vasael.ir

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حضرت آیت الله حسین نوری همدانی، از مراجع تقلید، صبح یکشنبه 18 بهمن 1394 در جلسه 63 درس خارج ولایت فقیه (کتاب البیع) در مسجد اعظم قم، بحث از روایات باب سیزده از ابواب جهاد العدو وسائل الشیعة را که مخالفین تآسیس حکومت اسلامی در زمان غیبت به آنها استدلال کرده اند، ادامه داد.

وی یکی از ادله مورد استناد این دیدگاه را روایت ابی مرهف از امام باقر (ع) نقل کرد که در آن، حضرت شیعیان را به خاطر شتاب در قیام سرزنش کرد و از ظهور امام زمان (عج) به عنوان خروج از سختی یاد کرد.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم، سند این روایت را ضعیف ارزیابی و در پاسخ به محتوای آن بیان کرد: نهی امام باقر (ع) از شتاب شیعیان برای قیام علیه امویان و در دست گرفتن حکومت است؛ نه مطلق قیام در هر زمان و هر شرایطی.

وی ضمن یادآوری این نکته تاریخی که وقتی حکومت بنی امیه رو به افول می رفت، دلهای مردم متوجه اهل بیت (ع) بود تصریح کرد: سقوط بنی امیه در زمان امام صادق (ع) واقع شد. این روایت عجله مردم را می رساند و امام باقر (ع) در این خبر مردم را از عجله کردن برای قیام و در دست گرفتن حکومت نهی کرده است. اما مخالفین قیام و تأسیس حکومت اسلامی قبل از ظهور، به این خبر استدلال کرده اند که آن امام (ع) فرموده عجله نکنید.

حضرت آیت الله نوری همدانی، این خبر را قضیةٌ فی واقعةٍ با خصوصیات معلوم توصیف کرد که عمومیت ندارد.

این فقیه صاحبنظر در عرصه فقه حکومتی، دلیل بعدی دیدگاه عدم جواز تاسیس حکومت را روایت فضل الکاتب از امام صادق (ع) خواند که آن حضرت از پاسخ به نامه ابو مسلم برای اذن خروج امتناع و از قیام پیش از خروج سفیانی، نهی کرد.

وی سند روایت مذکور را صحیح توصیف و با اشاره به سرانجام قیام ابو مسلم (بیعت با بنی عبای و کشته شدن توسط خلیفه عباسی) گفت: در این خبر نیز امام صادق (ع) از عجله در قیام (بر علیه بنیی امیه) نهی کرده است.

حضرت آیت الله نوری همدانی، برداشت مخالفان اقامه حکومت در عصر غیبت از این روایت که باید نشست تا سلطنت ها منقضی شوند، را نادرست دانست و بیان داشت: در این صورت، قیام حضرت السید الشهدا (ع)، نبردهای حضرت امیرالمومنین (ع) و قیامهای مورد تایید ائمه (ع) زیر سوال می روند.

وی منظور امام صادق (ع) را فراهم نبودن زمینه برای قیام و حکومت ائمه (ع) با وجود ضعف بنی امیه خواند و گفت: این حدیث قضیةٌ فی واقعةٍ با خصوصیات معلوم و مشخصی است که امام صادق (ع) بیان کرده و عمومیت ندارد و یک قاعده کلی نمی باشد.

این مرجع تقلید در پایان با اشاره به نامه 47 مولای متقیان امام علی (ع)، حکومت اسلامی را بزرگ ترین معروف دانست و اضافه کرد: بعضی ها می گویند شما چه کار دارید که حکومت تأسیس کنید؟ اما اسلام این طور نمی گوید.

وی با بیان این که طبق همین فرمایش حضرت علی (ع)، تشکیل حکومت با مردم است، ادامه داد: مردم باید قیام و امر به معروف و نهی از منکر کنند. معروف بزرگ حکومت اسلامی و منکر بزرگ طاغوت و استکبار و ظلم و ترک آنها می باشد.

اهم مطالب درس 63 خارج ولایت فقیه معظم له بدین قرار است.

خلاصه بحث

بحثمان درباره روایاتی بود که در باب سیزده از ابواب جهاد العدو وسائل الشیعة ذکر شده اند و مخالفین قیام وتآسیس حکومت اسلامی در زمان غیبت به آنها استدلال کرده اند.

دلیل پنج. روایت ابی مرهف

حدیث بعدی این خبر است:

﴿وعنهم، عن أحمد بن محمد بن خالد، عن محمد بن علی، عن حفص بن عاصم عن سیف التمار، عن أبی المرهف، عن أبی جعفر علیه السلام قال: الغبرة على من أثارها هلک المحاصیر(المحاضیر)، قلت: جعلت فداک وما المحاصیر؟ قال: المستعجلون، أما إنهم لن یردوا الامر یعرض لهم " إلى أن قال: " یا أبا المرهف أترى قوما حبسوا أنفسهم على الله لا یجعل لهم فرجا؟ بلى والله لیجعلن الله لهم فرجا﴾[1] .

ترجمه

گرد و غبار به روی برانگیزاننده آن بر می گردد؛ اسبان تیزرو و چموش بیشتر در معرض خطر هستند. پرسیدم: منظورتان چه افرادی است؟ فرمود: افراد شتاب زده. آیا نمی دانی آنان (ماموران) با کسانی که در معرض نیستند، کاری ندارند... ابا مرهف، آیا گروهی را سراغ داری که خود را برای خدای متعال وقف کرده باشند و خدا برای آنها گشایشی قرار نداده باشد؟ به خدا سوگند خدا برای چنین کسانی گشایش قرار داده است.
 
بررسی سند

خبر سنداً ضعیف است. زیرا محمدبن علی و أبی المرهف وثاقتشان ثابت نیست و ضعف خبر از ناحیه این دو نفر می باشد.

رد دلیل. نهی امام باقر از شتاب برای قیام علیه امویان است؛ نه مطلق قیام

عرض کردیم که زمان یک زمانِ خاصی بوده، بنی امیه که مردم از ظلم و ستم آنها خسته شده بودند روبه سقوط می رفتند و از طرفی حرکتهائی انجام می گرفت تا خلأ را پر کنند و به جای بنی امیه حکومت را در دست بگیرند. البته دلهای مردم متوجه اهل بیت علیهم السلام بود منتهی بنی عباس عدد زیادی داشتند؛ لذا حرکت کردند و با نقشه هایی این خلأ را پر کردند و حکومت را در دست گرفتند.

این حدیث از امام باقر علیه السلام است در حالی که سقوط بنی امیه در زمان امام صادق علیه السلام واقع شد که عجله مردم را می رساند. امام باقر علیه السلام نیز در این خبر مردم را از عجله کردن برای قیام و در دست گرفتن حکومت نهی کرده است، و اما مخالفین قیام و تأسیس حکومت اسلامی قبل از ظهور به این خبر استدلال کرده اند که امام باقر علیه السلام فرموده عجله نکنید.

ولی ما عرض می کنیم که این خبر دلیل نمی شود؛ زیرا قضیةٌ فی واقعةٍ با خصوصیات معلوم می باشد و عمومیت ندارد.

دلیل شش. روایت فضل کاتب

اما خبر بعد از باب سیزده این خبر است:

﴿وعن محمد بن یحیى، عن محمد بن الحسین، عن عبد الرحمن بن أبی هاشم، عن الفضل الکاتب قال: کنت عند أبی عبد الله علیه السلام فأتاه کتاب أبی مسلم فقال: لیس لکتابک جواب اخرج عنا " إلى أن قال: " ان الله لا یعجل لعجلة العباد، ولإزالة جبل عن موضعه أهون من إزالة ملک لم ینقض أجله " إلى أن قال: " قلت فما العلامة فیما بیننا وبینک جعلت فداک؟ قال: لا تبرح الأرض یا فضیل حتى یخرج السفیانی فإذا خرج السفیانی فأجیبوا إلینا یقولها ثلاثا وهو من المحتوم﴾[2] .

ترجمه

فضل کاتب نقل می کند که وقتی خدمت امام صادق(ع) بودم، نامه ای از ابو مسلم برای آن حضرت آوردند. امام ششم(ع) فرمود: برای نامه ای که آورده ای پاسخی ندارم ... سپس به ما فرمود: خدا به شتاب بندگان در امور شتاب نمی کند (به خواست بندگان، آن چه را که قطعا باید در آینده واقع شود، جلو نمی اندازد) . بدانید که برکندن کوه برای خدا آسان تر است از پایان دادن پادشاهی ملکی که هنوز زمان سلطنت او باقی است. ... پرسیدم: نشانه ای برای ما (جهت خروج) قرار دهید. فرمود: پیش از خروج سفیانی، از جای خود بر نخیز (خروج نکن) پس هنگام خروج سفیانی، دعوت ما را لبیک گویید. این را سه بار تکرار کرد و فرمود: این نشانه حتمی است.

بررسی سند

خبر سنداً صحیح می باشد. محمد بن یحیی ابو جعفر عطار قمی از اساتید بزرگ کاینی است. محمد بن حسین ابو الخطاب از روات بزرگ است. عبد الرحمن بن أبی هاشم، ثقه است. فضل کاتب هم ثقه است. در معجم رجال مرحوم آقای خویی ج 13 او را توثیق کرده است.

سرانجام قیام ابو مسلم

ابو مسلم خراسانی تاریخ عجیبی دارد که در روضة الصفا کامل و مفصل بیان شده است.

او خیلی شجاع بوده و صدها هزار نفر از مردم خراسان را جمع کرد و بر علیه بنی امیه قیام کرد؛ منتهی بعدا بنی عباس او را جذب کردند و طرفدار بنی عباس شد. اول طرفدار ابراهیم و بعد عبدالله و بعد منصور شد. منصور شقاوت زیادی داشت و با اهل بیت علیهم السلام نیز دشمنی داشت.

منصور کم کم متوجه شد که ابومسلم به طرف امام صادق علیه السلام میل پیدا کرده و از طرفی خیلی قوی می باشد لذا بواسطه احساس خطری که کرد تصمصم گرفت او را از میان بردارد. شبی در کاخ خودش مهمانی ترتیب داد و ابومسلم را دعوت کرد و ابومسلم نیز با هزار نفر از فرماندهان سپاهش آمد.

اولاً منصور سفارش کرد که وقتی ابومسلم آمد به او بگوئید جلسه مهمانی و خصوصی است و نیازی به شمشیر نیست و شمشیرش را بگیرید.

ثانیاً تعدادی از شمشیر زنانش را پشت پرده ای قرار داد و به آنها گفت وقتی من دستانم را روی هم زدم شما بیایید و ابومسلم را تکه تکه کنید.

خلاصه مشغول صحبت شدند و منصور به او گفت تو دیگر با ما نیستی و بعد دستش را بر هم زد و آنها آمدند و ابومسلم را کشتند. اما آن هزار فرمانده که با ابومسلم آمده بودند پشت در کاخ منصور منتظر بودند، منصور دستور داد هزار کیسه آوردند و در هر کیسه هزار دینار قرار دادند و بعد دستور داد اول سر ابومسلم و بعد کیسه های دینار را از بالای کاخ به پائین بیاندازند. فرماندهان با دیدن چنین صحنه ای مشغول جمع آوری طلا شدند و ابومسلم را فراموش کردند و بعد متفرق شدند.

بنابراین منصور به این وسیله توانست ابومسلم را از میان بردارد.

رد دلیل شش. نهی امام از شتاب در مخالفت با بنی امیه است و عمومیت ندارد

علی أیِّ حال در این خبر نیز امام صادق علیه السلام از عجله در قیام نهی کرده است.

اما از این خبر نیز اینطور استفاده شده که وقتی حضرت فرموده: "إن الله لا یعجل لعجلة العباد، ولإزالة جبل عن موضعه أهون من إزالة ملک لم ینقض أجله" یعنی باید نشست تا سلطنت ها و حکومت ها به پایان برسند و منقضی شوند!

که این حرف صحیح نیست؛ زیرا اگر اینطور باشد پس قیام حضرت السید الشهداء علیه السلام یا جنگهای حضرت امیرالمومنین علیه السلام و یا قیام شهدای فخ و یا قیامهای دیگری که در اسلام انجام گرفته و ائمه علیهم السلام بر آنها صحه گذاشته اند چه می شود؟

پس باید خبر اینطور توجیه شود که منظور حضرت این بوده که الان بنی امیه روبه سقوط است ولی زمینه برای ما فراهم نیست. البته مردم مقصرند و خدا نیز فعلا اینطور مقدر کرده است؛ نه اینکه هرکسی یک حکومتی را دید باید بنشیند و صبر کند و قیام نکند.

بنابراین باید بگوئیم که این حدیث نیز قضیةٌ فی واقعةٍ با خصوصیات معلوم و مشخصی است که امام صادق علیه السلام بیان کرده و عمومیت ندارد و یک قاعده کلی نمی باشد.

امام علی: حکومت اسلامی؛ بزرگ ترین معروف

خوب و اما بنده یک نمونه بیان می کنم و بحث امروز را به پایان می رسانم، حضرت امیر علیه السلام در نهج البلاغه در نامه 47 اینطور فرموده:

﴿لاَ تَتْرُکُوا الامْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَیُوَلَّى عَلَیْکُمْ شِرَارُکُمْ، ثُمَّ تَدْعُونَ فَلاَ یُسْتَجَابُ لَکُمْ﴾[3] . یعنی امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید که بدانتان بر شما مسلط می شوند، آن گاه هر چه خدا را بخوانید، (خدا شما را غضب کرده) پاسخی نمی شنوید.
این فرمایش حضرت بسیار مهم می باشد زیرا بعضی ها می گویند شما چه کار دارید که حکومت تأسیس کنید مردم را رها کنید تا خودشان هرکاری خواستند کنند. اما اسلام اینطور نمی گوید؛ بلکه طبق همین فرمایش حضرت تشکیل حکومت با مردم است و باید قیام کنند و امر به معروف و نهی از منکر کنند.

معروف بزرگ حکومت اسلامی و منکر بزرگ طاغوت و استکبار و ظلم و ترک آنها می باشد.122/202/ق

پاورقی:

[1] وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، ج11، ص36، ابواب جهاد العدو، باب13، حدیث 4، ط الاسلامیة.
[2] وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، ج11، ص37، ابواب جهاد العدو، باب13، حدیث 5، ط الاسلامیة.
[3] نهج البلاغه، تنظیم مرحوم دشتی، ص287، کلام 47.