به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین شهریاری، در دومین سال درس خارج فقه فناوری مورخه 7 آبان 94 به بیان خصوصیاتی از فضای مجازی که مرتبط با بحث فناوری اطلاعات و امنیت فضای مجازی و دفاع الکترونیکی است پرداخت و فرصت ها و تهدیدهای این مقوله را بررسی نمود.
چکیده ای از مباحث گذشته
در مقدمه، بحث فضای مجازی را مطرح کردیم و عرض شد که مجاز دو معنا دارد که مقصود از فضای مجازی قسم دوم است:
1- استعمال لفظ در معنای غیر ما وُضع له معادل کلمه metaphorical/figurative
2- به معنای ترتب آثار و احکام امر جسمانی است که آثار آنها یکی است؛ معادل کلمه virtual
بنابراین فضای مجازی عبارت است از بستری الکترونیک که در آن آثار و احکام فضای حقیقی جریان دارد.
اهم نکات مطرح شده در درس استاد شهریاری به شرح ذیل می باشد:
غیر از تعریف فضای مجازی، 5 مورد از خصوصیات این فضا مربوط به بحث ما می شود که بیان می کنیم:
خصوصیات فضای مجازی
1- تکثر ظرفیت در فضای مجازی: فضای مجازی امری است که ظرفیتش متکثر است یعنی نسبت بین دنیای عینی و دنیای مجازی نسبت یک به یک نیست، مانند اصل شناسنامه و فتوکپی آن که شناسنامه یک اصل دارد و از روی آن می توان هزاران کپی گرفت و پس نسبت یک به چند است.
شما در حوزه محتوا اگر کتابی با دست خودتان نوشته اید و می خواهید در فضای مجازی وارد کنید می توانید هزاران کپی بگیرید یا در خدمات نیز این گونه است: در راه اندازی دانشگاه یا سالن تحقیقاتی شما محدودیت فیزیکی دارید و کسی دیگر در آن واحد نمی تواند از میز کامپیوتر شما استفاده کند و در آن زمان حالت انحصاری دارد، پس خدمات هم در دانشگاه فیزیکی محدود است.
اما دانشگاه مجازی این طور نیست و در ذات خودش دارای محدودیت نیست و قابلیت چندین کلاس در آن واحد را دارد یا در بانک ممکن است شعباتی باشد ولی پاسخگو نباشد و قابل افزایش نیز نباشد اما پیشخوان بانک مجازی دیگر محدودیت ندارد؛ بنابراین در فضای مجازی محدودیت زمانی و مکانی نداریم.
ساعت کاری ادارات از 7 صبح تا 5 بعد از ظهر است ولی در مجازی این گونه نیست، پس در خدمت نیز متکثر است.
اگر کسی بخواهد امنیت کشوری را مخدوش کند، باید جاسوس ها بروند و کار انجام بدهند و گزارش دهند اما در فضای مجازی می تواند جاسوس خانه ها فراوان باشد.
2- مشارکت جهانی: که این ویژگی ناظر به کاربر است وکاربران در این فضا نیز جهانی هستند و مشارکت جهانی رخ می دهد، مثلاً امروز در دنیا 45 درصد مردم به اینترنت متصل هستند و قابلیت ذاتی برای مشارکت دارند.
«اتحادیه جهانی ارتباطات» که از مقتدرترین سازمان هاست و روابط بین کشورها را تنظیم می کند و تقسیم مدار ماهواره ها و هرچه که مربوط به ارتباطات جهانی باشد بر عهده آنان است، آمارهایشان گواه این مطلب است که از هر 100 نفر 97 نفر تلفن همراه دارند که می توانند ارتباطات یگانه یا چند گانه ایجاد کنند و در کشور ما نیز طبق آمار به ازای هر 100 نفر، 130 تلفن همراه وجود دارد که بعضی چند تلفن همراه دارند.
اگر شما بخواهید در یک دنیای فیزیکی اطلاع رسانی کنید، نهایتاً مانند ورزشگاه آزادی صد هزار نفر گنجایش داشته باشد اما در فضای مجازی امکان مشارکت جهانی و همگانی در رویدادی به صورت همزمان می باشد.
شبکه تویتر 302 میلیون نفر عضو دارد یا شبکه های دیگری که میلیون ها عضو در درون خود دارد یا در شبکه یوتیوب در هر دقیقه بیش از 300 فیلم بارگذاری می شود که دیگر عمر بشری توان دیدن همه محتواها را ندارد، زیرا برای دیدن یک دقیقه آن باید 13 روز فرصت داشت. تلگرام 50 میلیون کاربر دارد که حدود 7 میلیون عضو در ایران دارد.
3- گستردگی محیطی: هر فناوری به یک بخش یا بخش هایی مرتبط می شود، مثلاً فناوری هسته ای به بعضی موارد در زندگی انسان مربوط می شود یا فناوری نانو این گونه است و به همه بخش ها مربوط نمی باشد اما فناوری اطلاعات که بستر تحقق فضای مجازی است به تمام بخش های زندگی انسان مربوط می شود و تمام ابعاد را دچار تغییر کرده است، مانند پژوهش و کتابخوانی، آموزش، جنگ و ... را تغییر داده است.
به عنوان مثال در جنگ های قدیم باید فاصله نزدیک بود که امکان درگیری با دشمن باشد و یا الان در جنگ فیزیکی باید مسافت مشخصی داشته باشد اما در فضای مجازی با ارسال یک ویروس تمامی اطلاعات طرف مقابل را از بین می برد و یا با ارسال یک پهباد فلان نقطه مشخص را با رهگیری از راه دور مورد هدف قرار می دهد.
در قدیم در رابطه با جاسوسی باید عیون را می فرستادند تا فعالیت لازم را داشته باشد اما امروزه نیاز به فرستادن جاسوس نیست و از راه دور با دوربین های قوی جاسوسی انجام می گیرد.
حتی در مورد دوست یابی، همسر یابی، درخواست غذا، اخبار و بسیاری از امور دیگر مانند سلامت و بهداشت این موارد قابل مشاهده است، مثلاً امروزه دستبند الکترونیکی جایگزین حبس در زندان است که در خانه خودش محبوس می شود و آثار بزهکاری در زندان را ندارد و شخص هرکجا برود متوجه می شوند و در رابطه با همین دستبند امروزه تست مواد مخدر را نیز قرار داده اند که در حوزه سلامت کارایی دارد.
امروزه جهان دو طبقه شده است و طبقه دوم قابل ارتقا است و ممکن است طبقات دیگری نیز تشکیل شود.
مهم ترین اتفاق در این فضا دوگانگی دولت است که مثلاً برای مجوز از شهرداری دیگر نیازی به مراجعه حضوری نباشد و این عرضه خدمات نیز تمام وقت است و البته بحث مهم گستردگی خدمت است.
4- در هم تنیدگی با فضای عینی: این ها دو چیز از هم مجزا نیستند، هویت کپی شناسنامه را می توان از اصل آن متمایز کرد ولی در فضای مجازی این چنین نیست و مانند هم هستند؛ یعنی هر دو در هم اثر دارند و به صورت حلزونی شرط و مشروط فضای جدیدی را درست می کنند، به عنوان مثال شما در دنیای عینی پول به حساب شخصی واریز می کنید و او در فضای مجازی این پول را برداشت می کند و بالعکس نیز همین طور است مثلاً شخصی در فضای مجازی تا صبح بازی می کند و فردا صبح در اداره یا محل کار چرت می زند و بهره بری پایین می آید.
این در هم تنیدگی یک فضای عینی درست می کند که شامل هر دوی آنها می شود و نشان می دهد که اگر فضای مجازی با فضای حقیقی در هم تنیدگی دارد، شما نمی توانید امنیت فضای عینی خود و فرزندانتان را بدون امنیت فضای مجازی تأمین کنید ولو این که فرزند در اتاقی محبوس باشد، پس این امنیت فیزیکی در قدیم والدین را مطمئن کرد اما امروزه این طور نیست و ممکن است ارتکاب جرم در همان اتاق دربسته صورت بگیرد.
در جنگ و دفاع نیز همین طور است و شما تا پدافند دفاعی در فضای مجازی نداشته باشید نمی توانید از خود، خانواده، شهر و کشورتان دفاع کنید.
قدیم با برج و بارو از شهر دفاع می کردند اما امروزه این طور نیست و ممکن است در فضای مجزای اتفاقی بیافتد که اثرش در ویرانی شهر و کشور ظاهر گردد.
5- توانمند سازی:
الف) توانمندسازی مردم
از سویی با گسترش روزافزون علم و دانش شهروندان قدرت بیشتری در برابر حاکمیت دارند و همه اطلاعاتی که در حکومت ها تولید می شده امروزه در اختیار دیگران قرار می گیرد. این اطلاعات هم شامل اطلاعات خوب و هم بد است، به عنوان نمونه در بستر اینترنت کشاورزی در برزیل اطلاعات گندم خویش را در دنیا منتشر می کند و به قیمت خوب می فروشد یا مردم از فلان برنامه ای که شاهزاده سعودی در کشور غربی داشته است مطلع گردیده اند و بر آنان مخفی نمانده است یا از قرار دادهای نفتی فلان آقازاده در یک کشور با اطلاع می شوند؛ پس مردم به خاطر اطلاعات بیشتر و ارتباطات بیشتر مردم و دولت ها توانمند شده اند.
ب) توانمند سازی دولت ها
در نقطه مقابل نیز هیمن طور است و دولت نیز با ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در برابر مردم توانمند تر شده است، مثلاً می خواهد شخص یا اشخاصی را از حیم خروج از منزل تحت کنترل داشته باشد و در این امر نیز موفق بوده است.
یک زمانی نقشه های شهری در انحصار دستگاههای دولتی بود و امروزه در اختیار همگان است.
مثلاً در کشورهای مختلف سارقان بانک ها را به وسیله دوربین های مدار بسته به سرعت شناسایی می کنند و دستگیر می کنند که به عنوان نمونه کشور انگلستان برای هر 14 نفر یک دوربین قرار داده است؛ پس پلیس و حاکمیت با این ابزارها توانمند شده اند.
صدور انقلاب با ابزار فناوری اطلاعات
انقلاب ایران در سال 57 اتفاق افتاد ولی 5 سال پیش در دنیا به طور جدی تاثیر گذاشت و این به خاطر نداشتن ابزار اطلاعاتی بود که محتوای پیام انقلاب توزیع نشده بود تا باعث بیداری اسلامی شود.
اتفاقاتی که در شمال افریقا افتاد به خاطر رسیدن پیام انقلاب و حضرت امام (ره) بود که از مهم ترین دلیل هاست.
در مصر سال ها کتاب ها چاپ شده است ولی قابلیت شبکه سازی نداشتند و با آمدن این ابزار جدید، مردم به هم اضافه شدند و با این واقعه انقلاب ها صورت گرفت که البته دولت ها نیز بیکار ننشسته اند و با همین امکانات جلوگیری از انتشار واقعیت ها کردند و این یک تیغ دوسویه است و می تواند در دست زنگی مست یا طبیبی حاذق قرار بگیرد؛ پس فناوری اطلاعات و ارتباطات امری ابزاری است و فضای جولان اطلاعات است که هم تهدید و هم فرصت محسوب می شود.
در طول تاریخ خیلی از جنگ ها به خاطر سوء تفاهمات بوده است و امروزه بسیاری از سوء تفاهم ها با این ارتباطات برطرف گردیده است.
از جمله اموری که حوزه تهدیدها و بهره برداری های آن افزایش پیدا کرده است امنیت است که در جلسه بعد به تعریف امنیت و ویژگی های آن می پردازیم./926/922/ض
تقریر: محسن جوادی صدر