به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، دکتر محسن اسماعیلی، عضو حقوقدان شورای نگهبان، در نشست مهاجراً الی الله دکتر ناصر قربان نیا که در تاریخ پنج شنبه 5 آذر 94 در تالار اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه برگزار شد، ابتدا به رابطه اخلاق و حقوق پرداخت وگفت: در فقه و حقوق همسانی و ارتباط مستقیمی با اخلاق می بینیم که در دیدگاه های گوناگونی قابل توجه بوده است.
ایشان با تشریح نوع ارتباط بین حقوق و اخلاق بیان داشت: آنچه از چهره خشن و بی انعطاف حقوق کاسته است اخلاق است و کارکرد اخلاق در حقوق دلپذیر کردن حقوق در جامعه است.
در ادامه مشروح سخنان ایشان را مرور می کنیم.
کمک اخلاق به حقوق
یک نکته همیشه مغفول باقی مانده است و ان کمکی است که اخلاق به بیشتر مقبول شدن و فراگیر شدن و تحکیم فرهنگ قانون گرایی کرده است. و اینکه چهره حقوق دلپذیرتر شود برای شهروندان و تن دادن به ان اسانتر باشد.
می دانیم که چهره حقوق چهره عبوس و دل ناپذیری است. خب الزام اوری و محدودیت آن در نتیجه نظارت وجهی از ذاتیات این رشته است چرا که بدون محدودیت و نظارت حقوق به هدف خودش نمی رسد. غایت حقوق ایجاد نظم اجتماعی و حفاظت و حراست از آن است به گونه ای که هرکس بتواند نهایت استفاده را ار ازادی های خودش ببرد بدون اینکه به ازادیهای دیگران اسیب برساند. طبیعی است که برای رسیدن به این هدف چاره ای جز تعیین حدود و خط قرمز ندارد. حدود و خط قرمزهایی که همه چه بخواهند و نخواهند مکلف به رعایت انها بشوند و در صورت تعدی و تجاوز از آن مجازات متناسب را ببیند.
از طرف دیگر ما انسانها طبعتا از محدودیت گریزان هستیم. برای انسانهای معمولی و معمول انسانها این است که فرا روی خودشان را گشاده ببینند و با مانعی روبرو نشوند و در نتیجه از الزام گریزانند و ازالزام احساس کلفت می‌کنند و کیفر را داروی تلخی می دانند که داروی تلخی است که باید بنوشند به همین سبب قانونگرایی را اگر قبول می‌کنند به عنوان شر لازم قبول می کنند.
در نتیجه به مردان قانون هم به چشم ناظمان خشن و انعطاف ناپذیر نگاه می کنند که در مدرسه طبیعت به شورو شر دوران کودکی بی توجه هستند و تنها به قانونی که نوشته اند توجه می کنند و به اعمال قانون می اندیشند تا به تربیت و تشویق فرزندانی که به دست انها سپرده شده اند.این تصور که برخواسته از طبع ادمیان هم هست چندان هم گزافه نیست ما حقوقدانان چاره‌ای نداریم که برای حفظ نظم عمومی به چیزی غیر از محدویتها رضایت دهیم و برای این ممنوعیت هم برهان خلف را حجت بالغه می دانیم که بگوییم اگر فلان کار را نکنی در نظام اختلال ایجاد می کنی.
برای ما حفظ قواعد زندگی تا انجایی اهمیت دارد که وظایف خود را به هنگام قضاوت فقط فصل خصومت و قلع ماده نزاع می دانیم و احقاق حق را ارزو میبریم که این تحلیل عقلانی است.
گاهی احکامی را صادر می کنیم که قبل از شلاق شدن بر سر مجرم بر وجدان و عاطفه خودمان احساس میکنیم ولی برای رسیدن به هدفمان تنها راه است. میدانیم که این تحلیل عقلانی چهره عمومی حقوق را دلپذیر نمی کند به همین جهت قانون گریزی در جوامع همچنان هست.
نقش اخلاق در حقوق
اینجا نقش مهمی را اخلاق می تواند ایفا کند و به الفاظ بی روح قانون جان بدهد و انرا انعطاف پذیر کند و مرد قانون را نه فقط برکرسی منطق و قدرت بلکه بر مسند دلها بنشاند و اخلاق چاشنی شیرین عطوفت وگذشت را به داروی تلخ قواعد قانون می افزاید. وبه لطف اخلاق حقی که به زور قانون گرفتنی است از طریق محبت را بر قانون بچشاند و به محبت انسانها بی توجه به نیازها و موقعیت دیگران در پی تمتع ازادی های خویش هستند به سان بدنی واحد تبدیل می کند که در ان بنی ادم اعضای یکدیگرند.
کارکردهای اخلاق در حقوق
اخلاق کاستی های حقوق و تلخی های انرا جبران می کند و بار موارد استثنا را بردوش می کشد و روزنه امید را می گشاید و نمیگذارد همه درها بسته بماند اخلاق تحمل قانون را اسان و شیرین میکند و قانونگرایی را فرهنگی دلپذیر می نماید کسی نخواهد گفت پس قانون چرا و یک ضرب به اخلاق بپردازیم چون قانون مبنا و محور چرخ جامعه است و اگر نباشد خانه از پای بست ویران خواهد شد. با چوب قانون است که اخلاق معنا پیدا میکند و با این حد است که ایثار ممکن می شوداما همین قانون با اخلاق شیرین و پذیرفتنی می شود و از جایگاهش شرلازم به مسند خیر ضرور نقل مکان می کند. عدالت که ارزوی قانون است در جوار احسان که بن مایه اخلاق است کارامد می شود و ما مامور به هردو هستیم توامان.
عدالت را با اخلاق اراسته است می داند که این تاثیر اخلاق به حقوقدانان نیز تعمیم یافته و میابد چنانکه حقوقدانی که به گوهر اخلاق اراسته است چنین است. جذابیتی که در چهره حقوقدان متخلق است نه در چهره حقوقدان پیدا می شود و نه در متخلق اگر از چشم تجربه هم نگاه کنیم میبینیم که فقیهان و حقوقدانانی که به چهره اخلاق اراسته‌اند ترفه‌ای دیگرند.
دکتر قربان نیا از جلوداران این گروه هستند به سختی پایبند اخلاق بودند و به همه بندگان عشق می ورزید و تقوا را همراه ایمان و عطوفت در نظر داشت.
200/422/ص