درس خارج فقه سیاسی استاد ایزدهی/ 13
مشروعیت حاکم نیازمند دانایی، توانایی و اجازه قانونی است
پایگاه اطلاع رسانی وسائل - حجت الاسلام والمسلمین ایزدهی در جلسه 13 درس خارج فقه سیاسی به تعریف شرط قدرت در حاکم، قدرت حداقلی و حداکثری و روایات مربوط پرداخت و گفت: امام علی (ع) مشروعیت حاکم را نیازمند عنصر حقانیت (توانایی و دانایی) و قانونیت (اجازه از مرجع بالاتر) می دانند.
به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین سید سجاد ایزدهی صبح یکشنبه، 10 آبان ماه 1394 در جلسه دهم درس خارج فقه سیاسی در مدرسه عالی فیضیه قم، در ادامه شرایط حاکم اسلامی به بحث شرط قدرت و تعریف آن پرداخت و گفت: قدرت به معنای عموم قدرت مکلف است، یعنی شخص باید قادر بر حکومت باشد.
وی با تقسیم بندی قدرت به حداقلی و حداکثری افزود: قدرت حد اقلی به معنای عدم العجز یا همان عموم قدرت مکلف است. اما قدرت حداکثری به حسب هر شیئی متفاوت است. به عنوان مثال قدرت در رانندگی با معنای قدرت در حکومت متفاوت خواهد بود.
مدیر گروه فقه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اشتراط قدرت در حاکم را یک شرط عرفی بر اساس بنای عقلا ارزیابی و تصریح کرد: برای این شرطهیچ نیازی به شارع نداریم؛ زیرا شرطی کاملا عقلی است. بناء عقلا بر آن است که در سپردن حکومت بلکه هر امر مهم دیگر به دانایی و توانایی متصدی آن امر دقت می کنند.
وی با بیان این که شارع محترم مسئله ای را به قدرت در حکومت اضافه نکرده است ادامه داد: اگر در زمانی موردی را ذکر کرده به حسب زمانه یا مورد خاص بوده و قدرت در هر زمانی برای حکومت به حسب آن زمان خواهد بود.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم در ادامه روایت سوم مربوط به شرایط حاکم را بیان و شرح داد که ملاک های مشروعیت مذکور در این روایت، به عنوان ملاک های مطرح در نزد عقلای آن عصر به شمار می رود.
در ادامه متن مباحث این جلسه استاد ایزدهی ارائه می شود:
بحث شرائط حاکم
اشتراط قدرت:
تعریف قدرت
قدرت را بعضا به معنی عموم قدرت مکلف دانسته اند به این معنی که شخص باید قادر بر حکومت باشد، در رابطه با اولویت و محدود کردن افراد لائق حکومت شرط دیگری می آورند به نام حسن الولایت، به معنای خوب اداره کردن. ولی آنگونه که ما قدرت را معنی کرده ایم همان مسائلی که در حسن الولایت وجود دارد در قدرت نیز هست؛ تا جایی که از اشتراط حسن الولایت حتی می توانیم بی نیاز شویم که در آینده از آن سخن خواهیم گفت.
تقسیم بندی قدرت: حد اقلی و حد اکثری
قدرت به دو معنی استفاده می شود:
1. قدرت حداقلی: به معنای عدم العجز (این همان معنای عموم قدرت مکلف است)
2. قدرت حداکثری: که به حسب هر شیئی متفاوت است؛ به عنوان مثال قدرت در رانندگی با معنای قدرت در حکومت متفاوت خواهد بود. همانگونه که در مثال تقوی، تقوای عام به معنای خدا ترسی است ولی تقوای دیگری داریم که به حسب مورد متفاوت خواهد بود؛ تقوای در عبادت غیر از تقوای مالی است و این دو غیر از تقوای سیاسی هستند.
عرفی بودن اشتراط قدرت
برای این شرط (شرط قدرت) هیچ نیازی به شارع نداریم؛ چرا که شرطی است کاملا عقلی و همین مقدار برای ما کفایت می کند.
بناء عقلا بر آن است که نه تنها حکومت را بلکه کلا در تفویض امر به دیگری به دو مسئله دقت دارند: دانایی و توانایی (بناء عقلا در هر امری توانایی را متفاوت می داند).
از این رو شارع محترم مسئله ای را به موضوع قدرت در حکومت اضافه نکرده است و اگر در زمانی موردی را ذکر کرده به حسب زمانه یا مورد خاص بوده و قدرت در هر زمانی برای حکومت به حسب آن زمان خواهد بود.
شرط قدرت در روایات
بحث امروز اشتراط قدرت در لسان روایت است.
روایت سوم
ما فی الاحتجاج عن امیر المومنین(علیه السلام): «أنا أولی برسول الله (صل الله علیه و آله) حیاً و میتاً و أنا وصّیه و وزیره و مستودع سرّه و علمه وأنا الصّدیق الأکبر و الفاروق الأعظم أول من آمن به و صدّیقه و أحسنکم بلاء فی جهاد المشرکین و أعرفکم بالکتاب و السنۀ و افقهکم فی الدین و أعلمکم بعواقب الأمور و أذربکم لساناً و أثبتکم جناناً»(1)
کیفیت دلالت
در جملاتی که امام علی علیه السلام ذکر کرده اند فقراتی آمده است که این فقرات ملاک های مشروعیت در آن عصر به حساب می آید.
مشروعیت نیازمند حداقل دو عنصر حقانیت (توانایی و دانایی) و قانونیت (اجازه از مرجع بالاتر) می باشد. ملاک ها و مواردی را که امام علی علیه السلام در این فقرات بر می شمارند به این دو عنصر بر می گردند.
یک حاکم باید این موارد را داشته باشد و این موارد توضیحی از قدرت حاکم است. به دلیل آنکه در بین عقلای آن دوره خصوصیات حاکم قادر مشخص بوده امام این خصوصیات را در خودشان بر می شمارند و حقانیت حکومت را برای خودشان از این طریق اثبات می کنند. لذا وقتی قبول کنیم که فقرات موجود در این حدیث بالاخص فقره اخیر آن "أعرفکم بالکتاب و السنۀ و افقهکم فی الدین و أعلمکم بعواقب الأمور و أذربکم لساناً و أثبتکم جناناً" مربوط به مشروعیت می باشد ضرورتا باید بپذیریم که وجود این صفات برای حاکم ضروری است.
نتیجه: قدرت نطق
حاکم باید دارای قدرت در نطق و قلب باشد. این نکته گرچه ممکن است دلالت بر قدرت تامه و عالیه نداشته باشد ولی بر قدرت اجمالی که مرتبط با حکومت و حاکمیت است دلالت خواهد داشت.902/226/
مقرر: ستار سلطانپور
منابع:
1) الاحتجاج 1/46؛ (چاپ دیگر 1/95) باب ما جری بعد وفات رسول الله صل الله علیه و آله
برچسب ها:
فقه سیاسی ، شرائط حاکم ، اشتراط قدرت ، سید سجاد ایزدهی ، فقه حکومتی ، معنای قدرت ، الاحتجاج ، تعریف قدرت سقط جنین مدل نوین زنده به گور کردن فرزندان است / مشترکات جاهلیت قدیم و مدرن
تأثیر مثبت رسانه‌های تخصصی در خنثی کردن ترفند رسانه‌ای دشمن / «فقه حکومتی» پشتوانه علمی انقلاب اسلامی
ضرورت توجه به نظریه ارتباطات در فقه رسانه
طعمه یا امانت؛ اخلاق حرفه‌ای کارگزاران عمومی در اندیشه علوی
نشست علمی «قدس و فلسطین در آینه فقه مقاومت»
مبانی دینی دفاع از قدس شریف
معرفی کتاب | اندیشه مقاومت از منظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای
اطلاع نگاشت | سیره عملی و گفتاری علمای شیعه در حمایت از فلسطین
فقه القضا | بررسی حکم انواع رشوه در غیر باب قضا
نظام موظف به پشتیبانی مالی و جانی از گزارشگران فساد است
مستثنیات نظارت شورای نگهبان بر اقدامات مجلس شورای اسلامی
نقش منفی دنیامداری نخبگان و خواص بر انحراف جامعه
محرومیت مجرم از حقوق اجتماعی در جرایم عمدی
بررسی مشکلات بین حضانت و ولایت از نظر فقهی و حقوقی
پیشگیری از فساد در منظومه فکری اسلام ناب مهم‌تر از مجازات مفسدان است
سن ازدواج از شاخص های مهم برای ارزیابی بهداشت جسمی و روانی افراد جامعه محسوب می شود / افزایش سن تمایل به تجرد زیستی را بیشتر می کند
افراد ضعیف‌الایمان؛ مهم‌ترین طعمه منافقین در دولت اسلامی
فقه بورس | بررسی ادله وکالت شخص حقوقی
عرصه‌های حقوق بشر اسلامی و کرامت انسان و پیشنهاد‌هایی برای ضمانت اجرای آن
قم
اذان صبح
۰۴:۱۹:۵۴
طلوع افتاب
۰۵:۵۹:۵۰
اذان ظهر
۱۳:۰۳:۳۶
غروب آفتاب
۲۰:۰۶:۳۲
اذان مغرب
۲۰:۲۵:۲۷