به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حضرت آیت الله حسین نوری همدانی، از مراجع تقلید، صبح یکشنبه 4 بهمن در جلسه 53 درس خارج ولایت فقیه (کتاب البیع) در مسجد اعظم قم، بااشاره به منابع و مدارک غنی درباره ولایت فقیه گفت: در میان مسائل اسلامی کمتر مسئله ای از نظر منابع و مدارک وجود دارد که مانند ولایت فقیه دلیل داشته باشد. چون ولایت فقیه مسئله فقهی، فلسفی،کلامی، قرانی، تاریخی و حدیثی است.
وی به ذکر ادله ولایت فقیه از کلام نورانی امیر المومنین امام علی (ع) پرداخت و یادآور شد: اولین مورد کلام حضرت در خطبه 216 می باشد که در عرصه جنگ صفین ایراد فرموده اند و مربوط به ذکر حق والی بر رعیت می باشد.
وی ضمن یادآوری فرازهای "فَقَدْ جَعَلَ اللهُ سُبْحانَهُ لِی عَلَیْکُمْ حَقّاً بِوِلاَیَةِ أَمْرِکُمْ، وَلَکُمْ عَلَیَّ مِنَ الْحَقِّ مِثْلُ الَّذِی لِی عَلَیْکُمْ" و "وَأَعْظَمُ مَا افْتَرَضَ سُبْحانَهُ مِنْ تِلکَ الْحُقُوقِ حَقُّ الْوَالِی عَلَى الرَّعِیَّةِ، وَحَقُّ الرَّعِیَّةِ عَلَى الْوَالِی، فَرِیضَةٌ فَرَضَهَا اللهُ سُبْحانَهُ لِکُلٍّ عَلَى کُلٍّ" از بیان نورانی حضرت علی (ع) به مساله تلازم حق و تکلیف اشاره و خاطر نشان کرد: هرجائی که حق است تکلیف هم هست و هرجائی که حق له باشد حق بر علیه نیز می باشد.چونکه حق با تکلیف توأم است همیشه له و علیه می باشد.
وی در تبیین حقوق رعیت بر والی اظهار داشت: نصیحت، تقسیم عادلانه بیت المال، سواد آموزی و تربیت از این حقوق است.
وی در ادامه، به شمردن حقوق والی بر رعیت در کلام امام علی (ع) پرداخت و بیان کرد: وفاداری به بیعت، خیرخواهی در آشکار و نهان، حضور هنگام فراخوان عمومی و اطاعت از دستورها از حقوق والی بر رعیت است.
وی با بیان این که از کلام حضرت علی (ع) استفاده می شود که این حقوق همیشگی است، عنوان کرد: در همه زمان ها باید والی و رعیت باشند و چنین حقوقی نسبت به هم داشته باشند.
وی افزود:حتی در صورتی که امام زمان علیه السلام در میان مردم نباشد این حقوق هست. فلذا باید شخصی به عنوان والی و جانشین امام عصر علیه السلام باشد تا این حقوق را عملی کند.
تقریر مباحث حضرت آیت الله نوری همدانی بدین شرح است.
ادله ولایت فقیه در نهج البلاغه
در میان مسائل اسلامی کمتر مسئله ای از نظر منابع و مدارک وجود دارد که مانند ولایت فقیه دلیل داشته باشد.، چون ولایت فقیه هم مسئله فقهی است و هم فلسفی وکلامی و اعتقادی و قرانی و تاریخی و حدیثی.
امروز با توفیق پروردگار متعال نمونه هائی از نهج البلاغه در مورد ولایت فقیه ذکر می کنیم:
اولین مورد کلام حضرت در خطبه 216 می باشد که در عرصه جنگ صفین ایراد فرموده اند و مربوط به ذکر حق والی بر رعیت می باشد،
البته در مورد حقوق روایات زیادی داریم که بهترین آنها رساله حقوق امام سجاد علیه السلام می باشد که از ابو حمزه ثمالی نقل شده است،
علی أیِّ حال حضرت در بخشی از خطبه مذکور اینطور می فرمایند:
أَمَّا بَعْدُ، فَقَدْ جَعَلَ اللهُ سُبْحانَهُ لِی عَلَیْکُمْ حَقّاً بِوِلاَیَةِ أَمْرِکُمْ، وَلَکُمْ عَلَیَّ مِنَ الْحَقِّ مِثْلُ الَّذِی لِی عَلَیْکُمْ، فَالْحَقُّ أَوْسَعُ الأشْیَاءِ فِی التَّوَاصُفِ، وَأَضْیَقُهَا فِی التَّنَاصُفِ...إلی: وَأَعْظَمُ مَا افْتَرَضَ سُبْحانَهُ مِنْ تِلکَ الْحُقُوقِ حَقُّ الْوَالِی عَلَى الرَّعِیَّةِ، وَحَقُّ الرَّعِیَّةِ عَلَى الْوَالِی، فَرِیضَةٌ فَرَضَهَا اللهُ سُبْحانَهُ لِکُلٍّ عَلَى کُلٍّ [1] .
تلازم حق و تکلیف
"لِکُلٍّ عَلَى کُلٍّ" گفته شده زیرا هرجائی که حق است تکلیف هم هست و هرجائی که حق له باشد حق بر علیه نیز می باشد. مثلا در یک خانواده زن نسبت به شوهر حق نفقه دارد و شوهر نیز نسبت به زن حق تمکین دارد، فلذا حق چونکه با تکلیف توأم است همیشه له و علیه می باشد.
آدرس خطبه در شروح نهج البلاغه: شرح خوئی جلد 144 صفحه 120، شرح بحرانی جلد 4 صفحه 36، شرح ابن أبی الحدید جلد 11 صفحه 88، شرح فی ظلال جلد3 صفحه 266.
تبیین حقوق متقابل والی و رعیت
اما ممکن است بفرمائید این حق والی بر رعیت و بالعکس چیست؟
حضرت امیر علیه السلام در جائی دیگر از نهج البلاغه این حقوق را به این صورت بیان فرموده:
أَیُّهَا النَّاسُ، إِنَّ لِی عَلَیْکُمْ حَقَّاً، وَلَکُمْ عَلَیَّ حَقٌّ: فَأَمَّا حَقُّکُمْ عَلَیَّ فَالنَّصِیْحَةُ لَکُمْ، وَتَوْفِیرُ فَیْئِکُمْ عَلَیْکُمْ، وَتَعْلِیمُکُمْ کَیْلا تَجْهَلُوا، وَتَأْدِیبُکُمْ کَیْما تَعْلَمُوا، وَأَمَّا حَقِّی عَلَیْکُمْ فَالْوَفَاءُ بِالْبَیْعَةِ، والنَّصِیْحَةُ فِی الْمَشْهَدِ وَالْمَغِیبِ، وَالإجَابَةُ حِیْنَ أَدْعُوکُمْ، وَالطَّاعَةُ حِیْنَ آمُرُکُمْ[2] .
در کتاب تحف العقول هست که امام صادق علیه السلام می فرماید سه چیز است که تمام مردم به آنها محتاجند؛ اول مطلق امنیت و دوم عدالت یعنی احقاق حقوق و سوم ارزانی و فراوانی نعمت.
آدرس خطبه مذکور در شروح نهج البلاغه: شرح خوئی جلد 4 صفحه 29، شرح ابن أبی الحدید جلد 2 صفحه 187، شرح بحرانی جلد 2 صفحه 33، شرح فی ظلال جلد 1 صفحه 224.
خوب واما بحث اصلی ما در همان خطبه 216 که اول بحث بخشی از آن را خواندیم می باشد که بر ولایت فقیه دلالت دارد، حضرت اینطور فرمودند:
وَأَعْظَمُ مَا افْتَرَضَ ـ سُبْحانَهُ ـ مِنْ تِلکَ الْحُقُوقِ حَقُّ الْوَالِی عَلَى الرَّعِیَّةِ، وَحَقُّ الرَّعِیَّةِ عَلَى الْوَالِی، فَرِیضَةٌ فَرَضَهَا اللهُ ـ سُبْحانَهُ ـ لِکُلٍّ عَلَى کُلٍّ، فَجَعَلَهَا نِظَاماً لالْفَتِهِمْ، وَعِزّاً لِدِینِهِمْ. فَلَیْسَتْ تَصْلُحُ الرَّعِیَّةُ إِلاَّ بِصَلاَحِ الْوُلاَةِ، وَلاَ تَصْلُحُ الْوُلاَةُ إِلاَّ بِاسْتِقَامَةِ الرَّعِیَّةِ، فَإِذَا أَدَّتِ الرَّعِیَّةُ إِلَى الْوَالِی حَقَّهُ، وَأَدَّى الْوَالِی إِلَیْهَا حَقَّهَا عَزَّ الْحَقُّ بَیْنَهُمْ، وَقَامَتْ مَنَاهِجُ الدِّینِ، وَاعْتَدَلَتْ مَعَالِمُ الْعَدْلِ، وَجَرَتْ عَلَى أَذْلاَلِهَا السُّنَنُ، فَصَلَحَ بِذلِکَ الزَّمَانُ، وَطُمِعَ فِی بَقَاءِ الدَّوْلَةِ، وَیَئِسَتْ مَطَامِعُ الاعْدَاءِ. وَإِذَا غَلَبَتِ الرَّعِیَّةُ وَالِیَهَا، أَوْ أَجْحَفَ الْوَالِی بِرَعِیَّتِهِ، اخْتَلَفَتْ هُنَالِکَ الْکَلِمَةُ، وَظَهَرَتْ مَعَالِمُ الْجَوْرِ، وَکَثُرَ الادْغَالُ فِی الدِّینِ، وَتُرِکَتْ مَحَاجُّ السُّنَنِ، فَعُمِلَ بِالْهَوَى، وَعُطِّلَتِ الاحْکَامُ، وَکَثُرَتْ عِلَلُ النُّفُوسِ، فَلاَ یُسْتَوْحَشُ لِعَظِیمِ حَقٍّ عُطِّلَ، وَلاَ لِعَظِیمِ بَاطِل فُعِلَ! فَهُنَالِکَ تَذِلُّ الابْرَارُ، وَتَعِزُّ الاشْرَارُ، وَتَعْظُمُ تَبِعَاتُ اللهِ سُبْحانَهُ عِنْدَ الْعِبَادِ. فَعَلَیْکُمْ بِالتَّنَاصُحِ فِی ذلِکَ، وَحُسْنِ التَّعَاوُنِ عَلَیْهِ. فَلَیْسَ أَحَدٌ ـ وَإِنِ اشْتَدَّ عَلَى رِضى اللهِ حِرْصُهُ، وَطَالَ فِی الْعَمَلِ اجْتِهَادُهُ ـ بِبَالِغ حَقِیقَةَ مَا اللهُ سُبْحانَهُ أَهْلُهُ مِنَ الطَّاعَةِ لَهُ. وَلکِنْ مِنْ وَاجِبِ حُقُوقِ اللهِ عَلَى عِبَادِهِ النَّصِیحَةُ بِمَبْلَغِ جُهْدِهِمْ، وَالتَّعَاوُنُ عَلَى إِقَامَةِ الْحَقِّ بَیْنَهُمْ. وَلَیْسَ امْرُؤٌ ـ وَإِنْ عَظُمَتْ فِی الْحَقِّ مَنْزِلَتُهُ، وَتَقَدَّمَتْ فِی الدِّینِ فَضِیلَتُهُ ـ بِفَوْقِ أَنْ یُعَانَ عَلَى مَا حَمَّلَهُ اللهُ مِنْ حَقِّهِ[3] .
از کلام حضرت استفاده می شود که این مساله مربوط به زمانٍ دون زمانٍ نیست بلکه همیشگی است. یعنی در همه زمان ها باید والی و رعیت باشند و چنین حقوقی نسبت به هم داشته باشند. حتی در صورتی که امام زمان علیه السلام در میان مردم نباشد زیرا همیشه منفی ها منفی و مثبت ها مثبت می باشند. فلذا باید شخصی به عنوان والی و جانشین امام عصر علیه السلام باشد تا این حقوق را عملی کند.202/122/ق
پاورقی:
.[1] نهج البلاغه، تنظیم مرحوم دشتی، خطبه 216، ص224.
[2] نهج البلاغه، تنظیم مرحوم دشتی، خطبه 34، ص33.
[3] نهج البلاغه، تنظیم مرحوم دشتی، خطبه 216، ص225.