به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محمد مهدی شب زنده دار جلسه پنجاه و هفتم درس خارج فقه امر به معروف و نهی از منکر خود را روز دوشنبه نوزدهم بهمن 1394 در شبستان دار التلاوه مسجد اعظم قم به بیان دو مطلب باقیمانده از جلسه قبل درباره استدلال به آیه 71 سوره توبه اختصاص داد و گفت: در آیه کریمه درباره جمله «بعضهم اولیاء بعض» شاید گفته شود نظیر این است که به جمعیتی که برخی از آنان با هم فامیل ولی برخی غریبه و اجنبی هستند گفته شود "هؤلاء بعضهم اقرباء بعض".
وی افزود: خدای متعال در این آیه خبر می دهد که شاکله مؤمنین و مؤمنات را این طور قرار دادم که بعضی‌شان اولیاء بعض هستند. یعنی از نظر امر به معروف و نهی از منکر اهل بیت (ع) این ولایت را دارند؛ پدران بر فرزندان، قاضیان در امور مخصوص، زوج نسبت به زوجه و ... بر همدیگر ولایت دارند.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم ادامه داد: به لحاظ این که بعضی از این مجموعه ولایت از باب های مختلف دارند، می فرماید بعضهم اولیاء بعض.
وی با یادآوری مباحث گذشته مبنی بر عدم استفاده وجوب از آیه مذکور، بیان داشت: در این مقام روایتی داریم (1) که شاید بتوان با این روایت مبارک، استفاده وجوب از آیه مذکور کرد.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، روایت را در تحف العقول به نقل از امام حسین یا امیر المومنین امام علی علیهما السلام دانست و در تبیین روایت برای استدلال به وجوب عنوان کرد: ممکن است گفته شود امام معصوم (ع) می فرماید خدا در این آیه، امر به معروف و نهی از منکر را ابتدا و در آغاز، پیش از نماز، زکات و ... آورد؛ زیرا می‌داند این فریضه، خیلی مهم است و سایر فرائض به واسطه آن اقامه می‌شود.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم در ادامه استدلال مورد ادعا، آیه را به ضمیمه این روایت، دال بر وجوب دانست، اما در بررسی سند روایت، آن را ضعیف و مرسله ارزیابی و در مقام پاسخ از این اشکال، تصریح کرد: برای تخلص از این اشکال دو راه وجود دارد؛ یکی این که مرحوم بحرانی، صاحب تحف العقول را از قدمای اصحاب می دانیم که در رده بزرگانی مانند شیخ طوسی و شیخ مفید قرار می گیرد و به خاطر شرائط آن طبقه و ازدیاد راه‌های حسی برای دریافت کلمات معصومین علیهم السلام، نقل ایشان محتمل الحس و الحدس و نیز حجت می‌شود.
وی راه دوم رهایی از اشکال ضعف سند روایت مذکور را شهادت جناب بحرانی، در مقدمه کتاب تحف العقول بر استناد همه روایات منقول در کتاب به معصومان (ع) عنوان و تاکید کرد: در این صورت، تحف العقول، هم وزن کافی می شود، همان طور که کلینی شهادت به صحت روایات کافی داده است.
آیت الله شب زنده دار دلالت روایت مذکور بر وجوب را نا تمام خواند، گفت: حضرت می‌فرماید خدا در این آیه، امر به معروف را ذکر کرده در حالی که فریضه است. این کلام در شأن امر به معروف و نهی از منکر است و می‌خواهد بفرماید که این قدر این فریضه مهم است که خدا هم وقتی می‌خواهد توصیف مؤمنین و مؤمنات را توصیف نماید، ابتدا وصف امر به معروف کردن آنها را ذکر می‌کند.
وی افزود: این روایت شریفه هم دلالت نمی کند بر اینکه آیه دلالت بر وجوب می‌کند؛ بلکه در صدد بیان این مطلب است که امر به معروف، این واجبی که از خارج می‌دانیم واجب است، به حدی اهمیت دارد که خدای متعال وقتی واجبات را هم می‌خواهد بشمارد، اول آن را ذکر می‌کند و حتی بر نماز مقدم می‌دارد.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم در مقام جمع بندی از این آیه اظهار داشت: از این آیه بیش از این نمی‌فهمیم که پیامبر در سخنان، آموزه‌ها، ارشادات و هدایت‌های مردمی خود، به معروف‌ها امر و از منکرها و مفاسد نهی فرموده است. ما از این آیه بیش از این چیزی نمی‌فهمیم.
وی بحث از دومین دلیل مقتضی وجوب امر به معروف و نهی از منکر(2)، یعنی دلیل سنت را با استناد به روایتی از امام صادق علیه السلام (3) آغاز و بیان کرد: بر اساس روایت، هر کسی فساد، معصیت و منکری را ببیند و از آن نهی نکند، دوست دارد که معصیت خدای متعال بشود و دشمنی او با خدا نمایان می شود.
آیت الله شب زنده دار افزود: چیزی که انجام ندادنش مبارزه با خداست واجب است. دلالت این روایت بر این مدعا (وجوب امر و نهی) خوب است.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم، در تایید سند این روایت تاکید کرد: این روایت را کلینی در کافی، تفسیر عیاشی، معانی الاخبار صدوق و تفسیر قمی با همین سند ذکر کرده اند و از نظر سند علی مسلکنا صحیح و قابل استناد است، به خصوص که معاضد به نقل بزرگان و کتب دیگر هم هست.201/122/ق
پاورقی:
ا. متن روایت چنین است: "اعْتَبِرُوا أَیُّهَا النَّاسُ بِمَا وَعَظَ اللَّهُ بِهِ أَوْلِیَاءَهُ مِنْ سُوءِ ثَنَائِهِ عَلَى الْأَحْبَارِ إِذْ یَقُولُ لَوْ لا یَنْهاهُمُ الرَّبَّانِیُّونَ وَ الْأَحْبارُ عَنْ قَوْلِهِمُ الْإِثْمَ وَ قَالَ لُعِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ بَنِی إِسْرائِیلَ إِلَى قَوْلِهِ لَبِئْسَ ما کانُوا یَفْعَلُونَ ... وَ قَالَ (محل استشهاد این جا است) الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَبَدَأَ اللَّهُ بِالْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ فَرِیضَةً مِنْهُ لِعِلْمِهِ بِأَنَّهَا إِذَا أُدِّیَتْ وَ أُقِیمَتِ اسْتَقَامَتِ الْفَرَائِضُ کُلُّهَا هَیِّنُهَا وَ صَعْبُهَا".
2. بحث استاد در مقام دوم یعنی"اصل تشریع وجوب امر به معروف و نهی از منکر" بود که کلا ده دلیل مقتضی وجوب اقامه شده است. فهرست دهگانه ادله مقتضی وجوب امر به معروف و نهی از منکر عبارتند از: کتاب، سنت، ضرورت، اجماع، ارتکاز متشرعه، قاعده بقاء احکام غیر منسوخ شرایع گذشته، قاعده بقاء خصوص حکم امر به معروف و نهی از منکر از شرایع سابقه، استصحاب، دلیل عقل به شکل کشف و دلیل عقل به شکل حکومت. ر. ک: درس خارج فقه امر به معروف استاد شب زنده دار، 34
/fa/news-details/1536/
3. متن روایت چنین است: عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْقَاسَانِیِّ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سُلَیْمَانَ الْمِنْقَرِیِّ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ عِیَاضٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع ... عَنِ الْوَرِعِ مِنَ النَّاسِ قَالَ الَّذِی یَتَوَرَّعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یَجْتَنِبُ هَؤُلَاءِ وَ إِذَا لَمْ یَتَّقِ الشُّبُهَاتِ وَقَعَ فِی الْحَرَامِ وَ هُوَ لَا یَعْرِفُهُ وَ إِذَا رَأَى الْمُنْکَرَ فَلَمْ یُنْکِرْهُ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَیْهِ فَقَدْ أَحَبَّ أَنْ یُعْصَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُعْصَى اللَّهُ فَقَدْ بَارَزَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْعَدَاوَةِ. کلینی، الکافی، دار الکتب الإسلامیة، تهران، ایران، چهارم، 1407 ه ق ج5، ص 108.