الدین،(شهیدثانی) شرح المعه الدمشقیه، قم، مطبعه آرمان 1422، ج1ص21.