72
به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین سید سجاد ایزدهی صبح سه شنبه، 12 آبان ماه 1394 در جلسه پانزدهم درس خارج فقه سیاسی در مدرسه عالی فیضیه قم، در ادامه شرایط حاکم اسلامی به بحث شرط قدرت و دلالت احادیث بر این شرط پرداخت و وجه دلالت این روایات بر اشتراط قدرت را بیان کرد.
وی با ذکر پنج روایت دیگر در این زمینه این امر را که برخی از این روایات دلالت صریح ندارند را مانعی برای استظهار شرط قدرت از آنها ندانست.
حجت الاسلام ایزدهی در پایان متذکر شد که دلیل اصلی برای اثبات وجوب اشتراط قدرت در حاکم، بنای عقلا می باشد و روایاتی که در این زمینه وجود دارد همگی ارشاد به حکم عقل می باشد و در برخی موارد بدون حکم عقل نمی توان از این روایات برای مدعی استفاده کرد.
خلاصه جلسه پانزدهم خارج فقه سیاسی:
بحث شرائط حاکم
اشتراط قدرت:
مبحث دلالت روایات
بحث درباره اشتراط قدرت در حاکم بود و روایات باب را شرح می دادیم.
روایت چهارم:
ابن أبی الحدید، عن نصر بن مزاحم، عن أمیر المؤمنین «ع» فی کتابه إلى معاویة و أصحابه: «فإنّ أولى الناس بأمر هذه الأمّة قدیما و حدیثا أقربها من الرسول، و أعلمها بالکتاب، و أفقهها فی الدین، أوّلها إسلاما، و أفضلها جهادا، و أشدّها بما تحمله الأئمّة من أمر الأمّة اضطلاعا.»(1)
وجه دلالت:
دلالت این روایت همانند روایت قبل می باشد؛ اما در این روایت، امام علیه السلام یکی از شرائط حاکم را صراحتا قدرتمند ترین اعلام کرده است. این اشاره در بیان پایانی روایت "اشدها اضطلاعا" می باشد؛ چراکه اضطلاع باب افتعال از ریشه ظلاعت به معنای قدرت می باشد. همین صراحت این روایت را بشتر مورد توجه قرار می دهد.
روایت پنجم:
أصول الکافی عن الرضا «ع»: «و الإمام عالم لا یجهل، و راع لا ینکل ... نامی العلم، کامل الحلم، مضطلع بالإمامة، عالم بالسیاسة، مفروض الطاعة، قائم بأمر اللّه، ناصح لعباد اللّه، حافظ لدین اللّه.»(2)
وجه دلالت:
این روایت گرچه در رابطه با امام معصوم آورده شده است و در صدد بیان فضایل امام معصوم علیه السلام است؛ لکن به دلیل آنکه صفاتی را ذکر می کند که به واسطه آن صفات می خواهد حاکمیت امام معصوم را اثبات کند به همین دلیل می توان این صفات را به عنوان صفاتی دانست که مورد رضای شارع مقدس در مورد حاکم می باشد.
معنای قدرت
همانطور که قبلا نیز ذکر کردیم قدرت به معنای قدرت در جسم و فکر می باشد، این صفات نیز در همین زمینه به توانمندی های حاکم پرداخته است و قدرتهایی که نیاز می باشد حاکم دارا باشد را بیان می کند؛ این نکته همان است که از حسن الولایت می توان از آن نام برد(توانایی حاکم برای اداره امور اجتماعی).
روایت ششم:
ابن قتیبة فی الإمامة و السیاسة عن علیّ «ع»: «فو اللّه یا معشر المهاجرین، لنحن أحقّ الناس به، لأنّا أهل البیت، و نحن أحقّ بهذا الأمر منکم ما کان فینا القاری لکتاب اللّه، الفقیه فی دین اللّه، العالم بسنن رسول اللّه، المضطلع بأمر الرعیة، المدافع عنهم الأمور السیئة، القاسم بینهم بالسویة.»(3)
روایت هفتم:
المحکم و المتشابه فی صفات الإمام: «و أما اللواتی فی صفات ذاته، فانه یجب أن یکون أزهد الناس، و أعلم الناس، و أشجع الناس، و أکرم الناس و ما یتبع ذلک لعلل تقتضیه.»(4)
وجه دلالت:
در این دو روایت اگرچه در رابطه با معصوم بیان شده است ولی این مقدار که بخواهیم از آن استظهار کنیم شرط قدرت در حاکم دور از ذهن نمی باشد.
وجه استظهار نیز همان است که در روایت پنجم ذکر کردیم.
روایت هشتم:
البحار عن أمالی الطوسی بسنده عن أبی ذر أن النبی «ص» قال: «یا با ذر، إنی أحبّ لک ما أحب لنفسی، إنّی أراک ضعیفا، فلا تأمرنّ على اثنین، و لا تولّین مال یتیم.»(5)
روایت نهم:
صحیح مسلم عن أبی ذرّ، قال: قلت: یا رسول اللّه، ألا تستعملنی؟ قال: فضرب بیده على منکبی ثم قال: «یا أبا ذر، إنّک ضعیف و إنّها أمانة، و إنّها یوم القیامة خزی و ندامة، إلّا من أخذها بحقها و أدّى الذی علیه فیها.»(6)
وجه دلالت حدیث 8 و 9:
در این روایات حضرت رسول خدا صلی الله علیه و آله صراحتا به اباذر اعلام می کند به دلیل عدم توانایی و قدرت تو، من ولایت کسی را به دست تو نمی سپارم. البته این روایات گرچه بناء عقلاء را در مواردی چون امانت یاد آوری می کنند، که عقلاء امانت را به کسی که توان امانت داری ندارد نمی سپارند، ولی شاید به تنهایی توان اثبات ما نحن فیه را نداشته باشند. به همین دلیل باید در اینجا ابتداء بنای عقلا را قبول داشته باشیم تا بعد بتوانیم به این روایات نیز استناد کنیم.
نتیجه: روایات وجوب قدرت در حاکم ارشاد به حکم عقل دارند
روایات فراوانی به حکم عقل مبنی بر اشتراط قدرت در حاکم اشاره دارند، برخی به تنهایی گویای این امر هستند و برخی با همراهی حکم عقل. با این وجود در استدلال برای اثبات این شرط دلیل اول حکم عقل می باشد.902/226/ق
مقرر: ستار سلطانپور
پاورقی:
1) شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید 3/ 210
2) الکافی 1/ 202، کتاب الحجة، باب نادر جامع فی فضل الإمام و صفاته، الحدیث 1
3) الإمامة و السیاسة 1/ 19، باب إباءة علی «ع» بیعة أبی بکر.
4) بهار الانوار90/44 (طبع ایرانی 93/44)
5) الغرر و الدر 5/211، الحدیث 8025
6) الغرر و الدرر 5/ 211، الحدیث 8692