به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین شهریاری، در جلسه ششم درس خارج فقه فناوری مورخه 26 آذر 94 به بررسی معنای اصطلاحی امنیت پرداخت و گفت: تقابل بین تهدیدها و حفاظت ها یک تقابل نابرابر و نامتقارن است، زیرا مسئولان حفاظت باید تمام نکات امنیتی را ملاحظه کرده و رعایت نمایند، در حالی که تهدید کننده ها کافی است روی یکی از ضعیف ترین حلقه های امنیتی تمرکز کنند تا بتوانند آن را بشکنند و یا لطمه ای وارد کنند.
اهم مباحث جلسه گذشته:
«أمن» مشترک لفظی و در چهار معنای متفاوت وضع شده است:
١- امن لازم و به معنای در آرامش بودن و سکونت قلبی و طمأنینه قلبی در مقابل نگران و در هراس و اضطراب بودن
٢- امن متعدی بنفسه یا با حرف مِن به معنای در سلامت و امان بودن از صدمه یا خطری در مقابل در خطر بودن
٣- امن متعدی با علی به معنای امانت دادن چیزی به کسی به امانت سپردن چیزی نزد کسی در مقابل خیانت کردن است
٤- امن متعدی با باء به معنای میل و وثوق داشتن به چیزی و در باب افعال به معنای گرویدن به چیزی است.
دلیل اصلی آن تبادر حاقّی است که معانی چهارگانه به طور مستقل از لفظ است.
امنیت انسان عبارت از ایمنی و مصونیت از تهدیدها، خطرات و صدمات بیرونی به انسان و متعلقات اوست؛ یعنی در محیط پیرامون او چیزی نیست که موجب تهدید او یا خطر برای او یا صدمه به او شود.
اهم مباحث مطرح شده توسط استاد شهریاری در جلسه ششم به شرح ذیل است:
معنای اصطلاحی امنیت
امنیت یک رشته است و در معنای اصطلاحی دومین قسم محسوب می گردد.
امنیت در معنای اصطلاحی عبارتست از محفوظ بودن هر دارایی انسان که ارزشمند و درعین حال از خطر، صدمه، خرابی، خطا، سانحه، یا هر رخداد نامطلوب دیگر آسیب پذیر است و اگر کسی بتواند این دارایی را در مقابل آنها مقاوم سازد به اصطلاح می گوییم آن شئ یا دارایی یا جامعه اش امنیت دارد.
مثلاً ممکن است کل یک کشوری مثل سوریه یا یمن مورد تعرض باشد یا یک شبکه ای اگر در معرض خطر قرار بگیرد شامل همان دارائی ها می شود.
این دارایی اموری همچون جان و سلامت انسان یا هر کس که با او نسبتی دارد، محل سکونت و جامعه انسانی، ملت و کشور، سازمان و مانند آن را شامل می شود.
اگر امنیت را با کلمه S و دارایی را با a و خطر را با d نشان دهیم آنگاه وقتی می توان نوشت: «Sad»که هر دارایی ارزشمند و آسیب پذیری چون a از خطرها یا صدماتی چون d در حالت امنیت S باشد، یعنی در برابر آنها مقاوم و از آنها محفوظ باشد.
در این حال وقتی گزاره فوق نقض می شود که آن دارایی به دلیل آن خطر در تهدید باشد مثل وقتی که خطر حمله دشمن به کشور وجود داشته باشد آن گاه می نویسیم: ~Sad
یعنی دارایی چون a از خطرها یا صدماتی چون d در حالت امنیت S نیست، زیرا S حالت در امان بودن است و نقیض آن در امان نبودن مساوی با در معرض تهدید بودن در برابر خطر است، بنابراین توصیف، فرض فقدان حفاظت یا مقاومت در برابر خطر و صدمه از ارکان معنای اصطلاحی امنیت است.
اگر نتوانیم این دو را از هم دور کنیم امنیت نقض می شود.
باید نقیض نقیض را حاصل کنیم.
آیا می توانیم دارائی های خود را از خطرات دور کنیم؟ خیر، اصلاً امکان پذیر نیست و هیچ کس نمی تواند چنین تضمینی بدهد و این یک امر واقعی است.
الان دسترسی به تمامی اطلاعات افراد امکان پذیر است. هنگام خروج از منزل به درب خانه ممکن است چندین قفل بزنیم اما اگر دزد حرفه ای باشد و دزد فرصت لازم را داشته باشد به راحتی می تواند دستبرد بزند. امنیت حاصل نمی شود ولی قابلیت کاهش دارد.
ممکن است دزد بتواند قفل های حرفه ای را نیز بگشاید اما بالاخره هر دزدی قادر به این کار نیست.
هرکاری در حوزه امنیت بدل دارد ولی متخصصان امنیت می گویند که ما مدیریت کاهش امنیت را انجام می دهیم و خطر آن را می کاهیم.
پس در فقه ما به دنبال مدیریت امنیت هستیم.
اما از آنجا که فقدان کامل همه تهدیدها امری قابل تحقق نیست چون دنیای کنونی ما برای بشر هیچ گاه خالی از تهدید نیست، پس حالت S
نیز اگر به معنای فقدان تهدید باشد، امری قابل تحقق نخواهد بود؛ زیرا هیچ حفاظت کامل و مقاومت تمام عیاری در برابر تمام تهدیدهای دنیا وجود ندارد.
اما متخصصان امنیت، امنیت را فقدان تهدید تلقی نمی کنند بلکه آن را مدیریت و کنترل تهدیدها می دانند مدیریت تهدیدها شامل کاستن از درجه یا کمیت تهدیدها یا تغییر دادن آنها یا تغییر دادن دارایی هاست.
امنیت امری واقعی است و نباید آن را با احساس امنیت اشتباه گرفت.
1- گاهی امنیت هست ولی احساس امنیت نیست مثل وقتی که کودکی در تاریکی منزلی امن قرار می گیرد و با وجود امنیت احساس امنیت ندارد.
-2 گاهی احساس امنیت هست ولی امنیت نیست مثل داستان مولوی که ماجرای آن روستایی را نقل می کند که شیر، گاو او را در آخور خورده بود و برجایش نشسته بود و او در تاریکی دست به سر و گوش شیر می کشید به خیال آن که گاو اوست.
مولوی در ادامه می گوید این که به خدا نزدیک هستیم و منزجر نمی شویم و مانند کوه خرد نمی شویم به خاطر همین است که متوجه نیستیم در محضر چه شخصی هستیم.
آنچه اینجا مورد بحث و تحلیل قرار می گیرد، امنیت واقعی و عینی است نه امنیت ذهنی یا احساس امنیت، یعنی هر دارایی ارزشمند و آسیب پذیری چون a از خطرات و صدماتی چون d در حالت واقعی S باشد.
هم چنین اقدام های امنیتی برای مدیریت تهدیدها ممکن است موجب اثربخشی ذهنی گردد ولی اثربخشی عینی و واقعی نداشته باشد، مثلاً ممکن است دو برنامه رایانه ای امنیتی نوشته شود تا حفاظت از یک دارایی را دو برابر کند، در حالی که در واقع یکی دیگری را خنثی کند.
در اینجا ذهناً اثربخشی اقدام ها دو برابر شده ولی واقعاً اقدام اثربخشی انجام نشده است؛ معمولاً دو ویروس یاب گاهی همدیگر را نقض می کنند.
در عین حال گاهی ممکن است امنیت ذهنی موجب افزایش امنیت واقعی گردد و آن زمانی است که اقدامات امنیتی که اثربخشی ذهنی دارند مانع اقدامات خرابکارانه واقعی شود مثل وقتی که علامت نصب دوربین باشد ولی در واقع دوربینی در کار نباشد، اگر این علامت نباشد ممکن است دزد به خانه یا ماشین نزدیک شود ولی با رؤیت این علامت ممکن است از کار خود صرف نظر کند.
حتی ممکن است ماشین یا خانه واقعا دزدگیر داشته باشد که موجب فرار کردن دزد شود، ولی وقتی دزدان این علامت را می بینند حتی از شکستن پنجره یا قفل درب نیز صرف نظر می کنند در نتیجه هیچ خسارتی ایجاد نخواهد شد و امنیت ذهنی منجر به امنیت واقعی می شود.
جنگ نامتقارن بین امنیت و ضد امنیت
هم چنین باید دانست که تقابل بین تهدیدها و حفاظت ها یک تقابل نابرابر و نامتقارن است، زیرا مسئولان حفاظت باید تمام نکات امنیتی را ملاحظه کرده و رعایت نمایند، در حالی که تهدید کننده ها کافی است روی یکی از ضعیف ترین حلقه های امنیتی تمرکز کنند تا بتوانند آن را بشکنند،
مثلاً برای ساختمانی که ٢٠ درب ورودی دارد باید لااقل ٢٠ مأمور امنیتی استخدام کرد در حالی که حمله کنندگان می توانند با دو نفر قوی تر از مأمور یکی از درب ها به ساختمان وارد شوند و هم چنین باید دانست که تقابل بین تهدیدها و حفاظ تها یک تقابل نابرابر و نامتقارن است، زیرا مسئولان حفاظت باید تمام نکات امنیتی را ملاحظه کرده و رعایت نمایند در حالی که تهدید کننده ها کافی است روی یکی از ضعیف ترین حلقه های امنیتی تمرکز کنند تا بتوانند آن را بشکنند.
در رابطه با دشمنان خارجی نیز همین طور است، ما در سوریه می جنگیم و امنیت داعش را به خطر انداخته ایم و اگر این نبود باید در مملکت خودمان بیشترین هزینه را می پرداختیم.
اضافات(تقسیمات) امنیت
امنیت را بر حسب حوزه های آن به امنیت ملی، امنیت بین الملل، امنیت فرهنگی، امنیت اقتصادی، امنیت اجتماعی، امنیت سیاسی، و مانند آن تقسیم می کنند. بسته به این که تهدیدها، خطرها یا صدمات مربوط به چه اموری هستند امنیت به حوزه هایی تقسیم می شود:
امنیت ملی
اگر حوزه سخن در بابت تهدیدها، خطرها یا صدمات وارد بر ملت باشد امنیت مربوط به آن را امنیت ملی گویند همچنین هر گاه خطرها یا صدمات بر امری وارد شود که دارایی یک ملت از حیث جمعی محسوب شود مثل کشور و حاکمیت، امنیت مربوط به این امور نیز در حوزه امنیت ملی است.
امنیت اجتماعی
اگر حوزه سخن در باب خطرها یا صدمات وارد بر اشخاص باشد به این که جان یا سلامت یا مال یا ناموس اشخاص به خطر افتد، آن حوزه را امنیت اجتماعی گویند.
امنیت فرهنگی
اگر خطرها یا صدمات مربوط به فرهنگ یک ملت و مؤلفات آن باشد مانند باورها، ارزشها، خط و زبان، آن را امنیت فرهنگی گویند مثل به خطر افتادن زبان یک کشور حتی در پیامک ها و ...
اگر کسانی فرهنگ یک ملت یا مؤلفات آن را به خطر اندازند، به تهاجم فرهنگی اقدام کرده اند مانند لباس های تنگی که برای زن ها مد شده است که در فرهنگ ما جایگاهی ندارد یا روابط زننده بین دختران و پسران که یک تهدید فرهنگی است.
اگر دین مورد تهدید واقع شود در واقع امنیت فرهنگی تهدید شده است.
امنیت اقتصادی
اگر خطرها یا صدمات در حوزه اقتصاد باشد مانند سرمایه، جریان نقدینگی، بازار، اشتغال، عرضه و تقاضا آن را امنیت اقتصادی گویند.
«امنیت اقتصادی عبارتست از ثبات درآمد و دیگر منابع برای تأمین استانداردهای معیشت در حال و آینده»
اگر در یک جامعه، افراد و خانواده ها بتوانند امور مالی و پس انداز خود را مدیریت کنند، از تأمین اجتماعی بهره مند باشند، امکان اشتغال برای همه فراهم باشد، در زمان از کار افتادگی، حقوق بازنشستگی یا بیمه سلامت داشته باشند، دارای امنیت اقتصادی هستند همچنین ایجاد روابط اقتصادی متقابل با همسایگان، موافقتنامه های چند ملیتی، دسترس پذیری منابع طبیعی و انرژی مثل آب و برق و گاز برای همگان از جمله مؤلفات امنیت اقتصادی است.
امنیت قضایی و امنیت سیاسی
بسته به این که امنیت در کدام حوزه از جامعه مورد بحث است معنای امنیت متفاوت می شود آنچه عدالت را به خطر اندازد امنیت قضایی را به خطر انداخته است و آنچه حاکمیت و ارکان سیاسی مملکتی را به خطر اندازد امنیت سیاسی آن را به خطر انداخته است.
از امنیت فرهنگی هنگام بحث از پالایش محتوا و خدمات سخن خواهیم گفت.
سیر تطور مفهوم امنیت ملی
مهم ترین بحث ماست زیرا به معنای حفظ نظام است و از اصول دارای ارزش و اولویت بالا است.
امنیت نظامی
در دنیای قدیم تأکید حاکمان بر امنیت نظامی بوده است یعنی با تأمین نیروهای نظامی و جنگ افزارهای کافی در برابر تهدید دشمنان سعی داشتند امنیت خود را تأمین کنند.
مائو در جمله معروف خود گفته است: «قدرت از درون لوله یک تفنگ بیرون می آید» این جمله تأکیدی بر لزوم تمرکز بر ابزار آلات نظامی بود.
اما بعدها معلوم شد که علاوه بر سلاح و قدرت نظامی ابعاد غیرابزاری چون روان شناختی و جامعه شناختی هنگام جنگ نیز در ایجاد امنیت مؤثرند. برای این که بر تهدید دشمن فائق شوند سلاح نظامی کافی نیست بلکه توجه به ابعاد اعتقادی، عاطفی، و تعلقات و امیال انسان ها و نیز اموری اجتماعی چون روابط افراد با هم و نوع تعاملاتشان در یک جامعه و رابطه حاکمیت با مردم نیز در خنثی سازی تهدید دشمن مهم است. رفته رفته معلوم شد که توجه صرف به جنگ و اموری نظامی امنیت را حاصل نمی کند بلکه باید به همه ابعاد امنیت توجه داشت و امنیت ملی زمانی حاصل می آید که به ابعادی همچون فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی، فضایی و فناوری نیز توجه شود.
حتی حفظ یوزپلنگ ایرانی نیز در تأمین امنیت مؤثر است.
همچنین درهم تنیدگی جغرافیایی ابعاد امنیت ملی را از سطح داخلی به سطح منطقه ای و بین المللی کشانید یعنی تأمین امنیت شما به امنیت همسایگان شما نیز وابسته شد و اگر همسایگان شما در تهدید باشند شما نیز در نزدیکی تهدید هستید.
اگر در افغانستان جنگ باشد و مواد مخدر کشت شود امنیت ما نیز به خطر می افتد.
در دوران رشد نظرات پوزیتویستی نگاه به امنیت عینی که نظر به تهدیدات عینی داشت به امنیت ذهنی که نظر به احساس آرامش درونی داشت افزایش یافت.
دوره ای بود که گفتند نمی خواهد که امنیت واقعی باشد بلکه صرف این که مردم فکر کنند امنیت هست کافی است و بعد این نظر افول کرد.
اما اتفاقی که افتاده است فناوری های نوین در رأس قرار گرفته است و اگر اطلاعات کشوری تهدید شود در واقع تمامیت آن تهدید می شود.
یکی از مفاهیم جهانی شدن و رابطه با فناوری اطلاعات است که در این رابطه بحث می شود و در جلسه آتی بدان می پردازیم./926/201/922/ض
تقریر : محسن جوادی صدر