vasael.ir

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی نایینی، در درس خارج فقه رسانه مورخ 11 مهر 94 در شهرک مهدیه قم با اشاره به سیره علما و فقهای بزرگ در رابطه با تأسیس حوزه های علمیه و پرورش طلاب جهت تبلیغ دین مبین اسلام، ادامه همین سیره را در مورد تأسیس رسانه از ضروریات دانست.

اهم مباحث استاد رفعتی نائینی در این جلسه:

خلاصه مباحث گذشته:

القول فی تأسیس وسائل الاعلام: باید بررسی نماییم که اصل ایجاد یک رسانه چه حکمی دارد؟

ادله وجوب تاسیس رسانه

در این مقام هستیم که وجوب راه اندازی رسانه را از ادله بدست آوریم.

دلیل اول وجوب. ضرورت تبلیغ دین

تأسیس رسانه دینی به دلیل اصل وجوب تبلیغ دین که از ضروریات است واجب می باشد و کسی نمی تواند آن را انکار بنماید؛  سیره فقها و علما در طول این دوازده  قرن از بعد از زمان حضور ائمه معصومین علیهم السلام بر این بوده که حوزه های علمیه تأسیس کرده اند و طلابی را پرورش داده اند و از باب وجوب کفایی به آن پرداخته اند.

استفاده از آیه نفر برای اثبات تأسیس رسانه مذهبی

﴿...وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُون‏﴾

چرا از هر جمیعتى گروهى [ به سوى پیامبر ] کوچ نمى‏کنند تا در دین آگاهى یابند و قوم خود را هنگامى که به سوى آنان بازگشتند ، بیم دهند ، براى این که [ از مخالفت با خدا و عذاب او ] بپرهیزند. توبه 122

با دقت در آیه شریفه متوجه می شویم که تفقه در دین از باب مقدمه واجب، واجب است و در کبرای مساله یعنی وجوب تبلیغ دین الهی اختلافی نیست ولی در صغرای مساله بحث است که آیا اصل رسانه از مصادیق تبلیغ دین به شمار می آید؟ بعضی می گویند که وجود رسانه از مصادیق تبلیغ نیست بلکه ابزاری برای تبلیغ دین است.

پاسخ:

دو تعریف برای رسانه ارائه شد:

1. رسانه ابزاری برای پیام رسانی است؛ وجوب تأسیس از آیه نفر فهمیده می شود، زیرا در این آیه قبل از وجوب انذار، وجوب تفقه آمده است:  عبارت «لیتفقهوا فی الدین» غایت نفر و آمدن به محضر رسول خدا را تفقه در دین معرفی می کند و اگر خود این تفقه واجب نفسی نباشد واجب غیری و مقدمه واجب است.
2. خود رسانه پیام و تبلیغ است؛ داشتن و تأسیس رسانه نوعی تبلیغ است و مانند تأسیس حسینیه یا مرکز فرهنگی است و مانند تأسیس مدرسه علمیه نیست، زیرا خروجی آن مستقیماً تبلیغ دین است ولی تأسیس مدرسه برای این است که نیروی انسانی را جذب و تعلیم دهد تا عناصر تربیت شده در طول سالیان تبلیغ دینی نمایند اما خروجی رسانه دینی از روز تأسیس تبلیغ و نشر دین است که از باب وجوب نفسی است.

حال اگر وجوب نفسی را نپذیریم، از باب ملازمه بین وجوب ذی المقدمه و وجوب مقدمه وقتی ثابت شد که وجوب تبلیغ ضروری و کفایی است، اثبات این که ایجاد رسانه دینی مقدمه برای تبلیغ دین است و یکی از کاربردی ترین و تأثیر گذارترین تبلیغ در عصر ارتباطات تبلیغ رسانه ای است از باب وجوب ذی المقدمه واجب می شود.

بر افراد و نهادهایی که توانایی انجام این کار مهم و بزرگ را از طریق رسانه دارند واجب نفسی یا غیری است که رسانه داشته باشند که اعم از شبکه های رادیویی و تلویزیونی و یا در حد سایت می باشد و اگر من به الکفایه قیام به این کار نمودند از عهده دیگران ساقط می شود و تا زمانی که به اندازه نیاز این کار صورت نگرفته است این وجوب بر عهده همگان است.

کسی که در رسانه تخصص ندارد و مبلغ دین نیست در این زمینه تکلیفی ندارد و وجوب برای کسانی که متخصص باشند ثابت شده است.

سوال مهم در رابطه با اصل بحث

 اصل وجوب تبلیغ دین مسلم است و ایجاد رسانه دینی یکی از شیوه های تبلیغ دین است، بنابراین تبلیغ دین منحصر در تبلیغ رسانه ای نیست و وجوب تخییری است  و کسی تمایل به منبر و سایر امور تبلیغی دارد.

پاسخ:

شاید در بعضی از مصادیق تبلیغ بتوانیم بگوییم که مخیر هستیم اما در بعضی از مصادیق نمی توان قائل به تخییر بود؛ به عنوان مثال در بحث تزاحم بین اهم ومهم به انقاذ غریق مثال می زنند که یک فرد عالم متقی مورد نیاز جامعه و یک فرد معمولی مسلمان در حال غرق شدن هستند و من توان نجات یکی را دارم که همه فقها قائل هستند که اینجا بحث تخییر مطرح نیست و آن کسی که نجاتش اهمیت بیشتری دارد باید نجات داد.

اهمیت ویژه تبلیغ رسانه ای

کسی که می تواند در یک مقطعی کار رسانه دینی اعم از تأسیس و تبلیغ در آن داشته باشد و به تمایل به تبلیغ با شیوه سنتی دارد، می بایست اهم ومهم نماید و نمی تواند که اهم را رها کند و به سراغ مهم برود؛ زیرا از باب تخییر نیست بلکه از باب ترک اهم است و امتثال امر نشده است، بنابراین این مورد را واجب تخییری نمی دانیم بلکه  باید به توانایی های شخص طلبه نگاه نمود.

لزوم تعلیم مقدمات کار با رسانه برای طلاب

همان گونه که اصل تأسیس حوزه از باب مقدمه واجب واجب است، یادگیری کارکرد رسانه نیز همین گونه است واگر کسی به کارکرد رسانه اندک توجهی نماید، متوجه اثرگذاری بیشتر تبلیغ رسانه ای خواهد شد و در عصر ما بعضی از شبکه های ماهواه ای در این امر موفق بوده اند.

 امروز عصر و قرن ارتباطات است و فناوری رسانه حرف اول را در دنیا می زند و دنیا را به یک دهکده کوچک مبدل نموده است و ما در این رابطه چندان پیشرفتی نداشته ایم.

دلیل دوم وجوب. دفاع در مقابل تهاجم رسانه های غربی

یکی از ادله وجوب رسانه از باب دفاع یا آمادگی دفاعی است که ما باید تک آنها را پاتک بزنیم و تهاجم داشته باشیم؛ زیرا کفر فرهنگ خودش را بر تمام جوامع بشری با تبلیغات رسانه ای مسلط می کند و کارکرد تبلیغ رسانه ای در عصر حاضر بالاترین و کاربردی ترین نوع تبلیغ دین بر علیه آنان است.

تبلیغ رسانه ای نوین ترین روش تبلیغ دینی

ابن سکیت از امام هادی علیه السلام سوال می کند که چرا معجزه انبیای الهی با هم متفاوت است؟ حضرت فرمودند: معجزه هر پیامبری با تناسب عصر و زمان خودش بود.

نوع معجزه را خداوند تعیین می کند تا مردم آن زمان بهتر بتوانند درک نمایند و مردم عصر پیامبر اسلام در سخن بلیغ، شعر و فصاحت و بلاغت تخصص داشتند و این هنرها اثر عجیبی در جامعه آن روز داشت؛ در واقع معجزات ابزاری برای تبلیغ و فهم بهتر مردم از دین بود.

معجزه ای که برای تبلیغ دین و نبوت در یک عصر خاص است بر اساس شرایط زمان و مکان تفاوت پیدا می کند، در کتاب وحی و نبوت شهید مطهری به این بحث می پردازد که اقتضائات مناسبات زمانی، در تبلیغ شیوه های دین متفاوت است.

با نگاه به تاریخ در می یابیم که شعر در عصر خود پیامبر صلی الله علیه و آله نیز استفاده می شود؛ به عنوان مثال شعر حصان بن ثابت در رابطه با توصیف حادثه غدیر و نص ولایت امیرمومنان علیه السلام بیان می شود که به دستور خود پیامبر اسلام بوده و عرب صدر اسلام بسیار تحت تأثیر شعر قرار می گرفت که تا امروزه نیز استفاده از شعر در منابر و سخنرانی ها جایگاه ویژه ای دارد.

رسانه ای که در آن زمان کار هنری می توانست انجام دهد هنر شعر بود و اگر امروز حضرت جامعه را مدیریت می نمودند از کارکرد رسانه در تبلیغ دینی خودشان بهره می بردند.

امروز ابزارهایی مانند سایت، تلویزیون و شبکه های اجتماعی داریم که اگر کسی این هنر را آموخته است بر او واجب است که دین را به وسیله آن تبلیغ نماید، زیرا در قرون گذشته به خاطر وجوب تبلیغ دین، علمای ما در حوزه ها زحمات زیادی را متحمل شده اند./223/922/ض

تقریر: محسن جوادی صدر