vasael.ir

کد خبر: ۱۹۸۴
تاریخ انتشار: ۲۷ اسفند ۱۳۹۴ - ۰۸:۲۰ - 17 March 2016
درس خارج فقه امر به معروف استاد شب زنده دار، 56

ناتمام بودن استدلال به آیه 71 سوره توبه برای وجوب امر و نهی

پایگاه اطلاع رسانی وسائل – آیت الله شب زنده دار در ادامه بررسی اشکالات سایر تقاریب عبارت "یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ"، استدلال به آیه 71 سوره توبه بر وجوب امر به معروف و نهی از منکر را (علاوه بر دو آیه قبلی یعنی آیه 110 و 104 آل عمران) ناتمام عنوان و بیان کرد: این آیات بیانگر اهمیت این عمل نزد شارع محترم هستند.

 

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محمد مهدی شب زنده دار، استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم، صبح یک شنبه، 18 بهمن ماه سال جاری، پنجاه و ششمین جلسه درس خارج فقه امر به معروف و نهی از منکر خود را در حالی در دار التلاوه مسجد اعظم قم تشکیل داد که به بررسی ادامه تقاریب مختلف آیه هفتاد و یک سوره توبه "وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَ یُطِیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ" پرداخت.

وی در بررسی تقریب دوم از قسمت  دوم آیه فوق یعنی عبارت "یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر" (در این باره که موضوع دلیل عقل جامع بین بعث و محبوبیّت است تا ترخیصی از شارع آمده باشد) گفت: عقل چنین درک لزومی ندارد و اگر چنین حکمی داشته باشد به نحو تعلیقی است؛ یعنی معلّق است بر عدم ترخیص و اذن. اما از ناحیه شارع ادله ترخیص مانند "کلّ شیئ مطلق حتی یرد فیه نهی" وارد شده است.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم، اشکال تقریب سوم از مقطع دوم آیه (تقریب سوم این بود که امر و نهی نشانه ایمان و ترک آن، باعث عدم ایمان است و امر غیر لازم نمی تواند موجب عدم ایمان شود) را عدم دلالت و حجیت مفهوم وصف دانست و بیان داشت: "عدم علامت" دلالت بر عدم نمی کند. در آیه نیامده است که این اوصاف نشانه های مؤمن هستند؛ بلکه در مقام توصیف و تمجید مؤمنین و مؤمنات است و این گونه نیست که اگر صفت نباشد حتما موصوف هم نباشد.

وی وصف ایمان در آیه را در مقابل کفر ندانست و آن را مرتبه خاصّی از ایمان توصیف و عنوان کرد: مراد از ایمان می تواند اسلام، شیعه اثنی عشری یا مرتبه والایی از ایمان باشد. دو احتمال اول درست نیست. به ضرورت فقه ترک این امور مکلف را از اسلام و تشیع خارج نمی کند، تنها باعث گناهکار بودن و فسق تارک می شود. پس تنها احتمال سوم (مرتبه بالای ایمان) باقی می ماند که دلالتی بر وجوب امر به معروف و نهی از منکر ندارد.

عضو سابق شورای عالی حوزه های علمیه در بررسی تقریب چهارم از مقطع دوم آیه مذکور (ارداف امر و نهی با سایر اوصاف واجب، دلالت بر هم سنخی این اوصاف در وجوب می کند) به اشکال نقضی اشاره و تصریح کرد: در آیاتی صفات مستحب در کنار صفات واجب ذکر شده است؛ مانند آیات ابتدایی سوره مومنون: قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ * وَالَّذِینَ هُمْ عَنْ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ * وَالَّذِینَ هُمْ لِلزَّکَاةِ فَاعِلُونَ * وَالَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ  ... وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ. که خشوع از مستحبات نماز در ردیف برخی واجبات ذکر شده است.

وی در مقام بیان پاسخ حلّی، به عرف اشاره و خاطر نشان کرد: در ذوق عرفی این نوع استعمالات در مقام تمجید و توصیف، صحیح بوده و لزومی بر هم سنخ بودن همه اوصاف نیست.

این پژوهشگر فقه حکومتی حوزه علمیه قم، در بررسی تقریب پنجم از مقطع دوم این آیه، (مبنی بر این که شمول رحمت الهی متوقف بر این صفات مذکوره شده و اموری که رحمت الهی موقوف بر آن ها باشد ناگزیر واجب خواهند بود) اشکال این تقریب را این دانست که  رحمت الهی همه چیز حتی کفّار و فسّاق را در بر می گیرد و یادآور شد: پس رحمت در این آیه، رحمت خاصّ است که با مستحبّ بودن امر به معروف و نهی از منکر نیز هم خوانی دارد.

وی در بررسی تقریب ششم از فراز دوم آیه (خدا حکم کرده که افراد فریادرس هم باشند. لوازم این خواسته لازم است) این ادعا را احتمال بدون ظهور خواند و ادامه داد: ادات ترتیبی مثل "فاء" و "ثم" بین این جملات وجود ندارد.

آیت الله محمد مهدی شب زنده دار با یادآوری درست نبودن دلالت آیه 71 سوره توبه با تقاریب فوق الذکر (علاوه بر  آیه 110 و 104 سوره آل عمران) بر وجوب امر به معروف و نهی از منکر، اذعان کرد: این سه آیه، اهم آیاتی بود که برای دلالت بر وجوب استدلال می‌شد. پس از بحث و بررسی طولانی در چند جلسه، به این نتیجه رسیدیم که استدلال به این آیات مبارکات برای دلالت بر وجوب تمام نیست. این آیات بیانگر اهتمام و دوست داشتن شارع به این مهمّ هستند ولکن دلالت آن ها برای افاده وجوب تمام نیست.

وی از سایر آیات برای استدلال (مانند آیه‌ 41 سوره حج، آیه 157 سوره اعراف در مقام بیان خصوصیات نبی مکرم) تنها آیات مربوط به امّت های سابق را دارای بحث علمی توصبف و عنوان کرد: آیات درباره امت های پیشین با ضمیمه کردن قاعده اشتراک یا استصحاب شرائع سابق می توانند دلالت بر وجوب امر به معروف و نهی از منکر در امّت اسلام داشته باشند که در جلسات بعد به آن ها می پردازیم. ان شاء الله از جلسه بعد، وارد دلیل سنت می‌شویم. 201/122/ق

تقریر: منصور اسکندری

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۲۹ / ۰۲ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۴:۲۱:۵۱
طلوع افتاب
۰۶:۰۱:۰۶
اذان ظهر
۱۳:۰۳:۲۹
غروب آفتاب
۲۰:۰۵:۰۴
اذان مغرب
۲۰:۲۳:۵۳