- یادداشت | ابعاد سیاسی حج از دیدگاه قرآن
- «نظریه راهبردی عدالت» نداریم
- گفتگو | جبهه ملی و اندیشه لیبرالیسم / مغایرت اندیشه جبهه ملی با اسلام ناب
- در مکتب امام خمینی (ره) «عدالت» مطلوب بالذات است، «فقه» مطلوب بالعرض
- معرفی مقاله | منزلت عقل فقهی در تمدن سازی نوین اسلامی
- بازگشت انسان به سوی دین، در جهان پساکرونا
محمدکاظم شاکر بیان کرد؛
قرآن صامت با گذر از عقل‌های فعال در جامعه پویا می‌شود / صلح پایدار بر اساس کتاب و حکمت
وسائل ـ محمدکاظم شاکر ضمن تأکید بر اینکه یکی از معانی «کتاب» در قرآن «قانون» است، تصریح کرد: قرآن مانند آبی است که باید از صافی ذهن‌هایی که در هر زمانی فعال هستند بگذرد تا زنده بشود و در جامعه مورد استفاده قرار بگیرد.
به گزارش وسائل، نشست علمی «صلح پایدار براساس
التزام به کتاب و حکمت» عصر دیروز، یکم آبان، با حضور محمدکاظم شاکر، قرآن‌پژوه و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در خبرگزاری ایکنا برگزار شد. شاکر در این نشست اظهار کرد: بحثی که آماده کردم صلح پایدار بر اساس کتاب و حکمت است. یک وقت برای من سؤال شد که چرا قرآن ده بار کلمه کتاب را با حکمت آورده است. این سؤالی بود که دنبالش رفتم و در ادامه توضیح می‌دهم که این بحث چه ارتباطی به موضوع صلح دارد.
التزام به کتاب و حکمت» عصر دیروز، یکم آبان، با حضور محمدکاظم شاکر، قرآن‌پژوه و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در خبرگزاری ایکنا برگزار شد. شاکر در این نشست اظهار کرد: بحثی که آماده کردم صلح پایدار بر اساس کتاب و حکمت است. یک وقت برای من سؤال شد که چرا قرآن ده بار کلمه کتاب را با حکمت آورده است. این سؤالی بود که دنبالش رفتم و در ادامه توضیح می‌دهم که این بحث چه ارتباطی به موضوع صلح دارد.استعاره قرآن برای دعوت به صلح
وی افزود: امروز یاد آیه ۶۱ سوره انفال افتادم که می‌فرماید: «وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا؛ و اگر به صلح گراييدند تو [نيز] بدان گراى». این آیه بعد از آیه «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ» آمده است؛ یعنی در عین حال که باید قوی باشید و اقتدار داشته باشید، بلافاصله می‌فرماید: «وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا». این آیه راجع به کفار است. در این آیه استعاره به کار رفته است. «جناح» یعنی بال، بال برای پرنده است. پرندگان بال‌های خود را می‌گشایند و بچه‌هایشان را زیر بال و پر خودشان قرار می‌دهند. بال گشودن نشانه مهربانی است. بال پرنده جای آرامش است، نه جای تنش و درگیری. ببینید زبان قرآن چقدر قشنگ است.
شاکر با بیان اینکه خداوند در این آیه می‌فرماید که اگر کفار بال گشودند شما هم بال بگشایید و در آغوش هم بروید، اظهار کرد: اینجا قرآن نگفته است که اگر کفار بال گشودند تحقیق کنید که راست می‌گویند یا خیر. البته آیه بعد می‌گوید ممکن است آن‌ها بخواهند شما را فریب بدهند: «وَ إِنْ يُرِيدُوا أَنْ يَخْدَعُوكَ فَإِنَّ حَسْبَكَ اللَّهُ هُوَ الَّذِي أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِينَ». معنای این آیات این است که صلح ارزش آن را دارد که شما به سمت آن بروید و اگر کفار نیرنگ زدند خداوند هوای شما را دارد. ما صاحب چنین فرهنگی هستیم که در عین اقتدار، می‌گوید اگر دشمن می‌خواهد صلح کند به سمت صلح بروید.
بروز اختلاف؛ نتیجه طبیعی اجتماعات انسانی
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: حالا وارد بحث خودم می‌شوم که بحث کتاب و حکمت چه رابطه‌ای با صلح دارد. همه دریافته‌اند که انسان‌ها متفاوت هستند. تفاوت هم اختلاف به وجود می‌آورد. اینکه انسان‌ها متفاوت هستند دو نتیجه دارد. نخست اینکه این تفاوت باعث می‌شود زندگی اجتماعی شکل بگیرد. من یک استعدادی دارم، شما یک استعداد دیگری دارید، لذا به هم نیاز پیدا می‌کنیم. مثلاً مرد نیاز به زن دارد، زن هم نیاز به مرد دارد. پس یکی از پیامدهای این تفاوت این است که زندگی اجتماعی را رونق می‌بخشد. دومین پیامد این تفاوت این است که موجب بروز اختلاف می‌شود. اگر اجتماعات درست هدایت نشود به سمت اختلاف می‌رود. مثلاً دختر و پسر با هم ازدواج می‌کنند، ولی در گذر زمان با هم اختلافاتی پیدا می‌کنند.
وی با تأکید بر اینکه این تفاوت پارادوکس به وجود می‌آورد، اضافه کرد: ما به هم نیاز داریم پس به سمت هم می‌رویم، ولی این تفاوت یک لبه دیگر هم دارد و آن لبه، اختلاف است. بنابراین طبیعتاً تفاوت، اختلاف به وجود می‌آورد. حالا باید چه کار کنیم؟ سه راه وجود دارد: یک راه، نزاع و ستیزه است. این راه خلاف آن اصل اولیه است که انسان برای آن آفریده شده است. دومین راه جدایی است. این هم نقض غرض است. سومین راه، تنها راهی است که می‌توانیم از مسئله طبیعی اختلاف، راه به مقصد ببریم. راه سوم، تن دادن به قانون عدل است. پس راه حل اختلاف، نه نزاع است و نه جدایی؛ بلکه راهش تن دادن به قانون است. این قانون در اصطلاح قرآن نامش «کتاب» است. یکی از کاربردهای قرآن از کلمه «کتاب» قانون است. به شما خواهم گفت که مفهوم کتاب در زوج «کتاب و حکمت» که ده بار در قرآن آمده، در معنای قانون است.
معنای واژه «کتاب» در قرآن
شاکر یادآور شد: در اصطلاح قرآن گاهی به نماز، «کتاب» گفته شده است: «إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا». گاهی به نامه اعمال انسان‌ها کتاب گفته شده است. یکی از معانی دیگر آن قانون است. آیه ۲۱۳ سوره بقره می‌فرماید: «كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً». هر اجتماعی در ابتدا امت واحد است، ولی بعداً اختلاف به وجود می‌آید. وقتی اختلاف به وجود آمد، باید قانونی وجود داشته باشد تا اختلافات حل شود. ادامه آیه می‌فرماید: «فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ». آیه ۱۹ سوره یونس هم می‌فرماید: «وَمَا كَانَ النَّاسُ إِلَّا أُمَّةً وَاحِدَةً فَاخْتَلَفُوا؛ مردم جز يك امت نبودند پس اختلاف پيدا كردند». کتاب در این آیه به معنای قانون است. چرا؟ چون آیه می‌فرماید: «لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ». این کارکرد قانون است که در اختلافات فصل‌الخطاب می‌شود. پس یکی از معانی مصطلح کتاب در قرآن، قانون عدل و قانون حق است.
کتاب منهای انسان فهیم بی‌‌معناست
وی ادامه داد: در آیه ۱۰۵ سوره نسا می‌خوانیم: «إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ وَلَا تَكُنْ لِلْخَائِنِينَ خَصِيمًا؛ ما اين كتاب را به حق بر تو نازل كرديم تا ميان مردم به [موجب] آنچه خدا به تو آموخته داورى كنى و زنهار جانبدار خيانتكاران مباش». معنای آیه این است که خداوند راه را به توی پیامبر(ص) نشان می‌دهد تا میان مردم داوری کنی. به این نکته توجه داشته باشید که کتاب منهای انسان فهیم معنا ندارد؛ لذا امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: قرآن کتاب صامت است و باید رجالی باشند تا بر اساس این کتاب رأی صادر کنند. برخی مفسران گفته‌اند پس قرآن باید با حدیث تفسیر شود. این حرف اشتباه است. حضرت علی(ع) نفرمودند که ما باید قرآن را تفسیر کنیم، بلکه فرمودند همراه قرآن باید یک انسان زنده وجود داشته باشد تا آن را معنا کند.
وی افزود: از امیرالمؤمنین(ع) سؤال شد شما که این همه معارف در اختیار دارید، آیا به منبعی غیر از قرآن دسترسی دارید؟ حضرت فرمودند: «لا، الا فهماً آتاه الله من یشاء»؛ یعنی جز فهمی که خداوند به هر کس از بندگانش می‌خواهد می‌دهد. این چیزی است که در جوامع اسلامی فراموش شده است. حضرت نفرمودند که قرآن را با حدیث بفهمید. حضرت نفرمودند که در فهم قرآن به من اکتفا کنید؛ بلکه فرمودند قرآن قانون صامت است و همواره به یک انسان زنده نیاز دارد و آن خرد است.
نقش عقل فعال در فهم قرآن
پژوهشگر قرآن به نقش عقل فعال در فهم قرآن اشاره کرد و گفت: می‌خواهیم همان قرآن صامت را در جامعه جاری کنیم. قرآن صامت با فکر و خرد جریان درست پیدا می‌کند؛ وگرنه همان قرآن صامت مثل آب راکدی است که می‌خواهید به خورد مردم بدهید. این آب باید از صافی ذهن‌هایی که در هر زمانی فعال هستند بگذرد تا زنده بشود و در جامعه مورد استفاده قرار بگیرد.
وی اظهار کرد: پس از آیات قرآن استفاده می‌شود که یکی از کاربردهای کلمه کتاب در قرآن، قانون عدل است؛ چون در چند جا بعد از کلمه کتاب، کارکرد کتاب به عنوان حکم کردن بین مردم در امور اختلافی عنوان شده است. از عبارت «بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ» هم استفاده کردم که نقش انسان در این میان خیلی مهم است. خدا چگونه به انسان نشان می‌دهد؟ از طریق عقل و فهم. پس در کنار کتاب همیشه باید یک عقل فعال وجود داشته باشد. عقل فعال ما هستیم. عقل فعال انسان‌های زنده هستند. عقلی که پانصد سال پیش وجود داشته است، دیگر فعال نیست، بلکه صامت و راکد است. آن عقلی که زنده است فعال است. به همین خاطر آیه می‌فرماید: «بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ».
محمدکاظم شاکر در ادامه توضیح داد: آیا این کتاب به تنهایی کافی است؟ به نظر قرآن خیر. قانون عدل برای جامعه لازم است، ولی کافی نیست. چرا؟ چون قرآن ده بار در کنار کتاب یک زوجی قرار داده است به نام «الحکمه». هیچ وقت کتاب کافی نیست و باید در کنار آن یک مغز فهیم وجود داشته باشد. آیه ۲۵ سوره حدید می‌فرماید: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ». فرقان، حکمت و میزان همه یک معنا دارند و زوج قرآن هستند. به موجب این آیه همه انبیا بدون استثنا کتاب و میزان دارند. از اینجا روشن می‌شود جایی که قرآن می‌فرماید: «وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ»، این حکمت همان میزان است؛ چون نمی‌شود انبیا کتاب و میزان را گرفته باشند و کتاب و حکمت را به مردم بیاموزند. پس در واقع حکمت بیان دیگری از میزان است.
معنای «حکمت» در لسان قرآن
شاکر در ادامه معنای «حکمت» را تبیین کرد و گفت: حکمت چیست؟ برخی می‌گویند حکمت یعنی دانش. برخی می‌گویند حکمت یعنی سنت و حدیث. حکمت در لغت یعنی «منع». ماده حکمت دلالت بر جلوگیری کردن دارد. «الحکمه» یعنی نوع خاصی از منع. راغب اصفهانی می‌گویند حکمت منعی است که در جهت اصلاح باشد و از فساد جلوگیری کند. اصلاً فلسفه حکومت «منع» است. اگر منع حکومت در جهل اصلاح باشد، حاکمان «حکیم» هستند. سوره اسرا آیه ۱۹ تا ۳۸ را مطالعه بفرمایید. اکثر آیات بیانگر نهی هستند. بعد در پایان می‌فرماید: «ذَلِكَ مِمَّا أَوْحَى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ الْحِكْمَةِ؛ اين [سفارش‌ها] از حكمت‌هايى است كه پروردگارت به تو وحى كرده است». پس این نهی‌هایی که در آیات آمده است حکمت هستند.
وی در پایان گفت: پس در کنار قانون باید حکمت باشد؛ چون ممکن است همین قانون همه جا دفع فساد نکند. قانون الهی در وضع همراه با حکمت است، ولی هرچه در وضعش همراه با حکمت است لزوماً در اجرا هم همراه حکمت نیست. به عنوان مثال قصاص قانون است. اما آیا همه جا این قانون مستلزم صلاح است؟ خیر. مسلماً این گونه نیست. به همین خاطر قرآن می‌فرماید که خیلی موارد اگر عفو کنید بهتر است. انسان فهیم می‌فهمد کجا، جای عفو است. قانون باید وجود داشته باشد، ولی همراه با قانون باید حاکمان حکیم وجود داشته باشند.
منبع: ایکنا
سقط جنین مدل نوین زنده به گور کردن فرزندان است / مشترکات جاهلیت قدیم و مدرن
تأثیر مثبت رسانه‌های تخصصی در خنثی کردن ترفند رسانه‌ای دشمن / «فقه حکومتی» پشتوانه علمی انقلاب اسلامی
ضرورت توجه به نظریه ارتباطات در فقه رسانه
طعمه یا امانت؛ اخلاق حرفه‌ای کارگزاران عمومی در اندیشه علوی
نشست علمی «قدس و فلسطین در آینه فقه مقاومت»
مبانی دینی دفاع از قدس شریف
معرفی کتاب | اندیشه مقاومت از منظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای
اطلاع نگاشت | سیره عملی و گفتاری علمای شیعه در حمایت از فلسطین
فقه القضا | بررسی حکم انواع رشوه در غیر باب قضا
نظام موظف به پشتیبانی مالی و جانی از گزارشگران فساد است
مستثنیات نظارت شورای نگهبان بر اقدامات مجلس شورای اسلامی
نقش منفی دنیامداری نخبگان و خواص بر انحراف جامعه
محرومیت مجرم از حقوق اجتماعی در جرایم عمدی
بررسی مشکلات بین حضانت و ولایت از نظر فقهی و حقوقی
پیشگیری از فساد در منظومه فکری اسلام ناب مهم‌تر از مجازات مفسدان است
سن ازدواج از شاخص های مهم برای ارزیابی بهداشت جسمی و روانی افراد جامعه محسوب می شود / افزایش سن تمایل به تجرد زیستی را بیشتر می کند
افراد ضعیف‌الایمان؛ مهم‌ترین طعمه منافقین در دولت اسلامی
فقه بورس | بررسی ادله وکالت شخص حقوقی
عرصه‌های حقوق بشر اسلامی و کرامت انسان و پیشنهاد‌هایی برای ضمانت اجرای آن
قم
اذان صبح
۰۴:۳۱:۵۳
طلوع افتاب
۰۶:۰۸:۰۰
اذان ظهر
۱۳:۰۳:۲۶
غروب آفتاب
۱۹:۵۸:۰۸
اذان مغرب
۲۰:۱۶:۳۳