به گزارش سرویس اقتصاد پایگاه اطلاع رسانی وسائل متن پیش رو بخشی از جزوه سیاست های کلی اصلاح الگوی مصرف است که با موضوع اصلاح شناخت، گرایش و رفتار مصرفى جامعه برگرفته از سخنرانی دکتر عادل پیغامی درباره ی تبیین اندیش های اقتصادی مقام معظم رهبری از سلسله جلسات تبیین اندیشه های اقتصادی رهبری فرزانه انقلاب مى باشد که در پاییز سال ۱۳۹۰ برگزار شده است و به همت موسسه علمی فرهنگی سدید پس از پیاده سازی و ویرایش در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.
**********
در روند اصلاح وضع موجود و این فرهنگ غلط مصرف، باید از ظرفیت هاى فرهنگى، آموزشى، هنرى و رسانه اى و به ویژه رسانه ى ملى آگاهى یافت. عرصه ى شناخت، گرایش و رفتار، سه عرصه و سه ساحت مختلف در روند اصلاح فرهنگى هستند.
ابتدا باید تصاویر ذهنى فرد نسبت به یک موضوع اصلاح شود و به طور صحیح شکل گیرد و در گام دوم، گرایش درونى او نسبت به آن تغییر یابد. به عنوان مثال باید فرد در درون خود علاقه اى به کالاى خارجى نداشته باشد و از سوى دیگر، حس زیبایى از مصرف کالاى ایرانى در او ایجاد شود. سپس باید در بُعد رفتارى او نیز تأثیر بگذارد و مهارت هاى لازم در این زمینه به فرد آموزش داده شود. در نهایت آن فرد به گونه اى خواهد بود که اگر به قصد خرید کالایى به فروشگاه رفت، ناخودآگاه کالاى ایرانى را بر مى دارد و تبدیل به ملکه اى در رفتار او مى شود.
مردم باید بدانند که در پس پرده ى خرید کالاى خارجى چه اتفاقى خواهد افتاد و این رفتار چه پیامدهایى را به دنبال خواهد داشت. مردم باید بدانند که با رأى دادن و انتخاب کالاى خارجى، بیکارى فرزندان خود را در آینده اى نزدیک انتخاب کرده اند. اگر مردم این معادله ى ساده را بفهمند، شاهد رفتارى متفاوت خواهیم بود. بسیارى از مشکلات موجود ناشى از ضعف در حوزه ى شناخت است و به همین خاطر افراد، ارتباط میان این پدیده ها را درک نمى کنند.
برنامه ى درسى آشکار
بخشى از این شناخت، گرایش و رفتار در برنامه هاى درسى رسمى یعنى آموزش و پرورش و دانشگاه شکل مى گیرند. باید در کتاب هاى درسى دانش آموز را به سمتى ببرند که نسبت به کالاى خارجى شناخت پیدا کند و گرایشى علیه آن پیدا کرده و ضد آن رفتار کند. اگر با ورق زدن کتاب-هاى درسى این گونه مفاهیم حاصل نشود، به این معنا است که پنجاه درصد ابزارهاى شناخت، گرایش و رفتار در زمینه ى اصلاح الگوى مصرف، کارآیى نداشته است.
باید در برنامه ى درسى ملى که در حال حاضر در حال نگارش است، آموزش همگانى الگوى مصرف مطلوب که مورد نظر مقام معظم رهبرى هم هست قرار داده شود. گاهى اوقات در اسناد کلان وجود دارد اما در کتاب هاى درسى نیست و به آن عمل نشده است. گاهى اوقات ممکن است در کتاب هاى درسى نیز به عنوان مثال گفته شده است: «بچه ها کالاى ایرانى مصرف کنید » : آمده باشد، اما به گونه اى غیر جذاب و حال آن که در ذهن این دانش آموز از هزار طریق و با هزار زرق و برق، مصرف کالاى خارجى القا شده است. بدیهى است عبارات و گزاره هاى این چنینى سودى نخواهد داشت. این نحوه کار کردن یعنى ما بلد نیستیم از ابزار هنر و تعلیم و تربیت استفاده کنیم در حالى که مى دانیم توصیه ى مستقیم، کم ترین تأثیرگذارى و پایین ترین حد تربیت و اصلاح فرهنگ است.
برنامه ى درسى پنهان
عرصه اى که برنامه ى درسى پنهان یا برنامه ى درسى ضمنى نام دارد، عبارت است از عرصه ى فرهنگ، هنر و رسانه ها اعم از رسانه هاى مکتوب مانند کتاب یا روزنامه و رسانه هاى صوتى و تصویرى نظیر رسانه ى ملى. مقام معظم رهبرى بر رسانه هاى صوتى و تصویرى تأکید زیادى دارند. در حوزه ى برنامه ریزى درسى پنهان، فرهنگ عامه یا فرهنگ عمومى مطرح است که بعضى اوقات در کنترل ما نیست. این حوزه نه تنها رسمى نیست، بلکه پنهان است و علاوه بر پنهان بودن همانند روزنامه نیست که در دسترس و در اختیار ما باشد.
بخش پنهان عبارت است از چیزى که در کوچه و بازار مى توان دنبال کرد. به عنوان مثال در مترو مى شنویم که عده اى در حال صحبت به هم مى گویند فلان کالا را نخرید زیرا خیلى بى کیفیت است یا راننده ى تاکسى در حین رانندگى براى مسافر تعریف مى کند. در اینجا فرهنگ عامه خود را نشان مى دهد و روى شناخت و رفتار فرد تأثیر پنهان مى گذارد.
عرصه ى خلاقیت هاى هنرى
در زمینه ى اصلاح فرهنگ، نیاز است که هم اوضاع رسمى مورد توجه جدى قرار گیرد – که عمده ى آن آموزش و پرورش است – و هم اوضاع پنهان و ضمنى – که عمده ى آن رسانه، هنر و فرهنگ است – و هر کدام از این دو هم قسمت قابل تدبیر دارد و هم قسمت غیر قابل تدبیر. این حوزه جایى است که عرصه ى خلاقیت هاى هنرى نامیده مى شود.
اگر بتوان شعرى با مضمون حمایت از کالاى داخلى را سرود که افراد در کوچه و بازار و در حال بیکارى و ناخودآگاه آن را بخوانند، به معناى آن است که از طریق آن شعر توانسته ایم در فرهنگ عامه تأثیرگذارى داشته باشیم و این چیزى است که ما در حال حاضر در آن ضعف جدى داریم. زمانى شعار مرگ بر آمریکا چنان با ابزارهاى هنرى و غیر هنرى به فرهنگ عامه تبدیل شده بود که مردم در خواب هم مرگ بر آمریکا مى گفتند و گویا در گوشت و پوست و خون مردم نفوذ کرده بود.