vasael.ir

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وسائل به نقل از پایگاه اطلاع رسانی استاد مهدی طائب، متن جلسه اول درس خارج فقه جهاد و دفاع استاد مهدی طائب که 29 آذر 1394 در مدرسه فیضیه قم و در ادامه بحث امر به معروف و نهی ازمنکر برگزار شد، تقدیم خوانندگان محترم می‌شود:

با تمام شدن فصل پیرامون امر به معروف و نهی از منکر در کتاب تحریر الوسیله، امام رضوان‌ الله تعالی علیه، فصلی را با عنوان فصل فی الدفاع مطرح می‌کند. در فقه و کتب فقهی، فصلی تحت عنوان دفاع با تفصیلی که ایشان در تحریرالوسیله آورده‌اند، جدید است. یعنی در کتب فقهی با این تفصیل و ذکر مسائل و احکام، تحت عنوان دفاع برای اولین بار است که ایشان مطرح می‌کند. قاعده بحث در هر عنوانی، تعریف آن عنوان در آغاز بحث است. اگر عنوان کتاب البیع در فقه مطرح می‌شود، مرحوم شیخ انصاری در آغاز به تبیین کلمه بیع می‌پردازد. یا مثلاً در شرح لمعه اگر به بحث طهارت پرداخته می‌شود، در آغاز کلمه طهارت را تعریف می‌کنند. این تعاریف هم شامل دو تعریف،‌ یک تعریف لغوی و یک تعریف اصطلاحی می شود. امام رضوان الله تعالی علیه در تحریر می‌فرماید: «فصل فی الدفاع وهو على قسمین: أحدهما الدفاع عن بیضة الاسلام وحوزته، ثانیهما عن نفسه ونحوها»، ایشان می فرمایند که دفاع بر دو قسم است. یکی دفاع از مرکزیت و هسته اسلام است. دفاع از محیط محیط پیرامونی اسلام و مسلمین است. «ثانیهما عن نفسه ونحوها»؛ دوم، دفاع از نفس خویش و مانند نفس، مثل مال و ناموس می باشد. ایشان کلمه دفاع را تعریف نمی‌کند. وارد مسائل می‌شود که دفاع واجب است و شرایطش چیست و احکامش چیست و غیره.

امروز بحث دفاع، یکی از مباحث ضروری در بحث فقه حکومتی است. چون بحثی است که گستره مسائل آن با بسیاری از احکام و موضوعات مرتبط است. بنابراین بسیاری از مسائل که امروز مبتلابه قرار گرفته است به دلیل این که ما دارای حکومت هستیم، تبیین و بیان احکام آن‌ها در گرو بحث از دفاع است. بنابراین ضرورت دارد هم عنوان دفاع به خوبی معنا شود و توضیح داده شود و هم احکام مرتبط با آن رسیدگی شود. تفصیل بحث دفاع و بیان فروعاتش از سوی امام جدید است و یا به تعبیر دیگری قرار دادن بحث مستقل و جمع کردن فروعات مربوط به دفاع، منتشر در سایر ابواب فقهی و جمع کردن آن‌ها تحت عنوان یک فصل، این جدید است. یعنی احکام بیان شده در فصل دفاع تحریر اگر در مجموعه ابواب و کتب فقهی و فروعاتش به خوبی دقت شود، این احکام به شکل متفرق بیان شده است. برای مثال دفاع از حوزه اسلام واجب است. اگر قراردادی اقتصادی با کشوری باعث شود که آن کشور قدرتی به دست آورد و حوزه اسلام را با آن قدرت تهدید کند، این از مسائل دفاع است اما این مسئله در کتاب بیع مورد بررسی قرار گرفته است. فروختن سلاح، تجهیزات و ابزار به کفار در صورتی که موجب تقویت آن‌ها باشد، آیا آن بیع صحیح است یا باطل؟ در آنجا بررسی شده است. پس مسائل هست، اما در کتب فقهی منتشر است.

کاری که امام رضوان الله تعالی علیه در این فصل دفاع انجام داد،‌ گردآوری و تمرکز است. البته ادعا این نیست که امام رضوان الله تعالی علیه همه مسائل را استقصاء کرده باشد. ولی چون بسیاری از احکام با دفاع مرتبط است، پس تعریف دفاع به شکل جامع و مانع حتی الامکان ضروری است. اصل دفاع (نه به طور تفصیل) توسط فقها در کتاب جهاد و ذیل جهاد مطرح شده است. برای رسیدن به تعریف جامع و کامل از دفاع، ابتدا باید جهاد تعریف شود، تعریفی حداکثر جامع و کامل. جهاد که قسمی از آن دفاع است، گستره ارتباطش با بسیاری از مسائل مبتلابه روز، به میزان دفاع است، اما گردآوری و بحث شده در کتب فقهی. فقهای شیعه بعد از دوران غیبت که به نوشتن کتب فقهی فتوایی-استدلالی پرداختند، کتاب الجهاد را به شکل فتوایی-استدلالی نوشتند. مسائلی که امروز مبتلابه است، در این کتاب گردآوری شده است. مسائلی که امروز مطرح است و مبتلابه است و احکام آن‌ها به شکل کلی یا بیان فروع در کتاب جهاد عنوان شده است، از این قبیل است که امروز ما مبتلابه هستیم. این مسائل عبارت هستند از یک؛ درگیری‌های جاری در نقاط مختلف بین مسلمانان و کفار. احکام این درگیری‌ها در کتاب‌ الجهاد مطرح است و ما امروز با این درگیری‌ها،‌ مواجه هستیم. دو؛‌ درگیری‌های جاری بین مسلمانان و تکفیری‌ها. تکفیری‌ها در قفه با دو عنوان شناخته می‌شوند؛ یک،‌ عنوان بغات. دو، عنوان خوارج. اگرچه انطباق این دو عنوان فعلاً صرف الادعا است. این را برای این که ذهنتان نزدیک به مسئله شود، بیان می‌کنم. شاید اگر وارد بحث شدیم، متوجه شدیم که اصلاً‌ این دو عنوان درباره تکفیری ها هیچ کدام صدق ندارند. سه، مسائل جاری در جمهوری اسلامی ناشی از روابط با کشورهای غیر مسلمان یا مسلمانان هم پیمان با غیر مسلمانان (مثلاً ترکیه کشور اسلامی است، ولی درون ناتو است) و یا ارتباط با نهادهای بنا شده بر اساس و مبانی غیراسلامی. ارتباط با نهادهایی که بر اساس غیراسلامی بنا شده است، مانند سازمان ملل. اصلاً این که عضو سازمان ملل باشیم از نظر شرع کجا بررسی می‌شود؟ این‌ها در کدام باب فقهی قرار می‌گیرد؟ حرمت و جواز و وجوبش در کدام باب مطرح می‌شود؟ وقتی به مسائل جهاد دقت می‌کنیم، می‌بینیم که در اینجا مطرح می‌شود. {احکام القتال خیلی متفاوت است. اگر مشرک و بت پرست باشند، دعوت هم تمام باشد و آن‌ها نپذیرفته باشند و شمشیر کشیده باشند، این‌ها با کسانی که مسلمان هستند و فراخوان کرده‌ایم و نیامدند، متفاوت است. احکامش متفاوت است. مقابله با تکفیری‌ها بسیار سخت‌تر از مقابله با اسرائیلی‌هاست. باید احکامش را به دست آوریم.} ارتباط با کشورهای دیگر در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و مسائل مربوط به روابط طرفین در کجا باید بررسی شود. اصل این ارتباط و نوع آن به لحاظ اقتصادی، فرهنگی و غیره چگونه باید باشد؟. ما با فلان کشور قرارداد می‌بندیم که آن‌ها اینجا دانشگاه تأسیس کنند و ما آنجا دانشگاه تأسیس کنیم. این کجا بررسی می‌شود؟ در حالی که آن کشور مخالف فکر ما است. قرارداد هنری با دیگر کشورها و همچنین مسائل مربوط به رادیو و تلویزیون، توریست، مسائلش در کجا مطرح می‌شود که به عنوان مثال اگر توریست به اینجا آمد و باعث تضعیف اسلام شد، چه حکمی دارد؟ اگر توریست وارد کشوری شد و عقاید مردم سست شد، حجاب کم رنگ شد، این‌ها در کجا بررسی می‌شود؟این‌ها همه در کتاب جهاد و دفاع می‌آید. جنگ نرم در کجا بررسی می‌شود؟

کتاب الجهاد در زمانی که حکومت نداشتیم، صرفا بحثی بود برای آشنایی به فقه کلی. چون قبل از این که انقلاب پیروز شود، ابواب فقهی دو شکل بود، یک شکل احکامی که مبتلابه عملی بود و در کوچه و بازار علی الدوام سؤال می‌کردند، مثل شکیات نماز و طهارت در نماز و غیره. اما کسی در کوچه و بازار از ما احکام جهاد را سؤال نمی‌کرد. احکام القصاص و دیات، احکام القضاء و همه این ها را قبلا صرف الاطلاع می خواندیم. حکومتی نداشتیم که اینها را داشته باشیم. این‌ها را قبلاً بر اساس صرف الاطلاع می‌خواندند. اما امروز در دنیا مورد سؤال هستیم. مسائل جهاد مبتلابه روز است. این‌ها باید مورد بررسی قرار بگیرد. این مسئله ارتباط با کشورهای دیگر و اینکه به عنوان مثال، در امور فرهنگی با دیگر کشورها قرارداد می‌بندیم که شما اینجا کار فرهنگی کنید، ما هم آنجا کار فرهنگی می‌کنیم، این در کجا بررسی می‌شود؟ شما اینجا فیلم و سریال بساز و من هم آنجا، این کجا بررسی می‌شود؟ این‌ها همه در باب جهاد است، به صورت کلیات و یا فروع. احکام سفارتخانه‌ها در کجای فقه بررسی می‌شود؟ یک سفیر به اینجا بیاید و ما به او آزادی عمل دهیم. احکام فقهی این در کدام باب فقیه مطرح می‌شود؟ و بالاخره احکام مربوط با مسائل نظامی، امروز در کجا بحث می‌شود که مثلا برای سلاح‌های کشتار جمعی حق ساخت داریم یا نداریم؟ در کدام باب فقه مطرح می‌شود که سلاح‌های شیمیایی حق تولید و به کارگیری داریم یا نداریم؟ در کدام باب فقه مطرح می‌شود که اولویت بودجه، در امور نظامی تا چه حد است؟ این‌ها در کدام باب فقهی مطرح می‌شود؟ این‌ها همه به باب الجهاد برمی‌گردد. پس آنچه که ضرورت دارد در بحث ادامه دهیم، اول تعریف جامعی از جهاد است که ذیل آن بحث دفاع مطرح می‌شود. اگر کسی در این زمینه خوب مطالعه و تحقیق کند، قدرت فقهی و استنباطش هم قوی خواهد شد.

مسئله‌ای که در آغاز مطرح می‌کنیم، این است یک کتابشناسی فقهی راجع به جهاد توسط دوستان انجام شود. اجمالاً مسئله را مطرح می‌کنم، شما بررسی کنید. با همه توضیحی که در این جلسه دادم که در هر کتاب فقهی وقتی وارد بحث می‌شویم باید عنوان تعریف شود؛ کتاب الطهاره، تعریف الطهاره، کتاب البیع، تعریف البیع و غیره، اما وقتی که وارد کتاب جهاد می‌شویم از اولین کتابی که فقهی و فتوایی تألیف شده است که کتاب الهدایه شیخ صدوق هست و بعد شیخ مفید با کتاب مقنعه،‌ شیخ طوسی در کتاب مبسوط، سید مرتضی در پاسخ به سؤالات، تقریباً هم زمان با شیخ طوسی هم علماء حلب با کتاب کافی فی الفقه، وقتی به این کتاب‌ها مراجعه می‌کنیم، می‌بینیم که تقریباً هیچ کدام جهاد را تعریف نکرده‌اند.

اولین تعریفی که شما برای جهاد پیدا می‌کنید، مربوط به قطب رواندی در کتاب احکام القرآن است. او جهاد را تعریف می‌کند. بعد از او مرحوم شهید اول به تعریف جهاد می‌پردازد. به دنبال او شهید ثانی که توضیح دهنده او هست. به پیروی از او معدود نویسندگانی وارد تعریف می‌شوند، اما همه همان تعریف را می‌آورند. مادر تعاریف همانی است که قطب راوندی می‌گوید. در کتاب‌های دیگر فقط از احکام و مسائل جهاد گفته شده است و این که واجب است، گفته شده است. اما این که جهاد چیست را تعریف نکرده‌اند. این نشان می‌دهد که بحث جهاد از باب صرف الاطلاع بوده است. وقتی که شما سیر فقه را جلو می‌آیید و به قرن ده و یازده می‌رسید که در این قرون حکومت صفویه در ایران به وجود می‌آید، یکباره می‌بینید که کتاب الجهاد که در این مقطع نوشته شده است، پر مسئله‌تر می‌شود. چون یک نوعی حکومت اسلامی بوده است./922/201/ض