به گزارش خبرنگار سرویس سیاسی پایگاه اطلاع‌رسانی وسائل؛ کتاب « تمایزات فقه و فقه سیاسی » به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اصغر نصرتی ، توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامیِ دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم(پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی) منتشر گردیده است.
توصیف کتاب:
نظام جمهوری اسلامی ایران اوج رویکرد متفاوت به فقه
فقه سیاسی در چالش نظری بین دیدگاه‌هایی که آن را سلب می‌کنند تا دیدگاه‌هایی که در اثبات آن راه‌هایی را از حداقل تا حداکثر طی می‌کنند، قرار گرفته است. از منظر دیدگاه‌های سلبی و برخی دیدگاه‌های حداقلی، نقاط تمایز و توجیه کنندة فقه سیاسی در مقابل فقه، هنوز به خوبی روشن یا دفاع‌پذیر نیست. پژوهش حاضر، ناظر به نگاه مقایسه‌گونه بین فقه و فقه سیاسی، به منظور تبیین صریح‌تری از فقه سیاسی در نسبت سنجی با فقه است، گرچه در برخی مؤلفه‌ها بدون اینکه مقایسه‌ای در میان باشد، به فقه سیاسی پرداخته می‌شود، مانند: «فقه سیاسی و تحلیل پارادایمی» ، «آسیب‌شناسی پژوهش و نظریه‌پردازی در فقه سیاسی» و همچنین «کاستی‌ها و موانع فقه سیاسی در جامعه امروز».
در طول تاریخ تشیع، عالمان شیعه در حاشیه جامعة سیاسی بودند و به صورت فردی و محدود، تنها به تعلیم، تحقیق و پاسخگویی به امور دینی شیعیان اشتغال داشتند، بنابراین فقه در امور فردی رشد کرد و فقها در عرصه سیاسی و اجتماعی ورود جدی نداشتند، چنانکه اگر برخی فقیهان به مسئله ولایت فقیه توجه کرده‌اند، آن را در ضمن مباحث فقهی‌ای چون مکاسب محرمه و البیع بررسی نموده اند. رویکرد عالمان و فقهای شیعه به حوزه سیاست و جامعه، از دوره صفویه به این سو دچار تغییر و دگرگونی اساسی شد، به گونه‌ای که کتاب‌های مستقلی در تبیین رهبری جامعه اسلامی در عصر غیبت، بررسی ولایت فقیه و...تدوین شد. اوج این رویکرد، انقلاب اسلامی و تشکیل نظام جمهوری اسلامی در ایران به دست امام خمینی(ره) بوده است. و همپای برجسته شدن این رویکرد و نقش اجتماعی و سیاسی دین و نهاد روحانیت، نگاه به فقه نیز دچار تحول اساسی شد. به نحوی که مقوله‌هایی چون فقه سیاسی، فقه‌الحکومه، فقه‌الدوله الاسلامیه، فقه اداره نظام اسلامی، احکام حکومتی به عنوان شاخه‌هایی متفرع بر فقه، البته با رویکرد پاسخگویی به معظلات نظام سیاسی اجتماعی، مورد توجه قرار گرفتند.
مفهوم فقه سیاسی
فقه سیاسی اصطلاحی مرکب است؛ واژگان اصلی آن «فقه» و «سیاست»اند. که به اجمال بررسی خواهند شد. در تعریف از فقه، دو سطح تعریف می‌توان از آن ارائه کرد: سطح اول، فقه رایج و سنتی است که گفتمان غالب حوزه‌های علمیه و از 1300 سال پیش تاکنون، منبع احکام تکالیف جامعه ایمانی بوده است. در این سطح، همان تعریف متدوال، رایج است که آن را علم به احکام شرعی فرعی می‌دانند که از دلایل تفصیلی شامل: کتاب، سنت، عقل و اجماع حاصل شده باشد. سطح دوم، فقهی است که هم نگاه به جامعه کنونی، حکومت، سیاست و مدیریت نظام اسلامی دارد و هم متوجه آینده، تمدن اسلامی و اداره جامعه بشری است. در این سطح، فقه تعریفی وسیع‌تر از فقه فردی پیدا می‌کند. اما فقه سیاسی یک اصطلاح علمی نوپدید است و پیشینه‌ای بیش از چند دهه در فرهنگ حوزه‌های شیعی ندارد. و تمامی تعاریف این اصطلاح حاصل نوآوری صاحب‌نظران در دهه‌های اخیر است. تعاریف متعددی از فقه سیاسی صورت گرفته که ما در اینجا به تعریف برگزیده نویسنده اشاره می کنیم؛ تعریف جامع از فقه سیاسی: فقه سیاسی، مجموعه احکام، قوانین و مقررات نظام سیاسی اسلام است که برگرفته از قرآن و سنت، با روش اجتهادی مبتنی بر نقل، عقل و مصلحت اسلام و جامعه اسلامی است.
ساختار کتاب: ده نشست علمی: ده گفتار کتاب
شالوده اصلی این کتاب، نشست‌های تخصصی است که به هویت دانشی فقه سیاسی بر اساس محورهای فلسفه علم پرداخته است تا نقطه تمایز آن با فقه و خلأها و نیازهای دانشی فقه سیاسی و راه‌های ارتقای جایگاه آن را آشکار سازد. بنابراین بررسی این تمایزات، ضمن ده نشست علمی تخصصی است که عمدتا ناظر به مباحث فلسفه علم، کارآمدی و چالش‌هاست.
موضوع اول: «چرایی و جایگاه فقه و فقه سیاسی» حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر احمد مبلغی؛
محورهای این نشست عبارتند از: تعریف فقه، توقف تعریف فقه سیاسی بر فقه، کشف نظام و کارکرد فقه، و احتمالات چهارگانه درباره فقه و نظام‌سازی( دلالت مطابقی نصوص بر وجود نظام، دلالت التزام نصوص بر وجود نظام، دلالت مطابقی نصوص بر اصل نظام و دلالت التزامی بر نظام خاص، نظام سازی امری بشری‌ست) و تفصیل رابطه فقه و فقه سیاسی.
موضوع دوم: «تمایزات فقه و فقه سیاسی از منظر ضرورت، موضوع و روش» حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدمهدی میرباقری؛
محورهای این نشست عبارتند از: مفهوم شناسی فقه و فقه سیاسی، مناسبات تفقّه دینی و دانش‌های بشری، رابطه معرفت دینی و فقه سیاسی(انواع رابطه دین و علم، انواع نظریه‌های قائل به رابطه دین با علم و عقلانیت، نظریه حاکمیت علم بر معرفت دینی، نظریه حاکمیت دین بر عقل) و ضرورت تحول در روش تحقیق برای دستیابی به فقه سیاسی.
موضوع سوم: «بازخوانی هویت و مبانی فقه سیاسی» مرحوم آیت‌الله عباسعلی عمید زنجانی؛
محورهای این نشست عبارتند از: بازخوانی تعریف و هویت فقه سیاسی(تمایز موضوعی فقه و فقه سیاسی، تمایز موضوعی فقه سیاسی و فقه حکومتی، شمولیت فقه بر فقه سیاسی، شمولیت فقه سیاسی بر فقه حکومتی، جایگاه اصول و نصوص در فقه سیاسی) مبانی فقه سیاسی(علل‌الشرایع و مقاصدالشرایع)، منابع فقه سیاسی، فرصت تاریخی مناسب امروز برای توسعه فقه سیاسی، و تلقی از ولایت فقیه منشأ برخورد فقها با حکومت‌های معاصر.
موضوع چهارم: « فقه سیاسی و تحلیل پارادایمی» حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر داوود فیرحی؛
محورهای این نشست عبارتند از: بازشناسی مفهومی تحلیل‌های پارادایمی( نقش تحلیل پارادایمی در آسیب‌شناسی علم، پیش‌فرض‌های تحول پارادایمی) ویژگی‌ها و شرائط پیدایش پارادایم جدید، روند تمایز یا تفکیک پارادایمی، تمایز پارادایمی بین اندیشه‌های دینی کلاسیک و جدید، نقش عالمان در فضای انتقال پارادایمی، تبیین شرائط بی‌قراری اجتماعی در فضای انتقال از ترتیب عمودی به افقی و مشکلات شرائط گذار پارادایمی.
موضوع پنجم: « گستره و قلمرو موضوعی فقه و فقه سیاسی» حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر عبدالحسین خسروپناه ؛
محورهای این نشست عبارتند از: بازتعریف فقه و فقه سیاسی به لحاظ موضوع؛ گستره موضوعی فقه و فقه سیاسی؛ و ظرفیت‌های موضوعی جدید که فقه و فقه سیاسی برای ارتقا و پاسخگویی به نیازهای فردی و اجتماعی می‌توانند پیدا کنند.
موضوع ششم: «مسئله شناسی و موضوع‌شناسی فقه و فقه سیاسی» حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محسن غرویان؛
محورهای این نشست عبارتند از: موضوع فقه و فقه سیاسی، موضوع شناسی در فقه، نقش عرف در موضوع شناسی فقهی، موضوع شناسی و مسئله شناسی در فقه سیاسی، رابطه موضوع شناسی فقه سیاسی با علوم انسانی جدید، آسیب‌شناسی فقه سیاسی، و مکانیزم موضوع شناسی و رابطه آن با حکم شناسی.
موضوع هفتم: « روش شناسی اجتهاد در فقه و فقه سیاسی» آیت‌الله سیدنورالدین شریعتمدار جزایزی؛
محورهای این نشست عبارتند از: مفهوم شناسی اجتهاد، اختلاف مفهومی اجتهاد در نظر عالمان شیعه و سنّی، موضوع اجتهاد به عنوان روش استنباط فقهی، کاستی ها و نارسایی های اجتهاد مصطلح، و تفاوت روش فقه سیاسی و اجتهاد مصطلح.
موضوع هشتم: «منبع شناسی تطبیقی در فقه و فقه سیاسی » حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیف‌الله صرامی؛
محورهای این نشست عبارتند از: مفهوم شناسی فقه و فقه سیاسی، منبع شناسی فقه و فقه سیاسی، رابطه فقه سیاسی و احکام حکومتی، تمایز مفهومی فقه و فقه سیاسی، معیار اسلامی بودن فقه سیاسی، فقه سیاسی و فقه حکومتی، تفاوت منبع و دلیل در فقه سیاسی، و معیارهای اسلامی شدن در مصلحت سنجی.
موضوع نهم: «کاستی‌ها و موانع فقه سیاسی در جامعه امروز» حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر نجف لک‌زایی؛
محورهای این نشست عبارتند از: مفهوم شناسی فقه و فقه سیاسی، تمایز فقه سیاسی از فقه رایج، بایسته‌های فقه سیاسی کارآمد و مطلوب، موانع توسعه فقه سیاسی(موانع تاریخی، موانع فکری و معرفتی، موانع مربوط به حوزه سیاست‌گذاری آموزش و پژوهش) کاستی های فقه سیاسی و چالش های فقه سیاسی.
موضوع دهم: « آسیب شناسی پژوهش و نظریه پردازی در فقه سیاسی» حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیدکاظم سیدباقری؛
محورهای این نشست عبارتند از: مفهوم شناسی آسیب‌شناسی و فقه سیاسی، آسیب‌های پژوهشی در فقه سیاسی ، راهکارهای توسعه پژوهش در فقه سیاسی و درآمدی بر نظریه پردازی فقه سیاسی.
اطلاعات کتاب شناختی:
علی‌اصغر نصرتی، تمایزات فقه و فقه سیاسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی(پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی)، چاپ اول، تابستان 93 ، 22000 تومان. 601/823 / خ