vasael.ir

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل؛ همایش ملی فقه  و هنر روز چهارشنبه 23 دی ماه 1394، در سالن همایش های بین المللی غدیر قم، با پخش فیلم سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار دست اندرکاران همایش ملی فقه هنر، در قم شروع به کار کرد.

اهم توصیه های رهبر معظم انقلاب

بر اساس پیام تصویری پخش شده در همایش، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای در این  دیدار با اشاره به اهمیت موضوع هنر و اظهار خرسندی از ورود حوزه‌ی علمیه به مقوله‌ی فقه هنر، فرمودند: هنر، امری مبارک و انسانی، زاییده‌ی تخیل قوی و ذوق وافی و جزء زندگی انسان است و در میان فقها و در حوزه‌های علمیه نیز همواره هنرمندان برجسته‌ای در شاخه‌ی شعر و ادب وجود داشته‌اند.

رهبر انقلاب، «تحقیق، عمق‌یابی و تبیین فقه هنر برای جامعه» را کاری مبارک و لازم خواندند و خاطرنشان کردند:  فقه متکفلهمه‌ی امور زندگی بشر است و هنر نیز یکی از همین امور است که باید فقه به آن بپردازد.
ایشان لازمه استنباط احکام و اظهار نظر فقهی در خصوص مقولات هنری را آشنایی فقیه با هنر و حد و مرزهای آن دانستند و افزودند: اسلام نه تنها هنر را قبول دارد بلکه به آن تشویق نیز می‌کند و نمونه‌های تاریخی آن، نشان‌دهنده‌ی همین توجه و تشویق است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به آمیخته‌بودن هنر با جوامع بشری امروز و آثار مستقیم آن در فکر، روح و سبک زندگی انسان، فرمودند:  امروز هم جوامع بشرى با هنر آمیخته است؛ در متن زندگى بشر است؛ این‌جور نیست که هنر یک چیز زائد یا تشریفاتى‌اى باشد. مثلاً معمارى؛ معمارى یک هنر است؛ خب، معمارى با زندگى انسان آمیخته است. انسان در یک ساختمانى که زندگى میکند، سبک معمارى آن ساختمان در روح انسان، در فکر انسان، در ممشاى انسان، درسبک زندگی انسان اثر میگذارد. اینها همه‌اش چیزهاى واضح و روشنى است. بله، نسبت به شُعب گوناگون -در مورد غنا، در مورد مجسّمه‌سازى- باید حدّومرز مشخّص کرد. بعضى از این فتاواى معروف هم که در بین فقها معروف است، وقتى انسان عمق‌یابى میکند - مثل همان قضیّه‌ى منزوحات بئر که تا یک زمانى یک‌جورى میگفتند، بعد بکلّى عوض شد- واقعاً همان‌جور است؛ یعنى روى احتیاط [بوده‌]. همین مسئله‌ى مجسّمه‌سازى یا همین مسئله‌ى غنا ازاین‌قبیل است.

رهبر انقلاب در خصوص الزامات نوآوری در فقه هنر تأکید کردند: باید مسأله‌ی «انضباط فقهی» به‌طور جدی مورد توجه باشد و بدون تأثیر گرفتن از جوّ عمومی، و با استفاده از اصول و روش استنباط فقهای شیعه در مراجعه به کتاب و سنّت، در خصوص فقه هنر نیز به نتایجی رسید.

ایشان همچنین با تقدیر از پایه‌گذاری سنت حسنه‌ی تفقه در هنر و برگزاری همایش فقه هنر، خطاب به دست‌اندرکاران این همایش تأکید کردند: این کار باید خیلی زودتر از اینها انجام می‌گرفت و اکنون که آغاز شده است، باید آن را بدون توقف دنبال کنید.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامى حوزه: مطالعات حقوقی و فقهی هنر وظیفه حوزه علمیه است

پس از پخش فرمایشات مقام معظم رهبری، حجت الاسلام والمسلمین احمد واعظى، رئیس دفتر تبلیغات اسلامى حوزه‌ى علمیّه‌ى قم، ضمن خیر مقدم به میهمانان و شرکت کنندگان در همایش فقه هنر به بیان ضرورت های کار در زمینه ی فقه هنر پرداخت وی با اشاره به شدت اهتمام مقام معظم رهبری نسبت به مقوله هنر اظهار داشت: هنر به عنوان یک واقعیت و یک امر ریشه دار در زندگی بشر قابل ملاحظه است.

وی با بیان این که یک بخش غیر قابل انکار در هر جامعه ای نظام ارتباطی است، خاطرنشان کرد: نمی شود جامعه ای را متصور شد که دارای نظام ارتباطی نباشد؛ نظام ارتباطی دو رکن دارد، اول معنا سازی و ایده سازی و رکن دوم رسانه ای است که آن معنا را به مخاطبان انتقال ‌دهد و هنر هم در معنا سازی ایفای نقش می کند وهم هنر یک رسانه است و کسانی که نسبت فقه و هنر را تقلیل می دهند به نقش عظیم هنر در حوزه فرهنگ توجه ندارند. این بر می گردد به نگاه تقلیل گرایانه که به فقه دارند و فکر می کنند که فقه آمده است که رفتار ما را از نظر احکام پنج گانه مورد بررسی قرار دهد ولی نگاه حداکثری یعنی این که فقه را در منظر کلان اداره جامعه دیدن و وقتی این گونه نگاه کنیم کارکردی برای فقه متصور خواهد بود که صرف ناظر بودن و نظر دادن نیست و در تمام شئونات اجتماعی وارد می شود و فقه وارد فضای ترسیم ساختارهای کلان جامعه می‌شود و از مناسبات و الزامات وضعیت مطلوب جامعه بحث می کند.

وی یادآور شد: هنر از منظر فقه حکومتی این گونه تفسیر می شود که هنر با این قدرت در فرهنگ باید فقیه بگوید الزامات هنر متعالی چیست و یک میدان گسترده از بحث باز می شود که با نگاه فردی و تقلیل گرایانه این بحث به وجود نمی آید.

مدیر مدرسه اسلامی هنر: نسبت حکومت و هنر بدون مشخص شدن فقه هنر ناکارآمد و غیرقابل اجراست

پس از سخنرانی رئیس دفتر تبلیغات اسلامى حوزه‌ى علمیّه‌ى قم، حجت الاسلام سید محمدحسین نواب، مدیر مدرسه اسلامی هنر قم ضمن خیر مقدم به میهمانان و شرکت کنندگان در همایش فقه هنر گفت: هنر به عنوان یکی از شئون زندگی انسان قابل مطالعه و بررسی است و باید کارکردهای آن مورد مطالعه قرار گیرد؛ دنیای غرب با مطالعه دقیق توانسته است از کارکردهای هنر موافق با هدف های خود بهره برداری کند و ما به علت نبود شناخت نتوانسته ایم از تمام ظرفیت های هنر استفاده کنیم.

وی افزود: هنر بیش از آنکه فرصتی برای ما باشد به تهدید تبدیل شده و البته بخشی از این امر به دلیل آشنا نبودن با مسائل هنری بوده و طبیعی است هنگامی که مسائل فقهی هنر را حل نکرده باشیم و در گامی بالاتر پشتوانه های نظری فقه هنر شفاف نباشد نمی توانیم از هنر به عنوان فرصتی برای حل مشکلات دینی و اخلاقی جامعه سود ببریم. 

وی گفت: تا زمانی که احاطه به فقه هنر، حکمت هنر، فلسفه هنر، جامعه شناسی هنر و روان شناسی هنر نداشته باشیم نمی توانیم به هنر به مثابه یک فرصت نگاه کنیم و نبود آشنایی هنر را همچون تهدیدی در مقابل چشمان ما به نمایش می گذارد.

حجت الاسلام نواب گفت: طبق آمارهای رسمی شورای فرهنگ عمومی کشور 70 درصد جامعه به طور برنامه ریزی شده بیش از دو ساعت در روز را به گوش دادن موسیقی اختصاص می دهند، البته وقتی گروه هایی مانند من و شما که برنامه مشخص برای گوش دادن به موسیقی نداریم و ممکن است در جاهایی مانند تاکسی موسیقی به گوشمان بخورد از این آمار حذف می شویم و به این نتیجه می رسیم که بسیاری از جوانان بیش از سه ساعت در روز موسیقی گوش می دهند.

وی افزود: این سه ساعت موسیقی به علت نبود مطالعات دقیق هیچ فرصتی به حساب نمی آید و ما برای این سه ساعت موسیقی در روز نه احکام فقهی مشخص و نه مطالعات روان شناسی مشخص و نه پژوهش های جامعه شناسانه واضح داریم.

مدیر مدرسه اسلامی هنر تصریح کرد: البته مساله فقه هنر منحصر در موسیقی نیست و در تمام رشته های هنر با پرسش های بسیاری رو به رو هستیم که حوزه باید برای آن پاسخ داشته باشد.

رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی: برای شناخت مبانی، قواعد و هویت هنر، رشته فقه هنر در حوزه علمیه  تأسیس شود

پس از ایشان حجت الاسلام والمسلیمن علی اکبر صادقی رشاد، رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به سخنرانی پرداخت، وی با اشاره به زمان تأسیس مدرسه اسلامی هنر، اظهار داشت: در آن زمان هشدار دادم که هنر لغزش‌گاه است و تأکیدی هم باید به فتاوای فقها بشود و از آن زمان که سال 84 بود ده سال گذشته و ما با مبدأ فاصله نگرفته ایم و اتفاق در خوری نیفتاده است و لازم است اشاره‌ای به بایسته ها و ضرورت های حوزه هنر داشته باشیم.

وی با بیان این که بایسته های فقه هنر هم حیث نرم افزاری دارد و هم اقدامات فیزیکی و محسوس و مدیریتی دارد، افزود: اولین مطلبی که باید در حوزه علمیه  در قلمرو فقه هنر حل بشود توجه به این مسأله و حساسیت آن است و اگر ارباب فقه و حکمت نسبت به اهمیت این مسأله آگاه بشوند مسأله حل خواهد شد.

رییس شورای مدیریتی حوزه های علمیه تهران خاطرنشان کرد: از آنجایی که فقه هنر و هر فقه دیگری مبتنی بر فلسفه و مبادی فقه است اگر در حوزه فلسفه هنر کاری انجام ندهیم و ادبیات کافی تولید نداشته باشد پرداختن به فقه هنر نتیجه نخواهد داشت و چون موضوع برای اصحاب فقه مطرح نیست و آشنایی وجود ندارد اقدام کافی هم وجود نخواهد داشت و نکته دوم ین است که باید حکمت و فلسفه را کاربردی کنیم و با نیاز روز در گیر کنیم.

وی با اشاره به این که حکمای  گذشته مانند فارابی و ابن سینا به موضوع هنر زیاد پرداخته اند ابراز داشت: بعدها در این موضوع کمتر آثار داشته ایم و دوم کاری که باید انجام بگیرد تأسیس علم اسلامی هنر است و سومین مطلب ساختار سازی فقه هنر است تا از حالت تدفن در ابواب فقهی بیرون بیاید و به منزله بابی از ابواب فقه درآید.

حجت الاسلام و المسلمین رشاد در همین رابطه افزود: رهبر معظم انقلاب فرمودند: «من همه ی الاغانی(1) را خوانده ام و همه را حاشیه و نمایه زده ام، آن هم نه در دوره ی قبل از انقلاب و نه در قبل از ریاست جمهوری بلکه بعد از ابتائات به امور مدیریتی کشور».

رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه بایسته های دیگر را تاسیس علم اسلامی هنر، ساختار بندی فقه هنر به مثابه یک باب فقهی مستقلو تبیین مبانی فقه هنر دانست و تصریح کرد: باید پس از تحقق متعلق هر موضوع، به آن پرداخت و الان چون چیزی به عنوان فقه هنر نیست نمی شود به فلسفه هنر پرداخت زیرا موضوعات فلسفه هستی شناسی پسینی است و آن گاه که هستی هست باید هستی شناسی بکنیم و به همین خاطر به مبانی باید بپردازیم.

وی به این دلیل که بشر دمی نیست که با هنر سروکار نداشته باشد و مانند هوا او را سیطره کرده است، یادآور شد: موضوعات هنر بسیار وسیع و گسترده است و ما در چند افق باید به موضوع شناسی بپردازیم و یکی چیستی هنر است و در این بستر باید حکم شرعی آن را اثبات کرد.

رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلام د با بیان این که در حال حاضر چهل رشته تخصصی فقه داریم، بیان داشت: روش شناسی فقه هنر یا به تعبیری اصول فقه مبتنی بر فقه هنر، گزینش قواعد فقیه ی هنر، برگزاری کرسی های فقه هنر و تأسیس مراکز تحقیقاتی ممحض در حوزه فقه هنر از دیگر بایسته‌های این عرصه است و باید با برش تطبیق دانش اصول، قوائد فقه هنر را شناسایی کنیم.

وی با بیان این که آیا هنر مطلوبیت ذاتی دارد و یا خیر افزود: این در گرو آن است که بگوییم هنر چیست؛ به نظر من ذات هنر آفرینش است و این آفرینش است که زیباست و اگر این آفرینش به الهام خداوند باشد هنر شهودی است و آنگاه که با الهام از شیطان صورت می گیرد هنر شهوی است و این بازگشت به علل اربعه یک مقوله دارد.

رئیس موسسه فقهی ائمه اطهار: ملاکات اجتماعی فقه هنر در دروس خارج تبیین شود

پس از ایشان آیت الله محمدجواد فاضل لنکرانی رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) به بیان سخنان خود را با عنوان «موضوعات و ملاک های حکم در فقه هنر» پرداخت و اظهار داشت: در روش اجتهادی در باب فقه هنر می‌توان نقاط جدیدی را به وجود آورد که در حل هنر موجود نقش داشته باشد و مشکلات را بتوانیم با این روش اجتهادی تأمین بکنیم.

وی با بیان این که این مباحث یک احتمال است افزود: اولین نکته این است که هنر امروز به عنوان یک ضرورت جامعه بشری مطرح است نه به عنوان امری که در جامعه وجود دارد؛ اگر نگاه فقیه در این جهت تغییر کند فقیه می‌تواند به موضوعی که در جامعه هست نپردازد ولی چیزی که ضرورت دارد فرق دارد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد:امروز ترویج اندیشه‌های باطل از طریق هنر صورت می‌گیرد و ترویج اندیشه‌های حق هم باید از هنر استفاده کرد و شبیه ان چیزی که فقها در واجبات نظامیه مطرح می کنند ارزش هنر از آنها کمتر نیست.

وی فقه هنر در اقسام فقه اجتماعی قرار دارد ابراز داشت: فقه حکومتی هم زیر مجموعه فقه اجتماعی قرار دارد نکته‌ای که یک فقیه باید توجه کند این است که بنابر این که احکام تابع ملاکات است آیا باید همان ملاکات فقه فردی را در فقه اجتماعی مطرح کنیم یا خیر باید تفکیک کنیم؛ باید در دروس خارج ملاکات فقه اجتماعی را تبیین کنیم و درک بکنیم.

این استاد درس خارج حوزه علمیه تصریح کرد: ما مقاصد شریعت را به عنوان موجبه جزئیه قبول داریم و این که بگوییم شارع مقاصدی را در اختیار مجتهدین قرار داده که بتوانند حکمی را استنباط کنند چنین چیزی وجود ندارد و اگر چیزی به عنوان حفظ نسل به عنوان مقاصد شریعت داریم نمی توانی این را دلیل بر بسیاری از اقدامت بدانیم و اگر چه که مقاصد مطرح است ولی مستقیم نمی شود در میدان استنباط قرار بگیرد.

وی نکته سوم  را تقسیم عناوین به مادون و مافوق دانست و یادآور شد: در فقه این تفکیک به صورت رسمی واقع نشده است و اشاره ای هم در کلمات فقهای بزرگ ندیده ام؛ ما یک عناوین مادون داریم و نکته این است که تمام تمرکز را در اطلاق و تبیین عناوین مادون می آوریم در حالی که باید برویم سراغ عناوین ما فوق و حکم رااز آنها استنباط کنیم.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بیان داشت: در بحث غنا خود عنوان غنا را اگر در نظر بگیریم حرام است ولی در ادله، غنا یک عنوان مافوق دارد که تعبیر به لهو الحدیث می شود و گاهی تعبیر به قول زور می شود و گاهی تعبیر به فساد می شود؛ از این تعابیر معلوم می شود عنوان مافوق غنا این موارد است و باید به این عنوان مافوق پرداخت نه عناوین مادون؛ معلوم می شود خود غنا موضوعیت ندارد و حق و باطل است که موضوعیت دارد و در ادله داریم که اگر غنایی شما را به یاد بهشت آورد اشکالی ندارد.

وی با بیان این که نیازی نیست که تا این حد در رابطه برای عناوین مادون مانند غنا وقت صرف کنیم، افزود: در زمان ائمه(ع) که تعریفی از غنا ذکر نشده است به خاطر وضوح ان نبوده بلکه لازم نبوده است؛ همین بحث در رابطه با شطرنج آمده است که آن را به خاطر قمار بودن آن حرام دانسته است؛ در باب فقهی یک فقیه نباید تحت تأثیر جو باشد که بگوید شرایط امروز می‌پسندد که غنا جایز باشد ولی باید از لحاظ مبانی مافوق موضوعات را بررسی کرد زیرا شرع نخواسته است که عناوین را محدود بکند به عناوین مضیق مانند غنا و یا شطرنج و موارد دیگر.

استاد درس خارج حوزه علمیه خاطرنشان کرد: در فقه هنر مسأله اراده و قصد بسیار مهم است زیرا ما در مسأله لباس که در نمایش‌ها مرد به لباس زن در می آید و مرد در لباس زن در می آید ولی ما وقتی به فقه مراجعه می کنیم می بینیم باید قصد تشبه باشد و مرد خود را در مرتبه ای قرار دهد که آن انتظاری که از جنس مخالف است را اراده کند که می‌رسد به لواط و مساحقه و این حرف‌ها و در فقه در جایی موضوعات عنوان حرمت و حلیت پیدا می کند که قصد جدی داشته باشد.

وی در رابطه با بحث مجسمه سازی ابراز داشت: ما اول باید ضرورت هنر را باور کنیم که بشر نمی‌تواند از آن جدا باشد و ملاکات فردی را از ملاکات اجتماعی جدا کنیم و عناوین مادون را از عناوین مافوق جدا کنیم سپس به چارچوب منضبط در مسائل فقهی دست خواهیم یافت.

آیت الله علیدوست: نوآوری و دستاوردهای علمی نوین با حفظ هنجارهای فقهی از اهداف این همایش است

پس از ایشان آیت الله ابوالقاسم علیدوست دبیر علمی همایش فقه هنر و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ضمن تشکر از همه ی مراکز و افرادی که به تشکیل این همایش همت گماشتند، ضمن بیان گزارشی از محتوای علمی همایش اظهار داشت: اسلام با هنر شروع می‌شود و قرآن تجسم هنر خطابه، محتوا و بیان است و نهج البلاغه یک پدیده هنری است.

وی افزود: در ملاقاتی که با جرج جرداق داشتم از او پرسیدم چه شد که وارد این عرصه شدید با اینکه او مسیحی متعصبی بود، و او گفت مرا نهج البلاغه زمین‌گیر کرد و جذبه‌های هنری آن مرا به این سمت کشاند، صحیفه چه از نظر شکل و چه محتوا اوج بلاغت و فصاحت و زیبایی است و امام مانند امیر کلام، شلاق تسلط بر الفاظ می‌زند که بشر معمولی نمی‌تواند آن را گفته باشد و از نظر محتوا نیز با اینکه ولیدالاسلام است للانسان است و نه للمسلمان.

وی تاکید کرد: دعای کمیل را هر کس ولو بودیست هم باشد بخواند و معبودی را برای خود ترسیم کند، می‌تواند با آن ارتباط برقرار کند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه بیان کرد: تعینات هنر به خط و نقاشی و ... ختم نمی شود و حتی رفتار پیامبر نیز هنر است که سران کفار را ذلیل می کند و افرادی که لجوج نبودند جذب او می شوند یعنی اخلاق نبوی و ولوی یک هنر است.

دبیر این همایش عنوان کرد: یکی از کارهای خوب که باید صورت بگیرد این است که ظهور و عینیت هنر را باید در حکومت حضرت امام عصر نیز مورد بررسی قرار گیرد.

علیدوست اظهار کرد: هنر پدیده ای است که خلق است و حکم‌بردار نیست زیرا میل به جمال و زیبایی دست خود انسان نیست لذا حکم پذیر نیست ولی در تعینات هنری احکامی وجود دارد که توسط فقه تعیین می شود.

وی افزود: در حوزه علمیه ظرفیت خوبی وجود دارد ولی گاهی حجاب معاصرت برخی را گرفتار می کند و ظرفیت حوزه را نادیده می گیرند در حالی که صدها فاضل در حوزه داریم که نسبت به فضلشان جوان هستند و این ظرفیت می تواند کار کارستان انجام دهد البته آسیب هایی وجود دارد که از جمله آن حجاب معاصرت است.

وی ادامه داد: احساس دیر به دنیا آمدن از دیگر آسیب هاست، گاهی موضوعی مطرح می شود و می گویند مگر کاری در این زمینه نشده است و گذشتگان حرف ها را نگفته اند؛ این گفتمان گفتمان غلطی است و باید بدانیم به یقین اگر زود به دنیا نیامده باشیم دیر به دنیا نیامده ایم.

علیدوست عنوان کرد: از دیگر آسیب ها رفتن راه های تکراری گذشتگان است در حالی که باید بین اهم و مهم گسست ایجاد کینم و کارهای طی نشده را انجام بدهیم.

وی افزود: گاهی این تصور وجود دارد که نمی توان هنر فاخری داشت بدون اینکه از هنجارهای شرعی عبور نکنیم، احساس ناامیدی از امکان پاسخ به مطالبات روز با حفظ شریعت که در سیاست و اقتصاد و ... هم این مسئله وجود دارد اما این نیاز در بخش هنر به صورت ویژه مطرح است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم باظهار کرد: سیاست ما در همایش این است که قصد نداریم هیچ قدمی خارج از انضباط فقهی برداشته شود؛ سیاست دیگر ما نوآوری و ابتکار است و نباید ناامید باشیم و معقتدم می توانیم هنری فاخر و فائق بر هنرهای غیردینی و جاذب داشته باشیم در عین اینکه این هنر دینی باشد زیرا بشر امروز از هنر غیردینی و شهوانی خسته شده است.

آیت الله علیدوست ادامه داد: افتا به احتیاط و احتیاط به فتوا در زمان لزوم باید کنار برود و انضباط فقهی و توجه به نیازها وارد میدان شود مثلا در مسئله غنا آیا رابطه قرآن و روایات ذیل لهوالحدیث دوسویه است یا یکسویه که اگر تعمیق در روایات ذیل آیه داشته باشیم در این صورت در می یابیم که لهو حدیث با یتخذها هزوا و لیضل الله باید تفسیر شود وگرنه ضرورتی به آوردن این دو مقوله در کنار هم نبود.

مدیر کرسی‌های نظریه‌پردازی علوم نقلی اظهار کرد: ما آمادگی برپایی کرسی‌های متعدد در این زمینه را داریم و این همایش آغاز خوبی برای پرداختن بیشتر به این مقوله است.

ارائه مقالات برگزیده

بر اساس این گزارش در نوبت صبح این همایش یک روزه حجت الاسلام سید ضیا مرتضوی و  حجت الاسلام دکتر محمود حکمت نیا که مقاله های آنها به عنوان مقاله برگزیده این همایش انتخاب شده بود به ارائه مقاله پرداختند.

در نوبت عصر نیز  حجج اسلام اساتید محمد قائینی، فخار طوسی، سیف الله صرامی و محمدهادی مفتح از دیگر افرادی بودند که به درائه ی مقالات خود پرداختند.

در این همایش که به همت دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه و مدرسه اسلامی هنر قم ترتیب یافته بود، از میان مقاله های رسیده و سفارشی برای این همایش 20 مقاله به عنوان برگزیده انتخاب شده بود که قرار است به صورت مجموعه کتاب منتشر و در اختیار علاقه مندان و پژوهشگران قرار گیرد.502/922/ض

پاورقی:

^[1]. کتاب الاَغانی نوشته ابوالفرج اصفهانی، شامل برگزیده آوازها و دانشنامه شعر و ادب و قصه‌ها و اساطیر و موسیقی عرب در عصر جاهلی و اموی و صدر دولت عباسی تا آخر قرن سوم هجری است.