vasael.ir

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محسن اراکی، درسومین جلسه درس خارج فقه نظام عمران شهری که روز پنجشنبه پنجم آذرماه 1394 در مدرسه دارالشفاء قم برگزار شد، در ادامه بحث جلسه قبل، با استناد به روایات وارده دو نکته را در تعیین حریم اشیاء در شهر دخیل دانست. اول وجود روایت در تعیین حد آن و دوم ضرری که از سوی آن شیئ با ملاحظه وسعت حریم، متوجه سایر اشیاء می شود یا بالعکس.

وی در ادامه وارد مطلب نهم یعنی قواعد مربوط به راه ها شد و گفت: ابتدا بحثی درباره روایات این باب مطرح و روایات را دسته بندی می کنیم. سپس از مجموع آن، قواعد کلی راه ها را استنباط می کنیم.

دبیر کل مجمع تقریب مذاهب اسلامی دسته اول روایات را درباره منع سد طریق عنوان کرد و ادامه داد: در شرع اسلام راه بندان و سد طریق ممنوع است.

وی افزود: هرعملی که مانع از استطراد و سلوک مردم در راه معمولی شود، حرام است. روایات در این خصوص زیاد است.

خلاصه جلسه سوم درس خارج فقه شهرسازی به شرح زیر است.


بسم الله الرحمن الرحیم

خلاصه مباحث قبل: ملاک حریم

در جلسات قبل گفتیم با توجه به روایات وارده حریم دائر مدار اضرار است؛ یعنی باید برای هر ساختمانی حریمی لحاظ شود که مانع از اضرار به دیگران و مانع از ضرر رساندن دیگران به اهل ساختمان شود.

بنابراین آنچه در روایات در مورد تعیین برخی حریمها وارد شده است، تعبداً بعنوان حداقل حریم پذیرفته می شود.

مثلاً اگر درباره حریم مسجد وارد شده است که حریم آن چهل ذراع است، این مقدار تعبد است و مقدار حداقل است؛ اما اینکه آیا حریم بیشتری لحاظ شود یا نه، اگر چهل ذراع برای حریم مسجد کفایت نکند مثلاً جمعیت وارد به مسجد زیاد باشد و نیاز به پارکینگ و مانند آن دارد، در اینصورت حریم از چهل ذراع تجاوز خواهد کرد.

نتیجه اینکه آن حریمهایی که در روایت آمده است باید رعایت شود و علاوه  بر آن، آنچه باید رعایت شود عدم اضرار است؛ اعم از اضرار دیگران به صاحب محل یا اضرار صاحب محل به دیگران. یعنی اگر رعایت آن حدی که در روایت آمده است کفایت نمی کرد در دفع و منع ضرر، باید آن حد را درمحدوده ای که دفع و منع ضرر کند توسعه داد. مواردی که حد خاصی برای حریم آنها در روایت ذکر نشده است، حد آنها عدم اضرار است.

بنابراین دو حد باید در ابنیه لحاظ و رعایت شود. اول، حد تصریح شده در روایت. دوم، حد عدم اضرار.


قاعده حریم اشیا در شهر

بعنوان یک قاعده فقه عمران شهری در مورد حریم اشیاء در شهر می گوییم: برای هر شیئی که بناست در شهر در جمع سایر اشیا حضور داشته باشد، باید حریم مناسب آن رعایت شود.

آنجا که حریم این شیء در روایت بیان شده است باید این حریم رعایت شود به شرط آن که دفع ضرر کند.

اگر دفع ضرر نمی کند باید حریم توسعه داده شود.

آنجا که برای شیء در روایت حریمی ذکر نشده است باید در حد دفع و منع ضرر، حریم برای آن لحاظ شود.


مطلب نهم. قواعد مربوط به راه ها

مطلب نهم در قواعد عمران شهری، قواعد مربوط به راه هاست.

برای ورود به بحث، ابتدا بحثی درباره روایات این باب مطرح می کنیم. ابتدا روایات را دسته بندی می کنیم و سپس از مجموع آن، قواعد کلی راه ها را استنباط می کنیم.

دسته اول روایات: منع از سد طریق

دسته اول روایات مربوط به منع از سد طریق است. در شرع اسلام راه بندان و سد طریق ممنوع است.

هرعملی که مانع از استطراد و سلوک مردم در راه معمولی شود، حرام است. روایات زیاد است.

روایت اول

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَجُلٌ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع أَیْنَ یَتَوَضَّأُ الْغُرَبَاءُ قَالَ یَتَّقِی شُطُوطَ الْأَنْهَارِ وَ الطُّرُقَ النَّافِذَةَ وَ تَحْتَ الْأَشْجَارِ الْمُثْمِرَةِ وَ مَوَاضِعَ اللَّعْنِ فَقِیلَ لَهُ وَ أَیْنَ مَوَاضِعُ اللَّعْنِ قَالَ أَبْوَابُ الدُّورِ/ روایت 1، باب 15، ابواب احکام الخلوة

غریب در کجا می تواند وضو بگیرد؟ در روایت فقط وضو مراد نیست. مراد وضو و مقدمات آن است. در روایت از حاشیه شهر و راه هایی که بن بست نیست و زیر درختان ثمردار و درب منازل مردم، نهی شده است.

روایت دوم

عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُبْدُونٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الزُّبَیْرِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ الْأَوْدِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی زِیَادٍ الْکَرْخِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثَلَاثٌ مَلْعُونٌ مَنْ فَعَلَهُنَّ الْمُتَغَوِّطُ فِی ظِلِّ النُّزَّالِ وَ الْمَانِعُ الْمَاءَ الْمُنْتَابَ وَ سَادُّ الطَّرِیقِ الْمَسْلُوکِ.

روایت می فرماید که سه شخص مشمول لعن الهی می شوند؛ از جمله آنها کسی است که راه  رفت و آمد مردم  را ببندد. روایت دلالت دارد بر اینکه سد طریق فی نفسه حرام است.

این روایات مربوط به مقدمات وضو بود که موجب سد راه مردم شود.

روایات باب مکان مصلی

روایاتی هم داریم که در مورد نماز خواندن در راه است؛ به طوری که راه عبور و مرور مردم بسته شود. روایات متعددی داریم که نماز را نباید در معبر عمومی خواند.

روایت اول

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنِ ابْنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْفَضْلِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ عَشَرَةُ مَوَاضِعَ لَا یُصَلَّى فِیهَا الطِّینُ وَ الْمَاءُ وَ الْحَمَّامُ وَ الْقُبُورُ وَ مَسَانُّ الطُّرُقِ وَ قُرَى النَّمْلِ وَ مَعَاطِنُ الْإِبِلِ وَ مَجْرَى الْمَاءِ وَ السَّبَخُ وَ الثَّلْجُ  روایت 6، باب 15، ابواب مکان المصلی.

از نماز خواندن در ده موضع نهی شده است و از ان جمله  مَسَانُّ الطُّرُقِ است؛ یعنی وسط و میانه راه رفت و آمد مردم.

روایت دوم

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الصَّلَاةِ فِی السَّفَرِ فَقَالَ لَا تُصَلِّ عَلَى الْجَادَّةِ وَ اعْتَزِلْ عَلَى جَانِبَیْهَا  روایت 5، باب 19، ابواب مکان المصلی.

امام صادق علیه السلام می فرماید: در وسط راه نماز نخوان و به حاشیه راه برو..

روایت سوم

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْخِصَالِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ‏ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بِإِسْنَادِهِ رَفَعَهُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ ثَلَاثَةٌ لَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ لَهُمْ بِالْحِفْظِ رَجُلٌ نَزَلَ فِی بَیْتٍ خَرِبٍ وَ رَجُلٌ صَلَّى عَلَى قَارِعَةِ الطَّرِیقِ وَ رَجُلٌ أَرْسَلَ رَاحِلَتَهُ وَ لَمْ یَسْتَوْثِقْ مِنْهَا     روایت 7، باب 19، ابواب مکان المصلی.

سه شخص است که خداوند آنها را حفظ نمی کند. از جمله آنها کسی است که در وسط راه نماز بخواند. این روایت حداقل ظهور در کراهت دارد.

روایات چهارم، پنجم و ششم

أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیُّ فِی الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیه السلام قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الصَّلَاةِ عَلَى ظَهْرِ الطَّرِیقِ فَقَالَ لَا تُصَلِّ عَلَى الْجَادَّةِ وَ صَلِّ عَلَى جَانِبَیْهَا.
روایت صحیحه و سندش قوی است. از امام علیه السلام درباره نماز در روی راه سوال می پرسد. پاسخ می دهند: بر روی جاده نماز نخوان و در دو سوی راه نماز بخوان.

 عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِی عُثْمَانَ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام عَنِ الصَّلَاةِ عَلَى ظَهْرِ الطَّرِیقِ فَقَالَ لَا اجْتَنِبُوا الطَّرِیقَ.

راوی از امام صادق علیه السلام درباره نماز در وسط راه پرسید؛ حضرت فرمودند: از نماز در وسط راه بپرهیزید.

عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی حَدِیثٍ قَالَ لَا تُصَلِّ عَلَى الْجَوَادِّ.

امام صادق علیه السلام در حدیثی فرمود : در جاده ها نماز نخوان.

روایات 8 و 9 و 10، باب 19، ابواب مکان المصلی.

روایات دیگری هم به همین مضمون آمده است.

223/907/ق
 

تقریر: ج. زنگنه