به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر پایگاه اطلاع رسانی وسائل؛ کتاب «مجموعه مقالات دومین همایش بین المللی "دین و رسانه" «رسانه دینی، دین رسانه ای» به قلم جمعی از نویسندگان، توسط اداره کل پژوهشهای اسلامی صدا و سیما منتشر گردیده است.
یک تقسیم بندی کلی درباره مباحث مربوط به «دین و رسانه» که در ادبیات رسانه ای ما نیز سابقه دارد، تقسیم موضوع به دو حوزه کلی «دین رسانه ای» و « رسانه دینی» است.. حوزه مباحث "دین رسانه ای" به بررسی حضور دین ـ به طور کلی ـ در رسانه می پردازد. این حضور گاه به شکل جزئی است و شامل برخی جنبه های دین و گاهی حتی برخی گزاره های خاص در یک جنبه از دین می شود. شاید تعبیر «دین در رسانه» برای این امر مناسب باشد. گاه این حضور به شکل تام و تمام است و شامل دین با تمامیت خود می شود که از آن به عنوان «دین رسانه ای» می توان یاد کرد. آن چه در مطالعات رسانه ای کشور ما ضرورت دارد، بررسی شیوه ارائه دین در رسانه با توجه به گستره ها و ویژگی های اسلام است. در حوزه رسانه دینی نیز بخشی از مباحث می تواند به مفهوم شناسی و استلزامات رسانه دینی اختصاص داشته باشد.
توصیف کتاب:
مجموعه پیش رو، مقالات پذیرفته شده در دومین همایش بین المللی دین و رسانه می باشد که اداره کل پژوهش های اسلامی صدا و سیما برگزار نموده است. این سلسله همایش ها با هدف زمینه سازی برای تولید دانش در حوزه هنر، دین و رسانه برگزار شده و از آنجا که دغدغه اصلی سازمان های رسانه ای دینی و نیز متفکران حوزه مطالعات رسانه ای، تدوین تئوری هنجاری برای ترسیم نقشه راهبردی رسانه دینی در سپهر رسانه ای جهان می باشد نسبت میان دین و رسانه و نحوه تعامل و پیوند این دو باهم در مقالات این کتاب بخوبی بررسی شده است. این کتاب توسط گروه هنر، ارتباطات و رسانه اداره کل پژوهشهای اسلامی صداوسیما تهیه و تدوین شده و در انتخاب مقالات تلاش شده تا مقالات از یک سو دیدگاهی دینی داشته و از سوی دیگر در حوزه رسانه به علوم مربوط به آن پرداخته باشند. تلاش شده که این مجموعه الگویی مبتنی بر متون معتبر اسلامی و شیعی، برای تاثیر گذاری مطلوب بر رسانه های همگانی، بخصوص رادیو و تلویزیون فراهم آورد تا با تکیه بر نظریات جدید رسانه ای، راهی بسوی رسانه دینی بگشاید.
ساختار کتاب: دو بخش: بیست و هشت مقاله
کتاب از دوبخش «دین رسانه ای» و«رسانه دینی» تشکیل شده است. در بخش اول (رسانه دینی) هفده مقاله و در بخش دوم کتاب (دین رسانه ای) یازده مقاله به چاپ رسیده است که خلاصه ای از مقالات مهم هر دو بخش ذکر می شود:
مقاله دین رسانه ای از دکتر یونس نوربخش و اسماعیل شیر علی
در این مقاله سعی شده است مفهوم « دین رسانه ای» بیشتر شکافته شود و ارتباط بین دین و رسانه در قالب مفهوم دین رسانه ای مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
مقاله نقش رسانه ها در توسعه فرهنگ دینی (بررسی فعالیت های رسانه ای در افغانستان) از نصرالله نظری
در مقاله حاضر، با این پیش فرض که رسانه های کشور افغانستان، درجه دوم هستند، پس از تبیین فرهنگ دینی حاکم بر مقوله های هویت، جامعه، خانواده ئ کودکان، کارکرد رسانه ها در پیوند با آنها براساس چارچوب نظری «دکترین فرهنگ عامه» بررسی و به پی آمدهای منفی فعالیت های رسانه ای از قبیل سلب تفکر، مصرف گرایی و از خود بیگانگی اشاره شده است.
مقاله دین و مدیریت پیام در رسانه ها «نگاهی به استراتژی های فرهنگی از دکتر محمد سلیمی
در این مقاله پس از توضیح مفاهیم و اصطلاحات مرتبط با بحث و بیان سه تلقی عمده نسبت به دین و رسانه دین (دین حداقلی، دین حداکثری جزءنگر و دین حداکثری نظام گرا) و اثبات نگرش نظام گرا و جامع، سعی شده تا استراتژی های کلی حاکم بر رسانه، بر اساس این نگرش در بخش فرهنگ و زیر بخش های کلی آن در سطحی کلان ترسیم گردد. در این راستا، پس از طرح سه نوع استراتژی کلی برای رسانه در حوزه فرهنگ، تحت عنوان (جذابیت گرایی، ساختارگرایی و تکامل گرایی) در تأیید تکامل گرایی ـ از طریق روشنگری ـ به عنوان مناسب ترین استراتژی فرهنگی برای رسانه در یک نظام اسلامی استدلال گردیده است.
مقاله دین و دترمینیسم تکنولوژیک ازدکتر حسین کاجی
پرسش محوری این مقاله آن است که مدعای اصلی دترمینیسم تکنولوژیک و رسانهای چیست و دین در فرهنگی که قائل به دترمینیسم تکنولوژی و رسانه است چه جایگاهی میتواند داشته باشد؟ این جستار معناهای متفاوت دترمینیسم تکنولوژیک را میکاود تا بهتر بتواند از نسبت دین و دترمینیسم تکنولوژیک سخن بگوید. این مقاله با تأکید بر اینکه دین چه در منظومه فرهنگی مبتنی بر نظریه دترمینیسم تکنولوژی سخت و چه در نظام فرهنگی مبتنی بر دترمینیسم تکنولوژی نرم فرصتی برای ظهور ندارد (در اینجا فرهنگ دینی بیشتر تأثیرپذیر است تا تأثیرگذار) رویکردی به نام ساختارگرایی اجتماعی را معرفی میکند. به نظر مؤلف این رویکرد بسیار بهتر از رویکردهای دترمینیستی تکنولوژی و رسانه میتواند نسبت دین و رسانه را نشان دهد بدون آنکه به افراطپوییهای دترمینیسم رسانهای و تکنولوژیک دچار شود.
مقاله: مبانی ضرورت تبلیغ دین از رسانه های نوین از حجت الاسلام حجت الله بیات
دین اسلام نسبت به ارتباط میانفردی و گروهی با مسلمانان و غیر مسلمانان در منزلت های مختلف اجتماعی عنایت ویژه ای دارد و دستورات و برنامه های دقیقی برای حدود ارتباط، ایجاد، تثبیت و توسعه و چگونگی آن ارائه داده است. از آنجا که عموم دستورات اسلام، بُعد سیاسی ـ اجتماعی دارد، می توان از آنها به عنوان شبکه های ارتباطی نام برد. ازاین رو میتوان اسلام را دینی کاملاً ارتباطی دانست. با توجه به تحولات پدیدآمده در عرصه ارتباطات و تبلیغات، و ابعاد رسانههای نوین، این مقاله به مبانی ضرورت تبلیغ دین از رسانههای نوین می پردازد.
مقاله حضور رسانه منبر در رادیو و تلویزیون از سید سجاد مدنی مبارکه
در مقاله پیش رو به این سؤال که، با توجه به کارکردها و شرایط هر یک از رسانه ها و نظر مخاطبان چه راهبردهایی برای حضور منبر در برنامه های رادیویی و تلویزیونی وجود دارد، پاسخ داده شده است. نظریه کارکردگرایی ساختی، مدل همگرایی ارتباطات سنتی و مدرن و نظریه استفاده و رضامندی چارچوب نظری پژوهش هستند. برای پاسخ به سؤال اصلی پژوهش، با استفاده از روش اسنادی و مراجعه به تحقیقات پیشین، کارکردها و شرایط رسانه های منبر، رادیو و تلویزیون را مشخص شده و با روش پیمایش و با استفاده از تکنیک پرسش نامه، استفاده و رضامندی افراد بالای 18 سال ساکن تهران از منبرهای پخش شده در رادیو و تلویزیون، بررسی شده است.با توجه به نتایج اسنادی و پیمایشی پژوهش، راهبردهایی برای حضور منبر در رادیو و تلویزیون ارائه شده است.
مقاله رویکردی اسلامی به سرگرمی رسانه ای از سید حسین شرف الدین
این نوشتار درصدد است تا اولاً مقوله سرگرمی و از جمله سرگرمی رسانه ای را از منظرهای مختلف علمی با هدف شناخت حوزه مفهومی، تنوع مصداقی، جایگاه وموقعیت فرهنگی ـ اجتماعی، علل و زمینه های رونق یابی و آثار و کارکردهای متنوع آن را به اجمال، مورد بررسی و تحلیل قرار داده و در ادامه نیز با تامل در آموزه های کلان و راهبردهای فرهنگی ـ تربیتی اسلام، گونه های مجاز و ممنوع این پدیده را با ذکر شاخص هایی تعیین کند و مواضع مختلف آن در مواجهه با مقوله سرگرمی و اشکال و مظاهر آن را تحلیل کند.
مقاله منوگرافی فضای سایبر شیعه از عیسی جهانگیر
کمی بیشتر از یک دهه است که شیعه در فضای سایبر حضور پیدا کرده است؛ ولی تا کنون تحقیقات علمی درخوری نسبت به این موضوع انجام نگرفته است. این حضور سایبری را میتوان از زوایای مختلف نگریست. این نوشتار در قالب مطالعهای بین رشتهای، (جامعه شناسی ، وب شناسی و علوم ارتباطات) می کوشد تا اولاً: با واکاوی مفهومی فضای سایبر شیعی، منوگرافی و تصویر روشنی از این پدیده به دست دهد؛ و ثانیاً: با تکیه بر رویکرد نظری خاص موج های تحول فضای سایبر شیعی را از منظری اجتماعی و اطلاع رسانی بررسی کرده و در نهایت راهبردهایی برای رسانش مذهبی مطلوب ارائه دهد.
مقاله بررسی تطبیقی مبانی نگرش به زن در رسانه های با رویکرد دینی و غیر دینی از حجت الاسلام والمسلمین سلمان رضوانی
این مقاله سعی می کند با مروری بر برخی مبانی فلسفی و اندیشه ای غرب ریشه این سه نوع نگاه را به زن در رسانه های غربی را بررسی نماید.
مقاله تلویزیون مذهبی: تبلیغ دین یا عبادت مجازی از محمدرضا رضایی بایندر و ثریا احمدی
مقوله ها و مباحثی که در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفته است، سه حوزه بنیادی «رابطه مذهب و تلویزیون» و «ویژگی های تلویزیون مذهبی» و «مسائل مخاطب شناختی» را دربرمی گیرد، همچنین شیوه های اثرگذاری این شبکه ها بر مخاطبان خود نیز که برآیند اصلی مباحث فوق است، به طور دقیق تری بررسی شده است.
مقاله پارادایم اسلامی در ارتباطات از محمدباقر زکی
نویسنده بعد از تعریفی که از پارادایم ارائه می دهد به ذکر تفاوت های پارادایم اسلامی با سایر پارادایم های رایج در عرصه ارتباطات می پردازد. آنچه از این مقایسه به دست می آید، این است که مجموعه پارادایم های حاکم بر نظریه های ارتباطات همگی به نحوی آغشته به آموزه های سکولار بوده، و بر اساس برداشت های هستی شناختی، جهان شناختی و انسان شناختی عرفی سامان یافته اند. در مقابل، پارادایم اسلامی در عرصه ارتباطات مبتنی بر دیدگاه های اسلامی در باب هستی شناسی، انسان شناسی, تعریف خاص از علم, روش نیل به معرفت علمی و تکنیک های ویژه رایج در آن می باشد. در پارادایم اسلامی، علم و معرفت به کنش های انسانی نیز از نظر ماهیت و منابع، متمایز از تعریف علم ارتباطات متعارف از آن دو، عنوان می گردد.
مقاله روایت دینی از حجت الاسلام غلامرضا یوسف زاده
در این پژوهش با توجه به پژوهش های یادشده، سعی شد تا با همان روش، قصص قرآن و حکایات دینی تحلیل شده و ساختاری استنباط شود. به این سبب پس از جمع آوری، تحلیل تک تک قصه ها، دسته بندی و بازخوانی های مکرر، ساختاری به نام سفر «سالک الی الله» به دست آمد، که این ساختار بر دو پایه مراحل سفر و نقش ها استوار است.
مقاله رادیو و مدل آیینی در توسعه ارتباطات دینی از دکتر ناصر باهنر و علی جعفری
این مقاله بر آن است که به مطالعه قابلیت های آیینی یک رادیوی مذهبی ایرانی در توسعه امر دینی بپردازد و براساس ظرفیت های مذکور به تبیین آیینی فرآیندهای ارتباطی اصلی (پیام آفرین، مخاطب، محتوا، شیوه های ارائه) این رادیوی دینی دست زند.
اطلاعات کتاب شناختی:
مجموعه مقالات دومین همایش بین المللی دین و رسانه «رسانه دینی، دین رسانه ای»، جمعی از نویسندگان، قم: اداره کل پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، چاپ اول، 1390، 13500 ت