به گزارش سرویس فرهنگ و هنر پایگاه اطلاع رسانی وسائل، کتاب« هنر، دین و تجدد» نوشته حجت الاسلام و المسلمین سید محمد مهدی میرباقری که چاپ اول آن در سال ۱۳۹۴ توسط انتشارات تمدن نوین اسلامی به چاپ رسیده است.
این کتاب دارای ۲۱۰ صفحه و ۹ گفتار در مورد هنر است. مرکز پخش این کتاب قم، خیابان شهید فاطمی تقاطع کوچه ۲۱ و ۶پلاک ۱۶ انتشارات تمدن نوین اسلامی بوده و فروش مجازی آن از طریق سایت Nicbook.org انجام می شود.
کتاب حاضر متشکل از ۹سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین سید محمد مهدی میر باقری در موضوع مبانی هنر و نسبت هنر، دین و تجدد است که در همایش ها و نشست های مختلف ارائه شده است. حجت الاسلا میرباقری در این مجموعه درباره جایگاه هنر در فلسفه تاریخ، هنر دینی و هنر مدرن، رویکرد قرآن کریم به هنر، هنر و معماری، هنر و شعر، هنر و سینِما و موضوعاتی ازاین قبیل سخن گفته اند.
گفتار اول ـ هنر و ارتقای تمدنی: نویسنده معتقد است که رنسانس؛ آخرین انقلاب غرب است و هر آنچه پس از آن اتفاق افتاده در مسیر این انقلاب بوده است و بعد از رنسانس تنها رخداد مهم در قیاس جهانی، انقلاب اسلامی ایران است. همان‌گونه که رنسانس با زبان هنر، فرهنگ خود را صادر کرد و مشروعیت جهانی یافت، برای جهانی شدن فرهنگ انقلاب اسلامی نیز نیاز به هنر ویژه ای است . غرب از ایجاد افق های جدید در هنر سنتی و با پرداختن به هنر مدرن، توانست با زبان هنر فرهنگ خود را منتقل کند؛ انقلاب اسلامی نیز باید با تحول در این حوزه یک هنر انقلابی، دینی و اسلامی را ابداع کند و در عرصه های مختلف به شکل تخصصی آن را جاری و ساری نماید. در ادامه نویسنده نقش هنر در ارتقای احساسات اجتماعی،نسبت هنر و فلسفه تاریخ، هنر و عرصه درگیری تمدنی،هنر و رویکرد فرهنگی اصیل انقلاب اسلامی را در مورد بررسی قرار می دهد.
گفتار دوم ـ هنر ذکر اجتماعی در مسیر تاریخ: نویسنده در گفتار دوم تصریح می‌کند که انس با ذکر و آیات قرآن کریم در هنر و کلام انسان قابل انتقال است و به عبارت دیگر بیان می کند که احساس حاصل از ذکر و انس انسان با ذکر در هنر او انتقال می‌یابد چرا که تنها ذکر است که تأملات و تعقل انسان را بارور می کند. در ادامه رابطه هنر و قوه سنجش و اختیار، تفاوت بستر سازی علمی و هنری ، هنر و فرآیند نظام اختیارات تاریخی، هنر حق و باطل، مقیاس مطالعه هنر، تفاوت هنر و برنامه‌ریزی علمی، غایت هنر دنیا محور و حقیقت محور، هنر حقیقت محور و ابزار هنری مدرن، امکان لزوم تغییر مدل مند تکنولوژی مدرن مورد بررسی قرار گرفته است.
همچنین نسبت هنر و علم غیردینی با هنر و علم واقعی، هنر دینی و نگاه حداکثری و حداقلی به دین، هنر دینی و تکامل تاریخی قرب و لوزام تولید فقه هنر از دیگر مواردی است که در گفتار دوم بررسی شده است.
لوازم تولید فقه هنر: نویسنده معتقد است که در این مسیر نباید به دنبال نگرش دایرة المعارفی بود و از طرفی دیگر نباید به دنبال اخبارگری مدرن بود به عبارتی نباید با ترکیب ابتدایی روایات و اندیشه‌های فلسفی به دنبال تولید هنر اسلامی بود بلکه برای تحول در فقه هنر اولاً باید دانست که این فقه فقط فقه احکام عملی نیست؛ بلکه فقه ارزش‌ها و فقه معارف نیز هست؛ یعنی فقه عرفان، حکمت و عمل. البته واحد مطالعه فقهی که قصد دارد به هنر مدرن بپزدازد باید از فردب ه جامعه ارتقا پیدا کند. کما اینکه روان‌شناسی هر چه رشد کند، جایگزین جامعه شناسی و مدیریت نمی شود، فقهی که واحد مطالعه آن فرد است هر اندازه هم که بسط پیدا کند، نمی‌تواند جایگزین فقه ناظر به موضوعات حکومتی گردد؛ بنابر این واحد مطالعه و مقیاس مطالعه آن باید تغییر کند و مطالعه آن نیر باید جامع بوده و به حجیت رسیده باشد؛ برای این کار باید دغدغه حجیت داشت و به جزئی نگری مبتلا نشد. نمی‌توان با یک یا دو روایت، بین ادله جمع کرد؛ این کار الزاماتی دارد. از جمله این الزامات تکامل ابزار تفقه یا همان فقاهت است. برای این منظور نیز علم اصول باید ارتقا پیدا کند.
گفتار سوم ـ هنر قرآنی: بررسی نسبت بین هنر و قرآن را در مقیاس های مختلفی می‌توان مطرح کرد؛ در این بحث هنر در مقیاس کلی، یعنی کلیت هنر با تمام شاخه‌هایی که داردبررسی می‌شود و سؤوالاتی مانند « هفت رشته هنری یا بیشتر ، چه نسبتی می‌توانند با قرآن برقرار کنندة« هنر چیست» « قرآن چه کتابی است» «چگونه می‌توان بین هنر و قرآن نسبت برقرار کرد» موضوع این بحث است.
در ادامه بحث نویسنده خاستگاه و کار کرد اجتماعی هنر، هنر ودانش های پیرامونی،چیستی هنر از منظر دین و قرآن، هنر در بستر نور یا ظلمت، هنر قرآن، محور تکامل هنر در تاریخ را بررسی کرده است.
گفتار چهارم ـ ارزش‌های بومی و هنر هالیوودی : نویسنده در این گفتار با اشاره به اینکه میان هنر امروز با هنر گذشته تفاوت‌های زیادی وجود دارد و هنر گذشته احساس فردی بود و هنر امروز یک صنعت است که مدیریت فرهنگی،اجتماعی و اقتصادی و سیاسی امروز را بر عهده دارد و ابزار مدیریت است تصریح کرد که چالش اصلی امروز انقلاب اسلامی چالش ارزش‌های الهی و عقلانیت مدرن در همه حوزه ها از جمله هنر است که به ناچار بشر به آن مبتلاست و غرب با تعریف جدیدی که از مذهب دین، کار کرد و جایگاه آن ارائه داد و آن را به پذیرش اجتماعی رساند وانمود کرد که جریان مذهب و فرهنگ آن مربوط به حوزه معیشت فردی است و نباید در حوزه کلان اجتماعی دخالت کند. و از آن جایی که ایدئولوژی انقلاب و ایدئولوژی غرب در این حوزه با هم تفاوت داشت بنابراین از یک سو حضور دین و از سوی دیگر حضور عقلانیت مدرن موجب بروز چالش بزرگ در کشور شده است.
عرفی سازی فرهنگ دینی برای رسیدن به فرهنگ مدرن، ساده سازی عقلانیت مدرن برای رسیدن به عقلانیت مذهبی،شناخت آسیب ها، نگاه « خرد، کلان و توسعه» به هنر،«اسارت و پریشانی انسان، نمو در هنر مدن» ، «عبودیت انسان، نمود هنر دینی» از دیگر محورهای مورد بررسی در گفتار چهارم کتاب است.
کفتار پنجم ـ مبانی شعر مذهبی: هنرمند باید واجد چند خصوصیت باشد اولاً احساسی که هنرمند از پدیده‌ها دارد باید جلوتر، عمیق‌تر و لطیف تر از دیگران باشد تا با این سه خصوصیت بتواند در مقام احساس دیگران را دستگیری کند. هنرمند باید احساسات دیگران را هم به بلوغ برساند.
در ادامه این گفتار موضوعاتی همچون رهبری احساسات اجتماعی از سوی هنرمندان، هنر ابزار اقامه و جهت دهی به عواطف اجتماعی، رسالت هنرمند در یافتن مصادیق تاریخی تولی و تبر، الگوهای دینی در زمینه شعر و هنر، توجه به الگوی هنری دعالی ابوحمزه ثمالی، افق های احساس عاشورایی در کامل الزیارات، ضرورت تکیه هنرمند بر روایات، ادعیه و زیارات، جایگاه خیال درهنر، تقوای در عمل و تقوای در خیال، لسان دلال آمیز و طلب کارانه و اجتماعی بودن تخیل و هنر مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته است.
گفتار ششم ـ امکان یا عدم امکان هنر دینی و غیر دینی: این بحث درباره کارکرد و تعریف هنر است که در ادامه به امکان تقسیم‌بندی هنر به دینی و غیر دینی و پشتوانه آن بررسی خواهد شد که باید گفت هنر و جوشش احساس هنرمند،تخیل و احساس هنرمند، هنر و تحول در مقیاس فرد، جامعه و تاریخ،امکان یا عدم امکان هنر دینی، نسبت هنر دینی با ولایت و تولی، هنر دینی و پذیرش نظریه حضور اختیار در تولید دانش، پرستش و هنر، زیبایی شناسی و پرستش، هنر دعوت به سوی اله، هنر و فرهنگ پرستش در جامعه،هنرمند دینی و هنر معطوف به عصر ظهور از جمله مباحث مرتبط با این بحث است.
گفتار هفتم ـ فرهنگ و نظام شهرسازی: در این بخش نویسنده معتقد است که بعضی از دور اندیشان از آغاز انقلاب اسلامی توجه داشته‌اند که این انقلاب عظیم بعد از صدور آرمان‌های خود و پس از ایجاد یک موج جهانی، حتماً باید در فرهنگ خود بازنگری کند و فرهنگ متناسب با آرمان‌های خود را ارتقا بخشد. پیش‌بینی این بود که این بازنگری اتفاق می افتد؛ بر همین اساس در یک دوره تلاش شد تا ترکیب عقلانیت و دانش مدرن با آرمان‌های انقلاب، به مرحله برنامه‌ریزی رسید؛ ولی تعارض این دو با یکدیگر آشکار شد. گروهی از تحلیل گران معتقد بودند که مدیران اجرایی کشور با اسلام آشنا نیستند و و یا انیگزه عمل به اسلام را ندارند و در دوره دیگر تهذیب گرایی مطرح شد ولی به تدریج نقطه ضعف اساسی و آسیب نظام که تعارض عقلانیت مدرن و اسلام است آشکار شد و در مسیر تولید عقلانیت دینی مبتنی بر آرمان‌ها و اندیشه‌های اسلامی پدید آمد البته در چند سال اخیر با اشاره رهبر انقلاب در دوره جدید فرصت پرداختن به مسائل اساسی نظام به وجود آمده است.
هنر و تحولات اجتماعی، مدل شهر سازی و الگوی های توسعه، نظام شهرسازی تجسد جمعی روح انسان ها، قبله نظام شهری، امپراطوری قدرت و شکل‌گیری شهر مدرن، نمادهای شهری و فرهنگ حاکم،تمرکز گرایی و ساختار شهر مدرن، دیدگاه‌های مختلف در فرهنگ شهر سازی و دیدگاه‌های مختلف در فرهنگ شهرسازی از مباحث محوری بررسی شده در این گفتار است.
گفتار هشتم ـ شاخص های قطب فرهنگی نظام اسلامی: رابطه معماری و شهرسازی و بنیان‌ها و مبانی فلسفی در دوره هایی کاملاً پنهان و پوشیده بوده است؛ به طوری که پرده برداری از این راز، جزو دانش‌های مطلوب و دل انگیز است. با آغاز دوران مدرن، این رابطه آشکار شد به گونه‌ای که با تغییر فلسفه ها، تحولات آشکار و سریعی در رویکردهای معماری و شهرسازی اتفاق افتاد؛بنابراین واضح است که شهرسازی و معماری دارای بنیان‌های فکری، اندیشه ای،فلسفی و همچنین خصلت‌های ایدئولوژیک است.
پرستش محور شکل‌گیری شهر مقدس،انتشار توحید هدف تاریخی از شکل‌گیری شهر،ضرورت هماهنگی ساخت شهر با آرمان‌های نظام اسلامی، تفاوت اقتضائات قطب فرهنگی با قطب اقتصادی، تشکیل اتاق‌های فکر برای جریان آرمان‌ها در مهندسی شهر، استفاده از ظرفیت مراکز تحقیقاتی به عنوان نهاد پشتیبان از دیگر مباحث مطرح شده حول حور گفتار در این بخش است.
گفتار نهم ـ رسالت سینمای مقاومت در مقابل هنر مدرن: امام صادق(ع) در یک بیان نورانی درگیری حق و باطل را در باطن دنیای که بشر در آن زندگی می‌کند را مشخص می فرمایند: وسعت این درگیری و مقاومت و ابعاد مختلف این میدان باید مورد توجه قرار گیرد و برای ورود به هنر به این عرصه باید توجه داشت که میدان درگیری کجا است و باطن آن چیست. و اهل سینِما هم نیز طرح هایی مفصل درباره این موضوع نوشته‌اند .
دراین محبث جایگاه عقل و فرامین الهی،اقبال و باز گشت عقل به فرمان خدا، عقل جهل و جنود آن‌ها در باطن عالم، جایگاه انسان در درگیری عقل و جهل و گستره این نبرد، تمدن و سیر تاریخی درگیری جریان و حق و باطل، جهت گیری هنر و هدف حاکم بر آن، هنر مدرن؛ تحقیر ارزش‌ها و تعهد به تجدد، نسبت هنر با الهه هنرمند و در پایان رسالت هنر اسلامی و سینمای مقاومت در برابر سینمای سلطه در این گفتار مورد بحث قرار گرفته است./۹۶۸/
کتاب شناسی
هنر، دین و تجدد، سید محمد مهدی میرباقری، چاپ اول بهار سال ۱۳۹۴ ، نشر تمدن نوین اسلامی قیمت ۹۵۰۰۰ هزار ریال /968/601/w