vasael.ir

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محمد مهدی شب زنده دار جلسه پنجاه و هشتم درس خارج فقه امر به معروف و نهی از منکر خود را سه شنبه 20 بهمن 94 در شبستان دار التلاوه مسجد اعظم قم به استنباط وجوب از ادله سنت اختصاص داد و دومین روایت را از امام صادق (ع) نقل کرد و گفت: امام ششم شیعیان (ع) به پیروان خود می فرماید برای من این حق هست که اشخاص سالم و غیر معصیتکارتان را به واسطه افراد ناسالم و معصیتکارتان، مواخذه کنم. زیرا از ارتکاب منکر و معصیت شخصی از میانتان با خبر شده ولی در صدد ترک گناه وی بر نمی آیید.

وی با بیان این نکته که مؤاخذه در صورت ترک واجب رواست و در عمل نکردن به مستحب مؤاخذه نیست، افزود: دلالت این روایت تام و تمام است و از نظر سند دو فحل بزرگ حدیث، فقه و کلام، شیخ مفید و شیخ طوسی اسناد جزمی به امام صادق (ع) داده اند که محتمل الحس و الحدس و مورد قبول فحول علما (مانند شیخ بهایی، امام راحل و مرحوم آیت الله خویی) است.

آیت الله شب زنده دار سومین روایت برای استدلال وجوب را از امام صادق (ع) خطاب به حارث بن مغیره عنوان کرد (2) که آن حضرت فرمودند: بى‌گناهان شما شیعیان را به سبب معاصی گناهکاران بازخواست خواهم کرد؛ زیرا در برابر معصیت موالیان من بی تفاوت بوده، با آنان همنشینى می کنید که باعث آبروریزی من و خودتان می شود.

این فقیه صاحبنظر در عرصه فقه حکومتی، با یادآوری این نکته که در ترک مستحب، مواخذه ای نیست، گفت: بروز معاصی در جامعه، برای ائمه (ع) و حکومت اسلامی، زشت (شرم آور) است.

وی با اشاره به روایت سوم (3) که شیخ صدوق در معانی الاخبار از رسول خدا (ص) نقل کرده گفت: در این روایت، مومن ضعیف الاعتقادی که عقل ندارد مبغوض خدا شمرده شده و در ادامه روایت، ترک کننده نهی از منکر مصداق مومن ضعیف بی عقل دانسته شده است.

استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم، روایت چهارم را فرمایشات مفصلی از امیر المومنین امام علی (ع) در کافی خواند (4) که مولای متقیان علت نزول عقوبات بر امم سابق را عدم نهی کردن علما، رهبانیون و احبار از معاصی مردم عاصی دانستند و به امر به معروف و نهی از منکر سفارش کردند.

وی استدلال به وجوب از این روایت را چنین بیان کرد: علمای امت های سابق احکام کلی دین خودشان را برای مردم به صورت کلی ذکر می کردند ولی چون با مشاهده معاصی، گنهکاران را نهی نمی کردند، دچار عذاب شدند.

آیت الله شب زنده دار، روایت پنجم دال بر وجوب را از پیغمبر خدا (5) عنوان کرد که فرمودند برای دیده مومن روا نیست که معصیت خدا را نادیده بداند تا آنکه آن را تغییر دهد و گفت: از این که فرمودند باید معصیت را تغییر دهید، استفاده می شود که باید تارک وجوب و فاعل منکر را وادار و امر به اتیان وجوب و ترک معصیت کرد.

وی دلالت این روایت بر وجوب را قوی ولی سند آن را به دلیل اشتمال بر راویان ناشناس، ضعیف توصیف کرد.

استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم، روایت بعدی را از امام ششم شیعیان (6) چنین عنوان کرد: پیرمرد عابدی از بنی اسراییل وقتی مشغول عبادت بود دو پسر بچه را دید که پرهای خروسی را می کندند، ولی بی اعتنا به عبادت خود ادامه داد (آنها را نهی نکرد). خدا به زمین دستور داد که بنده مرا در خود فرو ببر؛ زمین هم او را برای همیشه در خود فرو برد.

وی استظهار وجوب از این روایت را چنین بیان کرد: هر چند این روایت، حکایتی از امم سالفه است و آن دو، نابالغ بودند؛ اما حضرت با نقل آن، به امت خود اهمیت و لزوم بازداشتن از فعل مبغوض خدا را متذکر شده اند.201/122/ق

پاورقی:

1 - قَالَ الصَّادِقُ ع لِقَوْمٍ مِنْ أَصْحَابِهِ إِنَّهُ قَدْ حَقَّ لِی أَنْ آخُذَ الْبَرِی‌ءَ مِنْکُمْ بِالسَّقِیمِ- وَ کَیْفَ لَا یَحِقُّ لِی ذَلِکَ- وَ أَنْتُمْ یَبْلُغُکُمْ عَنِ الرَّجُلِ مِنْکُمُ الْقَبِیحُ- فَلَا تُنْکِرُونَ عَلَیْهِ- وَ لَا تَهْجُرُونَهُ وَ لَا تُؤْذُونَهُ حَتَّى یَتْرُکَ.
2 - عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنِ الْحَارِثِ بْنِ الْمُغِیرَةِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لآَخُذَنَّ الْبَرِی‌ءَ مِنْکُمْ بِذَنْبِ السَّقِیمِ وَ لِمَ لَا أَفْعَلُ وَ یَبْلُغُکُمْ عَنِ الرَّجُلِ مَا یَشِینُکُمْ وَ یَشِینُنِی فَتُجَالِسُونَهُمْ وَ تُحَدِّثُونَهُمْ فَیَمُرُّ بِکُمُ الْمَارُّ فَیَقُولُ هَؤُلَاءِ شَرٌّ مِنْ هَذَا فَلَوْ أَنَّکُمْ إِذَا بَلَغَکُمْ عَنْهُ مَا تَکْرَهُونَ زَبَرْتُمُوهُمْ وَ نَهَیْتُمُوهُمْ کَانَ أَبَرَّ بِکُمْ وَ بِی. کلینی، الکافی، ج ‌8، ص 158.
3 - حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ قَالَ قَالَ النَّبِیُّ ص إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لَیُبْغِضُ الْمُؤْمِنَ الضَّعِیفَ الَّذِی لَا زَبْرَ لَهُ وَ قَالَ هُوَ الَّذِی لَا یَنْهَى عَنِ الْمُنْکَرِ. شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص 344.
4- خَطَبَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَیْهِ وَ قَالَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّهُ إِنَّمَا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ حَیْثُ مَا عَمِلُوا مِنَ الْمَعَاصِی وَ لَمْ یَنْهَهُمُ الرَّبَّانِیُّونَ وَ الْأَحْبَارُ عَنْ ذَلِکَ وَ إِنَّهُمْ لَمَّا تَمَادَوْا فِی الْمَعَاصِی وَ لَمْ یَنْهَهُمُ الرَّبَّانِیُّونَ وَ الْأَحْبَارُ عَنْ ذَلِکَ نَزَلَتْ بِهِمُ الْعُقُوبَاتُ فَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ. شیخ کلینی، الکافی، ج 5، ص 57.
5 - الْمُفِیدُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ الشَّافِعِیِّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ شَبِیبٍ عَنْ أَبِی طَاهِرٍ أَحْمَدَ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: کَانَ یُقَالُ لَا یَحِلُّ لِعَیْنٍ مُؤْمِنَةٍ تَرَى اللَّهَ یَعْصِی فَتَطْرِفُ حَتَّى تُغَیِّرَهُ. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 16، ص 126.
6 - عَنِ الْحُسَیْنِ، عَنْ أَبِیهِ، عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ)، قَالَ: کَانَ رَجُلٌ شَیْخٌ نَاسِکٌ یَعْبُدُ اللَّهَ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ، فَبَیْنَا هُوَ یُصَلِّی وَ هُوَ فِی عِبَادَتِهِ، إِذْ بَصُرَ بِغُلَامَیْنِ صَبِیَّیْنِ، قَدْ أَخَذَا دِیکاً وَ هُمَا یَنْتِفَانِ رِیشَهُ، فَأَقْبَلَ عَلَى مَا هُوَ فِیهِ مِنَ الْعِبَادَةِ، وَ لَمْ یَنْهَهُمَا عَنْ ذَلِکَ، فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَى الْأَرْضِ: أَنْ سِیخِی بِعَبْدِی، فَسَاخَتْ بِهِ الْأَرْضُ، فَهُوَ یَهْوِی فِی الدُّرْدُورِ أَبَدَ الْآبِدِینَ وَ دَهْرَ الدَّاهِرِینَ. شیخ طوسی، امالی، ص 670.