به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در درس خارج فقه رسانه که در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، به بحث ضرورت فیلتر کردن رسانه های ضد دینی و بیان دلیل ششم پرداخت و گفت: اگر ضرر نسبت به شخصی باشد که رسانه اضلال و افساد را به وجود آورده است مسلم است این ضرر باعث نمی شود که جلوی حکم اولیه که از بین بردن رسانه است گرفته شود.
ایشان در ادامه گفت: باید ضرر و اضرار را در دو جهت ببینیم گرچه ممکن است حکمشان یکی باشد، گاهی ضرر برای صاحب و رئیس شبکه یا برای حاکمیت است و گاهی ضرر برای افراد شخص ثالث است که مردم عادی هستند و در دو دسته قبل نیستند.
استاد در پایان افزود: ضرر جایی است که طرف بدون حق به کسی ضرر می رساند اما اضرار در جایی است که طرف در استفاده از حق خود به دیگران ضرر می رساند و از حق سوء استفاده می کند.
اهم مباحث استاد رفعتی به شرح ذیل می باشد:
نگاهی به مباحث جلسه گذشته
در جلسه قبل به مواردی پرداختیم که از هدم و جلوگیری و فیلتر رسانه های اضلال و افساد استثناء می شود.
اولین مورد جایی بود که اگر رسانه فاسد را فیلتر کنیم افسدی پیش می آید و نباید دفع فاسد به افسد بکنیم بلکه بالعکس باید باشد.
دومین مورد آن جایی بود که اگر حکومت اسلامی جلوی رسانه فاسد را بگیرد مصلحت اقوی از دست می رود و با بودن این رسانه مصلحت اقوی به دست می آید مثلاً این را سبب برای به دست آوردن اطلاعات یا نقشه دشمن قرار دهد و مهندسی دشمن را می توانیم از این طریق به دست آوریم ولو این که تعدادی نیز دچار ضلال شوند که در این مورد باید کارشناسان زبده حکومتی تشخیص دهند.
در این مورد ما کلی بحث می کنیم و مصداق خارجی آن را باید حاکمیت بررسی کند.
اگر تکنولوژی داشته باشند که بتوانند برای دیگران فیلتر کنند یا پارازیت بفرستند ولی برای خود حاکمیت پارازیت نباشد تا بتوانند ردیابی لازم را داشته باشند، باید همین کار را انجام دهند.
پاسخ سوال سوم
اگر فیلتر رسانه ضرر داشته باشد (ضرر غیر از مفسده است) یا اضرار داشته باشد، باز بر حکومت لازم است که رسانه را فیلتر کند؟
به نقص در مال، جان و نفس ضرر گفته می شود.
اضرار با ضرر طبق بیان بعضی فرق دارد. ضرر جایی است که طرف بدون حق به کسی ضرر می رساند اما اضرار در جایی است که طرف در استفاده از حق خود به دیگران ضرر می رساند و از حق سوء استفاده می کند.
مرحوم امام (ره) در بحث قاعده لاضرر می فرمایند: ضرر مربوط به مال و نفس است ولی اضرار ایجاد تضییق و فشار است که دیگران را در ورطه اکراه قرار دهیم.
قاعده ضرر را مرحوم شیخ انصاری در مکاسب و مرحوم آخوند در اصول مورد بحث قرار داده است.
فشار روانی به تعبیر حضرت امام از مصادیق اضرار است.
حال سوال این است که آیا این موارد نیز سبب تخصیص وجوب می شود یا خیر؟ مثلاً پارازیت اثرات زیان باری بر جسم انسان یا اعصاب دارد، حال حاکمیت موظف است که با این وصف جلوی رسانه های ضلال را بگیرد و یا این مورد نیز استثناء می شود؟
در پاسخ می گوییم باید ضرر و اضرار را در دو جهت ببینیم گرچه ممکن است حکمشان یکی باشد. گاهی ضرر برای صاحب و رئیس شبکه یا برای حاکمیت است و گاهی ضرر برای افراد شخص ثالث است که مردم عادی هستند و در دو دسته قبل نیستند.
اگر ضرر نسبت به شخصی باشد که رسانه اضلال و افساد را به وجود آورده است مسلم است که این ضرر باعث نمی شود که جلوی حکم اولیه که از بین بردن رسانه است گرفته شود. لاضرر و لاضرار در مورد سمره است که مرحوم کلینی این روایت را از این مسکان و او از زراره و ایشان از امام باقر علیه السلام نقل می فرماید: در زمان رسول خدا (ص) سمره بن جندب که از مسلمانان مدینه بود در گوشه خانه یکی از اهالی مدینه درخت خرمایی داشت. (سمره پدر همسر اول مختار ثقفی است) ایشان گاهی سرش را پایین می انداخت و وارد خانه مرد انصاری می شد و خانواده او به سختی می افتادند. این مرد به سمره اعتراض کرد و از او خواست که اگر می خواهد وارد خانه شود اجازه بگیرد. سمره گفت: درخت من و ملک من است و مسیری غیر از این نیست و نیازی به اجازه گرفتن نیست. وقتی این نصایح در او اثر نکرد مرد انصاری نزد رسول خدا آمد و شکایت کرد. حضرت او را احضار کردند و ماجرا را بیان فرمودند. سمره پاسخ داد که این درخت ملک من است. حضرت فرمودند: این درخت را بفروش و من مانند آن درخت با تمامی اوصاف معاوضه می کنم. سمره قبول نکرد. پیامبر فرمودند: با ده درخت معاوضه کن. او باز هم قبول نکرد. حضرت فرمودند: من نخل خرمایی برای تو در بهشت تضمین می کنم. او باز امتناع کرد. وقتی حضرت پاسخ های منفی او را شنیدند به مرد انصاری فرمودند که درختش را از ریشه بکن و به طرف سمره پرت کن و بعد فرمودند که تو مرد مُضاری هستی، بعد فرمودند: «... فانه ولا ضرر و لاضرار فی الاسلام.»
در این مورد سمره ضرر کرد با این که مضار بود. پس اگر ضرر برای شخصی باشد که با این رسانه برای دیگران ضرر ایجاد می کند، مانعی نیست زیرا خودش اقدام کرده تا این ضرر برایش وارد شود و در قواعد حقوقی این قانون مسلمی است و حتی به او خسارت نمی دهند. حتی پیامبر (ص) توجهی به ضرر مالی این شخص نفرمودند.
مورد دیگر آیه 107 سوره توبه است که می فرماید:
(وَ الَّذینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِراراً وَ کُفْراً وَ تَفْریقاً بَیْنَ الْمُؤْمِنینَ وَ إِرْصاداً لِمَنْ حارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنا إِلاَّ الْحُسْنى وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکاذِبُون)
در این رابطه آیه می فرماید کسانی که مسجد ضرار را بنیان نهادند می خواستند جاسوسی و رصد کنند و افرادی که اهل جنگ نیستند را به سمت خود بکشانند و از کسانی که تسلیم امر خدا نیستند یارگیری کند ولی قسم می خورند که هدف ما خیر است ولی خدا می داند که آنان از دروغگویان واقعی اند.
این مسجد رسانه و پایگاه تبلیغی علیه پیامبر اسلام بود که پیامبر دستور تخریب و آتش زدن آن را صادر فرمودند.
باید این آیه را در موارد هدم رسانه ضلال می آوردیم و شما می توانید این بحث را به بحث های گذشته پیوند بزنید.
سران این کار دوازده نفر از جمله ثعلب بن هاتب، ودیعه بن ثابت و در رأسشان ابوعامر راهب است.
ابوعامر مسلمانی بودکه قبل از هجرت پیامبر به مدینه از ایشان تعریف می کرد و از شخصیت های طراز اول مدینه بود و زمانی که پیامبر به مدینه آمدند و از حضرت استقبال فوق العاده ای شد او حسادت ورزید و متوجه شد که مقامش در حال تنزل است و از ریزش ها بود و نتوانست انقلابی باقی بماند. بعد دستور داد که مسجدی نزدیک مسجد قبا بسازند و در آن زمان خودش در مدینه نبود و برای تحریک دشمنان به سمت شام به نزد هرقل رفته بود تا او را برای جنگ با مسلمانان ترغیب می کرد. او می خواست تا بعد از ورود به مدینه در این مسجد از او استقبال گرمی صورت گیرد تا همان کاری که برای پیامبر انجام شد برایش صورت گیرد.
آنان قبل از جنگ تبوک سراغ حضرت آمدند تا این مسجد را افتتاح کند که حضرت وعده دادند بعد از جنگ این کار را انجام دهند. البته افتتاح مسجد در آن زمان مانند عصر ما نبوده است و حضرت در مسجد اقامه نماز می کردند تا افتتاح شود.
بعد از جنگ به سراغ پیامبر (ص) آمدند تا مسجد را افتتاح کند و به امر الهی حضرت مسجد را ویران کردند و به آتش کشیدند.
سه آیه پشت سر هم در این رابطه است.
البته همه این آثار به جزء مسجدقبا، مسجد اجابه، مسجد ذوقبلتین ومسجد جن را از بین بردند.
خود آیه برای بحث امروز ما به عنوان یک دلیل است که این مسجد رسانه ای بوده که کار آن تفرقه بین مومنین بوده است.
کاری که پیامبر (ص) در باره این مسجد کردند دلیل بر اصل مساله است که واجب است حکومت اسلامی جلوی افساد و اضلال را ولو با آتش زدن مسجد بگیرد.
آتش زدن مسجد ضرر وضرار مالی داشت اما سبب نشد که وجوب هدم و احراق آن از رسول خدا (ص) برداشته شود هر چند که آن را خوب ساخته بودند و ممکن بود بعضی بگویند که این کار اسراف است.
اگر پیامبر به این کار مباشرت نمی کردند بعضی می گفتند تخریب مسجد عذاب الهی را در پی خواهد داشت./926/907/ص
تقریر: محسن جوادی صدر