به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر پایگاه اطلاع رسانی وسائل اهمیت مساله فرهنگ و رابطه تنگاتنگ آن با مقوله دین ، نحوه استفاده سوء دشمن از فرهنگ در جهت آسیب زدن به دین و گونه های مختلف مدیریت فرهنگی دشمن از اهم مباحثی بود که در قسمت گذشته موضوع بحث ما با حجت الاسلام متقی زاه عضو هیأت علمی گروه فرهنگ و ارتباطات اسلامی دانشکده صدا و سیمای قم قرار گرفت، در ادامه ضمن اشاره به نکات مهم مطرح شده در بخش اول، به نقش حوزه های علمیه در این رهاورد می پردازیم.
نکات کلیدی بخش اول:
عرصه فرهنگ یکی از عرصه های بر زمین مانده است
متأسفانه ما خود را برای جذب فرهنگی آماده نکرده‌ایم به همین علت به جای جذب عناصر مثبت از فرهنگ جهانی، عناصر منفی آن را جذب می کن
در مقابل هجمه اطلاعاتی دشمن ما دارای یک هویت دینی هستیم که این هویت دینی یک هویت جامع بوده و شامل اخلاق، عرفان، فقه، مقرارت و عقاید و اندیشه و بینش می شود، اگر ما بتوانیم بر اساس این هویت؛ بینش مردم را اصلاح کنیم گرایش،اخلاقیات، کنش و رفتار مردم هم به تبع اصلاح خواهد شد
اساس اگر می‌خواهیم دین، فرهنگ و هویت خود را حفظ کنیم باید برنامه‌ریزی داشته باشیم و با برنامه‌ریزی با این تهاجم همه جانبه روبه رو شویم
متأسفانه در حال حاضر دشمن به دنبال مدیریت ذهن و اندیشه است
برجسته سازی یکی از تکنیک های مهم مدیریت اذهان و تغییر فرهنگ‌ها است
از دست رفتن پشتوانه‌های اعتقادی ناشی از عرفی سازی و تصویر سازی رسانه در اذهان عمومی است
یهود صهیونیست با ساخت فیلم در مورد پیامبران بنی اسرائیل ماهیت الگو بودن این پیامبران را نابود کرده و یهود قصد داشت همچنین کاری را در مورد متون و منابع شیعه انجام دهد که خوشبختانه با پویایی فقه شیعه موفق به انجام این کار نشد.
توجه به این نکته لازم است که با موج فرهنگی، قبله و دین مردم تغییر کرده و عوض می شود.
وسائل ـ جایگاه فقه فرهنگ و پیشینه آن در حوزه علمیه را تبیین کنید و بفرمایید به نظر شما به چه علت تاکنون علما در این حوزه ورود جدی نداشته اند؟
فقه فرهنگ و نقش حوزه در این زمینه/ اصلاح فرهنگ؛ هدف قیام علوی و حسینی بود
در گذشته حکومت قدرتمند شیعی به آن شکل وجود نداشته و علما و فقها با حکومت مواجه نبوده اند، در حوزه های علمیه بیشتر در مباحث فردی و از آن بالاتر در مباحث خانواده کار کرده‌اند و فقه فرهنگ برای آن‌ها مسأله نبوده و اگر هم مسأله ای را مطرح می‌کرده اند حکومت در این زمینه با آن‌ها مخالفت می‌کرده است.
از نظر متون دینی ما، اساسی‌ترین اصل که قوام متون دینی به آن است امر به معروف و نهی از منکر بوده و به همین علت امام حسین(ع) قیام کرده و این یعنی اینکه قیام اهل بیت و فداکاری و شهادت طلبی آن‌ها برای اصلاح فرهنگ جامعه بوده است، جامعه بعد از رسول خدا(ص) به یک دوران جاهلیت ثانوی مبتلا شد و این جاهلیت ثانوی رنگ دین به خود گرفت و مبارزه با این جاهلیت از جاهلیت اولی سخت تر بود چون در آن زمان مبحث تنزیل مطرح بود و در زمان ائمه(ع) مبحث تأویل و آرزوی علما هم همین موضوع بوده چون متدین بودند و توجه به این نکته ضروری است که فقیه برای این آمده است که دین را بیاموزد و آن را به در قالب فرهنگ به دیگران آموزش دهد.
علمای گذشته با وجود امکانات کم تلاش بسیاری زیادی کرده‌اند به گونه‌ای که ما امروز میراث خوار و سرمایه خوار آن‌ها هستیم، متأسفانه در حال حاضر در زمینه فقه فرهنگ کم کاری کرده‌ایم در حالی که فقه حکومتی بر همه حوزه ها سلطه دارد.
ما باید بعد از انقلاب در حوزه فرهنگ، شناخت ابعاد آن و آسیب هایی که ممکن بود متوجه آن ها شود و همچنین در موضوع انقلاب و آسیب‌شناسی انقلاب مطالعه می‌کردیم تا دچار وضعیت فعلی نشویم ولی کمتر به این موضوع پرداخته ایم و دشمن هم سعی کرده همواره برای ما مشکلات ایجاد کند تا از فرهنگ و مباحث مربوط به آن غافل شویم.
شهید مطهری می‌فرمایند که هر انقلابی دچار آسیب هایی می‌شود ولی اگر در یک انقلاب برنامه‌ریزی وجود داشته باشد آن انقلاب دچار آسیب نمی‌شود و ما هم باید به این نکته توجه داشته باشیم که اگر از این به بعد برای انقلاب برنامه‌ریزی نکنیم، انقلاب دچار آسیب می‌شود و در حال حاضر چون در حوزه فرهنگ برنامه‌ریزی منظمی نداشته‌ایم و در قالب برنامه‌ها، افق ها را تعریف نکرده ایم دچار مشکل شدیم.
وسائل ـ به نظر شما چگونه علما و حوزه های علمیه می‌توانند ورود موفقی در حوزه فقه فرهنگ و رسانه داشته باشند و چرا در گذشته این کار را انجام نداده اند؟
موضوع شناسی لازمه ورود قدرتمند فقها در عرصه فقه حکومتی است.
علما از گذشته تربیت انسان‌ها را به درستی انجام داده‌اند و فقه ما در گذشته فراتر از زمان بوده چون بدون حکومت و تنها با فرض حکومت برنامه‌ریزی کرده و دستور العمل صادرکرده است ولی در حال حاضر حوزه های علمیه عقب تر هستند و حتی با وجود گذشت چند سال نتوانسته اند پاسخ سؤال‌های و مسائل را بدهند و در این زمینه اختلاف نظر وجود دارد و در این زمینه لازم است که دانشگاه‌ها موضوع شناسی کنند و فقیه متناسب با موضوع حکم لازم را برای اجرا ارائه دهد.
فقهای ما در همه مسائل با انگیزه دینی وارد می‌شوند، برای مثال در زمینه تجارت الکترونیک، وقتی تجارت گلد کوئیستی آمد تا جایی که نام الکترونیک بر خود داشت فقها به صورت مستقیم دخالت نکردند ولی وقتی فقها معنای گلد کوئیست را فهمیدند با قدرت تمام وارد صحنه شدند و در حال حاضر هم باید به خوبی موضوع شناسی شود تا فقها فتوای لازم را صادر کنند.
واقعیت این است که تاکنون موضوع شناسی و کارشناسی دقیقی در مسائل مختلف وجود نداشته، فقها با احتیاط عمل کرده‌اند لذا در ابتدا باید ابعاد مختلف و بازخورد آن مورد بررسی قرار گرفته و پس از آن نظر فقهی ارائه شود.
یکی از علت‌هایی که موجب شده در گذشته حوزه های علمیه نسبت به این موضوعات توجه چندانی نداشته باشند نبود حکومت بوده است و به تبع، شاگردان هم از استادان الگو برداری کرده‌اند اما هر چه زمان بگذرد توجه به این مسائل و مسائل به وجود آمده بیشتر خواهد شد و با توجه به استقبال امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب به مرور زمان این موضوع تقویت خواهد شد.
مثلاً در حال حاضر فقه فرهنگ، فقه حکومت، فقه هنر و فقه رسانه از چیزهایی است که اگر به آن پرداخته نشود و موضع فقها در مورد آن روشن نشود چون جامعه با آن درگیر است دچار مشکل جدی خواهیم شد بنابراین لازم است هر چه سریعتر در این زمینه نظریه پردازی های لازم صورت گیرد
وسائل ـ رویکرد حوزه علمیه را در عرصه فقه هنر چگونه ارزیابی می‌کنید و بفرمایید رویکرد دین و علما نسبت به هنر در گذشته و حال چگونه بوده است؟
فقه هنر و رسانه
عده‌ای در جامعه وظیفه فقیه را بیان احکام واجب بر مکلف می دانند در این دیدگاه، نگاه تنها فردی بوده و به جامعه توجه نمی‌شود به همین دلیل عده‌ای اصالت را به فرد داده و در مقابل؛ عده‌ای دیگر اصالت را به جامعه می دهند؛ در حالی که طبق فرموده شهید مطهری بر فرد یک سری تکالیف الهی واجب است ولی توجه به این نکته مهم است که رشد فرد در جامعه محقق می‌شود؛ بنابراین هیچ فرض کردن جامعه در اینجا موجب می‌شود نقص در تفکر و فهم دین اتفاق بیافتد.
امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب برای جامعه در رشد فرد اهمیت زیادی قائل هستند و در تعالیم دینی هم بر مسؤولیت متقابل فرد و جامعه تأکید شده است و در جامعه طبق روایات دینی مردم بر هم ولایت دارند و در بعضی از مسائل در تعالیم دینی جامعه بر فرد اولویت دارد برای مثال اگر با کشیدن یک خیابان تمام اعضای جامعه متنفع می‌شود در اینجا دین مصلحت اجتماع را بر فرد ترجیح می‌دهد..
در این زمینه باید گفت که اصالت با حق است و دین با اصالت فرد و اجتماع به طور مطلق بیگانه است و تحقق جامعه در گرو کرامت فرد است همانطور که ائمه (ع) با توجه به جامعه و حکومت زمان، شیعیان را راهنمایی می‌کردند تا در معرض خطر قرار نگیرند مثلاً به یک نفر می‌فرمودند تقیه کن و به شخصی دیگری که در میان شیعیان بود می‌فرمودند تقیه لازم نیست یا خمس را به عده‌ای از شیعیان می‌فرمودند که درب خانه امام تحویل دهند و عده‌ای دیگر را از این کار به دلیلی دشمنی حکومت منع می‌کردند که این موضوع نشان دهنده این است که ائمه(ع)در کنار نقش فرد، به اجتماع و شرایط اجتماعی هم توجه می‌کردند و زمان و مکان را مد نظر قرار می‌دادند و توجه به این نکته ضرروی است که زمان و مکان و شرایط اجتماع در نظر فقهی ائمه(ع) و فقها مطرح بوده است و توجه به زمان و مکان و شرایط اجتماعی یکی از مهم‌ترین لوازم فهم فقهی یک موضوع یا یک حدیث است.
جوامع دارای شرایط خاصی هستند ونمی‌توان مسائلی را که در جامعه ایران مطرح می شود در آفریقا طرح کرد و یا نمی‌توان در مقابل سایر فرق مسائل جامعه شیعی را طرح کرد و این نشان می‌دهد که در فهم دین باید یک سری مسائل و شرایط را در نظر گرفت و در ابتدا زاویه دید را مشخص کرد و در حال حاضر هم با ورود تکنولوژی های نوین این موضوع در جامعه پیش آمده و در ابتدا باید نگاه حکومتی به فقه داشته باشیم زیرا نگاه حکومتی به فقه فهم ما را از مسائل جابجا و متفاوت خواهد کرد.
متأسفانه عده ای به فرهنگ بی توجه بوده و برای فرهنگ در دین جایگاهی قائل نیستند، فرهنگ از دین تغذیه می‌کند و با توجه به این که در حال حاضر در جامعه ما فرهنگ دینی به مطلوب ترین شکل اجرا نمی‌شود باید فقه فرهنگ برای مردم تعریف شود و برای نمونه فرهنگ دینی از ما می‌خواهد که نماز را به بهترین شکل ممکن انجام داده و حضور قلب و اخلاص داشته باشیم و از ما علم لاینفع نمی‌خواهد و ما باید میان فرهنگ دینی و ایده‌آل و فرهنگ جاری تفاوت گذاشته و سعی کنیم با ارائه راهکار از فرهنگ جاری به فرهنگ مطلوب و ایده‌آل دینی برسیم و توجه به این نکته ضروری است که فرهنگ ما هویت ما را می‌سازد ولی تاکنون آنچنان که باید در سطح مراکز علمی مختلف در حوزه فقه فرهنگ کار نشده است و تاکنون فرهنگ کمتر مورد توجه گرفته که در ابتدا باید موضوع شناسی شود تا فقها در این زمینه نظر خود را ارائه کنند.
وسائل ـ در صورت امکان راهکارهای فرهنگی برای تبین فقه حکومتی را در حوزه های علمیه شرح دهید و بفرمایید باید چه کارهایی در حوزه برای نهادینه شدن این موضوع در بعد فرهنگی انجام شود؟
آینده پژوهی لازمه تبیین فقه حکومتی در بعد فرهنگی است
حوزه های علمیه باید آینده پژوهی داشته باشند، باید در حوزه فقه فرهنگ و مشکلات و آسیب هایی که در این عرصه در آینده شکل خواهد گرفت پژوهش های لازم انجام شود و باید در مواجهه با فرهنگ‌های دیگر و مسائل روز راهکارهای لازم ارائه شود.
فرهنگ پویا راهکار اسلام برای مقابله با تهاجم فرهنگی است و باید با علم عناصر مثبت فرهنگ بیگانه را گرفته و پس از بومی سازی این عناصر مثبت را به جامعه عرضه کرد که این کار موجب رشد جامعه اسلامی می‌شود به همین دلیل بیان شده است که دینداری منافاتی با تکنولوژی ندارد.
برخورد باز و بسته به صورت مطلق با سایر فرهنگ ها زیبنده جهان اسلام نیست و راهکار ما برای مقابله با فرهنگ بیگانه اجتهاد است و باید مباحث و عناصر سایر فرهنگ ها را مورد کنکاش قرار داد و پس از آن این موضوعات را پذیرفت یا رد کرد و در مقابله با فرهنگ دیگران باید به صورت برنامه‌ریزی شده عمل کرده و بدون برنامه نباشیم؛ همانطور که رسول خدا(ص) با یهودی و اهل کتاب و مسیحی برخورد داشت و آن‌ها را مشایعت می‌کرد و در این زمینه رفتار اهل بیت(ع) برای ما حجت است و همانطور که می‌دانید سر کلاس امام صادق(ع) دهریون هم حاضر می شدند.
در مورد ارتباط دین و رسانه دو نظر وجود دارد که عده‌ای می‌گویند رسانه در برابر دین اصالت دارد و عده‌ای دیگر می‌گویند که رسانه در برابر دین اصالت نداشته بلکه بخشی از دین است و در این زمینه "لوهان" معتقد است که رسانه در برابر دین دارای اصالت است.
در این زمینه نظر سوم این است که دین و رسانه به هم کمک می‌کنند و در این زمینه باید دیدگاه اسلام به رسانه و اسلام به هنر به خوبی مشخص شود که برخی معتقد هستند که هنر تبلور یافته فطریات و حس زیبا شناختی فطری انسان است و اهل بیت(ع) در این زمینه نسبت به شعرا از جمله دعبل به عنوان رسانه آن زمان توجه جدی داشته‌اند و به وسیله فرهنگ و یا همان شعر اندیشه اهل بیت(ع) را جاودانه کرده و موجب بقای آن شده اند.
فهم حکومتی نگاه جامع می‌خواهد و در حال حاضر بسیاری از مسائل هستند که باید با این نگاه مورد بررسی قرار گیرند و در این زمینه باید از وقت کشی پرهیز کرد و عنصر زمان را به خوبی مدیریت کنیم و در حال حاضر هر گونه غفلت در این زمینه مسأله آفرین است و در حال حاضر باید مشکلات جوانان و اشتغال آنان را با این نگاه جامع مورد بررسی قرار داد و با فقه کار، زمینه تولید را در کشور فراهم کرد و از همین جاست که پیشرفت شروع می شود.
با توجه به استعدادهایی که در کشور داریم و داشتن یک دین جامع اگر پیشرفت نکنیم طبق فرموده ائمه(ع) ملعون هستیم و فرهنگ آن است که دین با توجه به محوریت رفتار و کردار رسول خدا(ص) و ائمه(ع) در اجتماع جریان پیدا کند و در حال حاضر متأسفانه در حوزه فیلم سریال و عرصه فقه هنر در حوزه علمیه فعالیت چندانی صورت نگرفته است که باید این موضوع به عنوان یکی از اولویت ها مد نظر حوزه های علمیه قرار بگیرد زیرا غفلت در این زمینه، عرصه را برای فرهنگ مهاجم غربی باز می کند/968/403/ص.