vasael.ir

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محسن اراکی، در جلسه چهارم درس خارج فقه نظام عمران شهری، روز پنجشنبه بیست و ششم آذرماه 1394 در مدرسه عالی دارالشفاء قم  در ادامه بحث مطلب نهم درباره قواعد مربوط به راه ها، دسته دوم، سوم و چهارم روایات مربوط به حکم وضعی و تکلیفی راه بندان و سد طریق مسلمین را مطرح کرد.

وی دومین دسته از روایات را درباره حکم تکلیفی حرمت سد طریق مسلمانان به نحو جزئی ارزیابی کرد و افزود: 5 روایت درباره نهی از اعمالی وارد شده است که موجب سد راه به نحو جزئی می شود.

دبیر کل مجمع تقریب مذاهب اسلامی دسته سوم از روایات را روایاتی دانست که در بیان حکم وضعی ضمان سد طریق هستند و بیان کرد: آنچه تاکنون از روایات بیان شد دلالت بر حکم تکلیفی حرمت نسبت به سد طریق داشت. اما دسته سوم روایات حکم وضعی سد طریق را بیان می کند و آن اینکه علاوه بر حرمت، سد طریق موجب به عهده گرفتن ضرر ناشی از این اشغال می شود؛ یعنی شخص سد کننده ضامن خسارت وارده است.

وی بر اساس یکی از روایات وارده نتیجه گرفت : حکام سعودی ضامن تمامی کشته شدگان حادثه منا هستند، چون سد راه کردند.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم با اشاره به دسته چهارم روایات گفت: روایات دسته چهارم، بر حرمت تعدی به راه های دیگران دلالت دارد.

تقریر چهارمین جلسه درس خارج فقه نظام عمران شهری به شرح زیر است.

خلاصه مباحث گذشته

بحث درباره مطلب نهم مبنی بر قواعد راه ها بود. روایات را دسته بندی کرده و دسته اول روایات درباره منع از سد طریق بیان شد.

دسته دوم روایات

این دسته روایات، درباره نهی از اعمالی است که موجب سد راه به نحو جزئی می شود.

روایت اول

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ عَشَرَةُ مَوَاضِعَ لَا یُصَلَّى فِیهَا الطِّینُ وَ الْمَاءُ وَ الْحَمَّامُ وَ الْقُبُورُ وَ مَسَانُّ الطُّرُقِ وَ قُرَى النَّمْلِ وَ مَعَاطِنُ الْإِبِلِ وَ مَجْرَى الْمَاءِ وَ السَّبَخُ وَ الثَّلْجُ  روایت 6، باب 15، ابواب مکان المصلی، وسائل الشیعه

 طبق روایت، در ده موضع از خواندن نماز نهی شده است که از جمله آن مسان الطرق یعنی میانه راه است.

روایت دوم

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ (الْفُضَیْلِ) قَالَ قَالَ الرِّضَا علیه السلام کُلُّ طَرِیقٍ یُوطَأُ وَ یُتَطَرَّقُ کَانَتْ فِیهِ جَادَّةٌ أَمْ لَمْ تَکُنْ لَا یَنْبَغِی الصَّلَاةُ فِیهِ قُلْتُ فَأَیْنَ أُصَلِّی قَالَ یَمْنَةً وَ یَسْرَةً   روایت 3، باب 19، ابواب مکان المصلی، وسائل الشیعه

این روایت یک قاعده کلی بدست می دهد. می فرماید هر راهی که محل عبور و مرور مردم است، چه جاده در آن باشد چه نباشد، نماز خواندن در آن جایز نیست؛ بلکه باید در حاشیه راه نماز خواند.

روایت سوم

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیه السلام قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الصَّلَاةِ عَلَى ظَهْرِ الطَّرِیقِ فَقَالَ لَا تُصَلِّ عَلَى الْجَادَّةِ وَ صَلِّ عَلَى جَانِبَیْها   روایت 8، باب 19، ابواب مکان المصلی، وسائل الشیعه

راوی از حکم نماز در راه می پرسد. امام علیه السلام فرمودند: در جاده نماز نخوان، در دو سوی آن نماز بخوان.

 روایت چهارم

بِإِسْنَادِهِ عَنْ شُعَیْبِ بْنِ وَاقِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ زَیْدٍ عَنِ الصَّادِقِ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام فِی حَدِیثِ الْمَنَاهِی قَالَ نَهَى رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله  أَنْ تُجَصَّصَ الْمَقَابِرُ وَ یُصَلَّى فِیهَا وَ نَهَى أَنْ یُصَلِّیَ الرَّجُلُ فِی الْمَقَابِرِ وَ الطُّرُقِ وَ الْأَرْحِیَةِ وَ الْأَوْدِیَةِ وَ مَرَابِطِ الْإِبِلِ وَ عَلَى ظَهْرِ الْکَعْبَةِ   روایت 2، باب 25، ابواب مکان المصلی، وسائل الشیعه

این روایت فقره ای از حدیث مناهی است. در روایت نهی شده است از نماز خواندن در راه ها، در میان قبور، در دشتها که بین دو کوه است و در معرض سیل و حادثه است، در جای نگهداری شتران و بر فراز کعبه.

روایت پنجم

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ السَّکُونِیِّ بِإِسْنَادِهِ یَعْنِی عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ آبَائِهِ علیهم السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِیَّاکُمْ وَ التَّعْرِیسَ عَلَى ظَهْرِ الطَّرِیقِ وَ بُطُونِ الْأَوْدِیَةِ فَإِنَّهَا مَدَارِجُ السِّبَاعِ وَ مَأْوَى الْحَیَّات  روایت 1، باب 48، ابواب آداب السفر الی الحج، وسائل الشیعه

تعریس یعنی شب اتراق کردن و اقامت موقت در محلی. روایت نهی می فرماید از اینکه شخص یا کاروان شب در میانه راه و در دل دره ها اتراق کند؛ چون محل رفت و آمد درندگان و خزندگان است. در مورد این روایت ممکن است گفته شود که درمقام ارشاد است و حکم مولوی نمی توان از آن فهمید؛ چون علت و نتیجه کار در آن بیان شده است. می فرماید: " فَإِنَّهَا مَدَارِجُ السِّبَاعِ وَ مَأْوَى الْحَیَّات " . اما با توجه به سایر روایات ، مبغوضیت این کار در نظر شارع فهمیده می شود.

دسته سوم روایات

روایاتی که بر ترتب ضمان بر سد طریق دلالت دارند. آنچه تاکنون از روایات بیان شد دلالت بر حکم تکلیفی حرمت نسبت به سد طریق داشت. چه تمام آن و چه جزئی از آن. دسته سوم روایات حکم وضعی سد طریق را بیان می کند و آن اینکه علاوه بر حرمت، سد طریق موجب به عهده گرفتن ضرر ناشی از این اشغال می شود؛ یعنی شخص سد کننده ضامن خسارت وارده است.

روایت اول

بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ الْکِنَانِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام مَنْ أَضَرَّ بِشَیْ‏ءٍ مِنْ طَرِیقِ الْمُسْلِمِینَ فَهُوَ لَهُ ضَامِن    روایت 2، باب 8، ابواب موجبات الضمان، وسائل الشیعه

روایت می فرماید کسی که به راه مسلمین آسیبی وارد کند، ضامن است.

روایت دوم

‏ مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الشَّیْ‏ءِ یُوضَعُ عَلَى الطَّرِیقِ فَتَمُرُّ الدَّابَّةُ فَتَنْفِرُ بِصَاحِبِهَا فَتَعْقِرُهُ فَقَالَ کُلُّ شَیْ‏ءٍ یُضِرُّ بِطَرِیقِ الْمُسْلِمِینَ فَصَاحِبُهُ ضَامِنٌ لِمَا یُصِیبُهُ روایت 1، باب 9، ابواب موجبات الضمان، وسائل الشیعه

کسی چیزی را در میانه راه قرار می دهد. چارپایی که راکب دارد به آن چیز می خورد و رم می کند. سوار را زمین می زند و سوار آسیب می بیند. فرمودند: هر چیزی که به نحوی به راه مسلمین آسیب برساند، صاحب آن چیز نسبت به هر حادثه ، ضامن است.

براساس این روایت می گوییم: حکام سعودی ضامن تمامی کشته شدگان حادثه منا هستند. چون سد راه کردند. این روایات خاص منابع ما نیست بلکه منابع اهل سنت هم چنین روایاتی دارند.

روایت سوم

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله مَنْ أَخْرَجَ مِیزَاباً أَوْ کَنِیفاً أَوْ أَوْتَدَ وَتِداً أَوْ أَوْثَقَ دَابَّةً أَوْ حَفَرَ شَیْئاً فِی طَرِیقِ الْمُسْلِمِینَ فَأَصَابَ شَیْئاً فَعَطِبَ فَهُوَ لَهُ ضَامِنٌ  روایت 1، باب 11، ابواب موجبات الضمان، وسائل الشیعه  

روایت می فرماید کسی که ناودانی – از منزل خود – یا توالتی یا میخی را در راه مردم قرار دهد یا چارپایی را در راه ببندد یا در راه مردم جایی حفر کند، به طوری که در نتیجه این کارها به چیزی آسیب برسد، آن شخص ضامن است.

دسته چهارم روایات

روایات دسته چهارم، روایاتی است که بر حرمت تعدی به راه های دیگران دلالت دارند، روایات زیاد است.

روایت اول

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنِ ابْنِ رِبَاطٍ عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ الْبَقْبَاقِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قُلْتُ لَهُ الطَّرِیقُ الْوَاسِعُ هَلْ یُؤْخَذُ مِنْهُ شَیْ‏ءٌ إِذَا لَمْ یُضِرَّ بِالطَّرِیقِ قَالَ لا  روایت 1، باب 27، ابواب عقد البیع و شروطه، وسائل الشیعه  

راوی به خدمت امام صادق علیه السلام عرض می کند که راه واسع است آیا می توان قسمتی از راه را گرفت، وقتی که ضرری هم به راه نرسد؟ امام فرمود: نه.

روایت دوم

 عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَةَ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبَّاسٍ جَمِیعاً عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَى دَاراً فِیهَا زِیَادَةٌ مِنَ الطَّرِیقِ قَالَ إِنْ کَانَ ذَلِکَ فِیمَا اشْتَرَى فَلَا بَأْس   روایت 3، باب 27، ابواب عقد البیع و شروطه، وسائل الشیعه

کسی خانه ای خریده است. بخشی از راه در این خانه قرار می گیرد. حضرت علیه السلام می فرماید اگر این بخش از راه جزئی از ملک خریداری شده است اشکالی ندارد. معنی این روایت این است که قبل از خرید ملک، این راه جزء ملک بوده است.

مفهوم روایت این است که اگر این راه از ابتدا جزء ملک نبوده است، نمی توان بعنوان جزئی از ملک آن را خرید و فروش کرد.223/907/ق
 

تقریر: ج. زنگنه