دکتر کمال اکبری عضو کارگروه فرهنگ و ارتباطات شورای تحول علوم انسانی و عضو هیئت علمی و رییس سابق دانشکده صدا و سیمای قم، در گفت و گوی اختصاصی با خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر پایگاه اطلاع رسانی وسائل، بیان کرد: ما از غایات و کارکردهای یک موجود می توانیم بفهمیم که آیا می توان به آن نسبت دینی و اسلامی بدهیم یا نه؟ با توجه به اینکه کارکردهای اصلی رسانه، تبلیغ و ارشاد، خبر رسانی، آموزش و ایجاد سرگرمی برای مردم است، چنانچه در رسانه ای، این چهار کارکرد بر اساس نصوص دینی باشد، چنین رسانه ای، دینی است.
وی در ادامه افزود: اما در مورد بعد فناوری یک رسانه مانند تلویزیون، لازم نیست که ما آن را دینی بدانیم. چرا که فناوری بر اساس عرف و تکنولوژی روز تأمین می گردد و این فناوری نمی تواند ذات و ماهیت تلویزیون را به اینکه قابل انتشار یک مطلب باشد یا نباشد تغییر بدهد. البته افرادی مثل آقای «مک لوهان» معتقدند که رسانه، بعنوان مثال تلویزیون، خودش یک ذاتی دارد و ما نمی توانیم ذاتش را عوض کنیم؛ ولی ما بصرافت عقلی داریم می بینیم که ذاتش تغییر پیدا می کند؛ یعنی همین تلویزیون می تواند مخرب یا سازنده باشد. پس بعد فناوری رسانه، بعد دانشی عمومی روز است و بر اساس هر چیزی تغییر پیدا می کند.
نویسنده ی کتاب «تأملاتی در دین و رسانه» تأکید کرد: بنابرین آنچه برای ما مهم است کارکرد و محتوا است. اگر کارکردهای رسانه را بر اساس دین تعریف بکنیم و نتیجه ی حاصل از آن رسانه هم دینی باشد رسانه ی دینی می شود؛ مگر اینکه یک رسانه از حیث فناوری به نحوی طراحی شده باشد که در غیر مسیر کارکردهای دینی استفاده شود، که آن موقع حرف دیگری است؛ پس مهمترین تفاوت رسانه دینی و غیر دینی به کارکرد آن رسانه باز می گردد؛ لذا اگر کارکرد دینی داشته باشد دینی است و الا رسانه ای غیر دینی است.
وی افزود: البته حتی اگر اکنون در خارج، مصداق کاملی از رسانه ی دینی نداشته باشیم، اما بسوی رسانه ی دینی می توانیم حرکت کنیم و در آینده آن را محقق کنیم. البته قرائتی که بنده به عنوان صاحب نظریه ی رسانه ی دینی دارم این است که می گویم باید رسانه ای باشد که در واقع متکی بر منصوصات دینی باشد. مبانی، مفاهیم، ساختار و همه چیزش، مبتنی بر دین باشد؛ یعنی همانطور که ما در خیلی از موارد می گوییم که باید از متن دین و نص گرفته شده باشد، در بحث رسانه هم به گونه ای استدلالی، بایدها و نبایدهای رسانه را استخراج کنیم.
نویسنده ی کتاب «درآمدی بر ارتباطات و اطلاعات در اسلام» گفت: همانطور که امروزه می گوییم کتاب، روزنامه، رادیو، تلویزیون و غیره رسانه هستند، خود قرآن و روایات هم بعنوان یک رسانه هستند؛ چرا که در حال پیام رسانی اند. پس باید از قرآن، روایات و مکاتبات ائمه علیهم السلام اصول رسانه ی دینی استخراج گردد. یعنی ببینیم چه اصولی را با توجه به اینکه رسانه بوده اند، رعایت کرده اند و سپس این اصول را به رسانه های جدید تعمیم بدهیم.
وی گفت: فرق رسانه های جدید و قدیم این است که تبدیل به رسانه های جمعی شده اند از جمله ویژگی های رسانه ی جمعی این است که علاوه بر اینکه مخاطبانش غیر معلومند یک واسطه ای هم بعنوان رسانه وجود دارد که پیام را می رساند. اگر ما در گذشته ارتباطات میان فردی یا ارتباط یک فرد برای گروه، مثل منبر را داشتیم، اما امروزه در رسانه های جمعی ارتباط با افرادی که معلوم نیست چه افردای هستند و پیام به بیش از واحد غیر مشخص می رسد داریم.
عضو کارگروه فرهنگ و ارتباطات شورای تحول علوم انسانی افزود: ما برای این سازمان باید یک ساختار دینی، هم به لحاظ محتوایی و هم به لحاظ جنس درست کنیم، ولی هر رسانه ای را بر اساس کار خودش باید ببینیم. اینکه ما بخواهیم تلویزیون دینی، بعنوان یک رسانه ی دینی داشته باشیم، این یک الزامات خاص خودش را دارد. خب برخی گفته اند این ذاتش مبتنی بر سرگرمی است و نمی تواند دینی باشد؛ بدلیل اینکه خیلی از ظرفیت های دین در آن نمی تواند متبلور شود و ما به این ها اشکال داریم و اعتقاد ما بر این است که می توان در همه ی این ها پسوند دینی را داشته باشیم و حتی می توانیم بگوئیم که این رسانه ذاتش برای دین است و دیگران که از آن بگونه ای دیگر استفاده می کنند دارند استفاده ای غیر از کاربرد اصلیش را از آن می کنند و این حرفی است که معونه های فقهی و علمی دارد؛ که باید در موردش بحث شود.325/300/922