به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین شهریاری، در جلسه هجدهم درس خارج فقه فناوری مورخه 23 اردیبهشت 95 به بررسی روایات و فتاوای فقها در باب قطع ید سارق پرداخت و با بیان نظرات ابوحنیفه و شافعی درباره مساله قطع ید گفت: در بین فقهای شیعه فتوای شیخ طوسی با مشهور فقها متفاوت است که البته ایشان نیز در کتاب المبسوط اشاره به فتوای مشهور فقها دارد و اکثر فقها برداشت ایشان از روایت را درست دانسته اند و باید دیدگاه شیخ مفید و ایشان بررسی دقیق شود.
ایشان در ادامه به بررسی فتوای شهید ثانی پرداخت و گفت: شهید ثانی دو روایت را معتبر نمی داند و می گوید موثق هستند و مبنای ایشان عدم عمل به روایت موثق است و در راوی ایمان را شرط می داند و به روایات اهل سنت عمل نمی کند.
ایشان در پایان به بررسی فتاوای شیخ طوسی، مجلسی، صاحب جواهر و مرحوم محقق پرداخت.
اهم مباحث استاد شهریاری در این جلسه به شرح ذیل می باشد:
خلاصه ای از جلسه گذشته:
ما دو احتمال در معنای حدیث و ترکیب «طر من قمیصه الاعلی» می دهیم:
اگر بند را از رو یا زیر بسته باشد مهم نیست ولی مهم این است که پول کجاست.
نظر ابوحنیفه و شافعی
ابوحنیفه در اینجا فرق گذاشته است و فقهای عامه قائل به قطع شده اند در صورتی که پول را در آستین گذاشته باشد و بند پول در دسترس نباشد. اما اگر بند را رو بسته باشد و دست طرار بدان برسد دیگر قطع نمی شود. (شاید ملاکشان قیاس یا چیز دیگری باشد!)
شافعی هم تفصیل بین پیراهن رو و زیر قائل نشده است و می گوید مطلقا باید دست سارق را قطع کرد.
نکته: جیب در قدیم به معنای گریبان بوده است ولی به معنای جیب فعلی هم بوده است و در هر دو معنا به کار رفته است. در قدیم کیسه سکه ها را در گریبان قرار می دادند و یا در آستین می گذاشتند و گاهی چاکی به لباس می دادند و کیسه را در آن قرار می دادند. (نفق)
خلیل اولین لغوی است که جیب را به این معنا به کار برده است.
البته قرائنی هست که در زمان ائمه علیهم السلام دو لباس نیز می پوشیده اند که در کلام امام صادق علیه السلام نیز این موارد را داریم.
دلیل فقهای امامیه
دلیل ما برای تفصیل، اجماع و ادله ای است که بیان شد و هنگامی که شبهه باشد باید در حدود مراعات کرد و در موارد شبهه ناک برائت جاری می شود و اصل برائت ذمه است.
دلیل ما روایت مسمع و موثقه سکونی است ولی اهل سنت چنین دلیلی نداشتند و به اطلاق روایت تمسک کرده اند.
شهید ثانی دو روایت را معتبر نمی داند و می گوید موثق هستند و مبنای ایشان عدم عمل به روایت موثق است و در راوی ایمان را شرط می داند و به روایات اهل سنت عمل نمی کند.
شهرت نیز جابر ضعف سند است که شهید ثانی شهرت را نیز قبول ندارد.
شیخ مفید بین جیب داخلی و بیرونی تفاوت قائل شده است. کُم (آستین) و جیب؛ باطنی و ظاهری دارد. این تفسیر شیخ مفید فتوای ایشان را با شیخ طوسی متمایز می کند.
شیخ در النهایه این تفصیل را ندارد و عین عبارت شیخ مفید را آورده است یعنی اگر جیب و کم باطنی باشد باید قطع ید شود.
عبارت شیخ مفید تقریباً در کلام همه علما آمده است تا به عصر شهید ثانی می رسیم. (به استثنای شیخ طوسی)
تابعین شیخ طوسی همین عبارت مختصر شیخ را بیان کرده اند.
برداشت شهید ثانی از فتوای شیخ طوسی
عبارت شهید مشکلی دارد که تفاوت های شیخ مفید و شیخ طوسی ایشان را به اشتباه انداخته است و می فرماید مقتضای روایت همان چیزی است که شیخ طوسی فرموده است؛ یعنی مراد از این که جیب ظاهر قطع ید ندارد آن چیزی است که در لباس رویی باشد چه جیب ظاهری و چه جیب باطنی.
اگر ظاهر این قضیه را ببینیم ما نیز همین برداشت را داریم. اما این که فرموده بیشتر اصحاب همین را می گویند درست نیست زیرا شیخ مفید این برداشت را نداشته است و جیب داخل کت، باطن محسوب می شود و قطع ید دارد.
اشکال: آن زمان کت ها جیب داخل نداشته است و اختلاف نظر در اینجا ظاهر می شود.
پاسخ: شما صورت مساله را پاک کردید، از متن این فهمیده نمی شود و چه کم و چه جیب هر دو را شامل می شود.
پس تفصیل به مشهور خیلی دقیق نیست و باید به روایت موثق نیز عمل کرد و فتوای شهید شاذ و نادر است.
داخل بودن جیب به نوعی حرز محسوب می شود. بعضی از علمای عامه نیز گفته اند که خود جیب عادتاً حرز محسوب می شود و اگر رباینده از جیب دزدی کند یا جیب را ببرد یا کیسه و پارچه ای که پول ها را داخل آن گذاشته بوده پاره کند، قطع ید دارد و در رابطه با کُم نیز به همین صورت گفته اند. (امامیه بدین قائل نیست.)
شیخ طوسی در المبسوط قول دیگری دارد که مطابق مشهور و شیخ مفید است و با فتوای دیگر ایشان متفاوت است.
مرحوم محقق در شرایع کلامی مشابه شیخ مفید دارد.
شهید ثانی: «والمراد بالجیب الظاهر ما کان فی ظاهر ثوب الاعلی، و الباطن ما کان فی باطن الثوب الاعلی او فی ثوب الداخل مطلقاً...»؛ باطن سه چیز را شامل می شود و هر سه قطع ید دارد و فقط جیب رویی لباس رویی قطع ید ندارد.
شهید بحث قطع ید ندارد و به روایت موثقه عمل نمی کند و طبق معیار قطع ید فتوا می دهد. این تفاوت تعبیری است که شهید ثانی دارد و تعبیری که دیگران دارند که آنها تمسک به روایت و شهید تمسک به عرف می نماید.
در ادامه شهید ثانی می فرماید: «اما الکُمّ الظاهر... »؛ کم ظاهر چیزی است که رو بسته شده باشد و نخ بیرون باشد. اگر کم را به لباس زیرین بسته باشد خود آن حرز می شود که این فتوای ابوحنیفه است.
در اخبار بحثی از نخ کیسه نیست ولی ثوب اعلی و اسفل را بیان کرده است.
ایشان می فرماید این فتوا در رابطه با لباس درست است اما در آستین چهار قسم نیست و دو قسم است یا به کم داخلی یا به کم بیرونی.
باطن بودن جیب منحصر به این نیست که در لباس داخلی باشد اگر در زیر لباس بیرونی هم باشد درست است و این قول اکثر علمای شیعه است.
صاحب جواهر نیز همین سخن را بیان کرده است و می گوید یکی از مصادیق باطن؛ جیب داخلی لباس بیرونی است و ادعا می کند که خود روایت نیز همین را می گوید و اعلی را مفعول قمیص گرفته است و عرف را نیز به کمک گرفته است.
مجلسی اول در روضه المتقین همین را بیان کرده است و می گوید ما آن چه از اساتید خود شنیده ایم خلاف شیخ طوسی بوده است. مراد به اعلی القمیص این است که دراهم را داخل بگذارد و از رو ببندد و مراد از اسفل عکس آن است و اگر نخ داخل است گویا از حرز برداشته است.
ایشان قرینه بر مدعای خود را چنین بیان کرده است که آن زمان دو لباس نمی پوشیدند که این طبق بررسی ما درست نیست.
شیخ طوسی در قرن چهارم قمیص فوق قمیص را فرض کرده است و در تاریخ نیز شواهدی بوده است که شاهد آن نیز سخن امام حسین علیه السلام است که در روز عاشورا دو پیراهن پوشید.
علامه مجلسی جیب را چهار گونه تصور کرد ولی آستین را دو حالت بیشتر ندانست منتهی ما چهار حالت نیز برای آستین تصور می کنیم.
مقداری از فرمایش علما باقی مانده است که در جلسه آینده بدان خواهیم پرداخت و نظر خودمان را در این رابطه عرض خواهیم کرد./926/903/ص
تقریر : محسن جوادی صدر