vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، اسلام، دین جامع و کاملی است و در دستورات و تعلیمات دینی به طور صریح به موضوع حکومت، مبانی و اصول آن اشاره شده است.

در نظریه سیاسی اسلام، نهاد حکومت امری بسیار ضروری تلقی شده و لازمه ی تحقق آسایش و رفاه اجتماعی به شمار می رود که اهمیت آن را می توان از خطبه ۴۰نهج البلاغه دریافت:« مردم به زمامداری نیک یا بد نیازمندند.» از آنجا که حکومت علوی نمونه بارزی از حکومت اسلامی است و تمام دستورات خود را از آن اخذ کرده، به تبع تبیین ضرورت وجود مدیریت از نگاه امام علی (ع) امری دور از ذهن نخواهد بود.

با نگاهی به سیره عملی ایشان می توان دریافت حضرت جهت ایجاد بستری مناسب برای ایفای نقش مهم اصولی همچون انتخاب مسئولین و کارگزاران، مشورت در امور، مردمی بودن اهداف و حمایت از مردم، اخلاق اسلامی، پاداش و تنبیه، تقسیم مار، رعایت اعتدال و رعایت علم و شناخت و آگاهی نسبت به امور و در نهایت کنترل نظارت را، پایه ریزی و مطرح نمودند، که طبق مطالعات انجام شده بسیار جامع تر از شاخص هایی است که جوامع توسعه یافته امروز در نظر گرفته اند؛ بنابراین کشورهای اسلامی جهت قدم برداشتن در مسیر توسعه که گستردگی آن از مکاتب غیر اسلامی بیشتر بوده؛ می بایست با این اصول آشنایی کامل داشته و در راستای اجرای آن گام بردارند.

مبانی نظری

اسلام دین کاملی است و برای تمام بخش های مختلف دستورالعمل و راهکار ارائه داده است. یکی از مهمترین این بخش ها حکومت محسوب می شود. نمونه اجرای کامل دستورات دینی و الهی را می توان در مدت کوتاه حکومت امام علی به خوبی مشاهده کرد.

حضرت آنگاه که عهده دار حک.مت شدند، از تحولاتی سخن گفتند که در حکومت علوی پدید خواهد آمد. همچون برداشتن عدل، راست گردانیدن حق، دفاع از دین، اصلاح امور شهری و امنیت مردم محروم و تحت ستم.

زدودن جامعه از تبعیض های ناروا و ظالمانه، متوقف ساختن هبه های نابجا و جلوگیری از تاراج بیت المال، برکناری والیان فاسد، گماشتن کارگزاران شایسته در ارکان حکومت، تقسیم عادلانه بیت المال، رعایت عدالت و مساوات در جامعه و ارتقای مبانی اخلاقی_ رفتاری بخشی از اصول اصلاحی آن حضرت در بدو زمامداری خویش بود.

از آنجایی که اصلاحات باید از سطح ریشه ای و بنیادین آغاز شود؛ در نتیجه حضرت جهت تحقق آن، پیوسته کارگزاران خویش را به تلاش در راستای پیاده سازی عدالت اجتماعی، آزادی اجتماعی، توسعه اقتصادی و تربیت اخلاقی، فرهنگی و معنوی که در بردارنده اهداف بنیادین حکومت اسلامی می باشند، سوق می دادند.

چرا که از موارد چهارگانه عدالت، آزادی اجتماعی، توسعه اقتصادی و تربیت اخلاقی و فرهنگی به عنوان آرمان های میانی نظام اسلامی یاد می کنند؛ واقعیت های تاریخی تاریخی جوامع نشان می دهند هرگاه اهداف میانی دست خوش نابهنجاری های اجتماعی اقتصادی و اخلاقی قرار گرفت جامعه از حرکت در مسیر اصلی و هدف نهایی باز می ماند.

حضرت علی (ع) در موارد گوناگونی هدف از حکومت و رهبری بر مردم را، نشر افکار و مسائل اسلام، اصلاح جامعه، ایجاد عدل و داد اسلامی و بوجود آوردن محیط امن برای ستمدیدگان ذکر کرده اند. چرا که موارد مذکور می تواند مقدمه ای باشد جهت حرکت در مسیر دستیابی به اهداف عالیه حکومت اسلامی که در راس آن قرب الهی، شکوفایی استعداد و خدا گونه شدن انسان است.

لذا ایشان برای پیاده سازی این اهداف اصولی همچون انتخاب مسئولین و کارگزاران، مشورت در امور مردمی بودن اهداف و حمایت از مردم، اخلاق اسلامی، پاداش و تنبیه، تقسیم کار، رعایت عدالت و اعتدال، علم و شناخت و آگاهی نسبت به امور و در نهایت کنترل و نظارت را در نظر گرفته و بدان عمل نمودند. به نحوی که حکومت ایشان به حق می تواند الگویی برای سایر نظام ها محسوب گردد.

پیشینه پژوهش

شاه آبادی و جامه بزرگی در مطالعه ای نظریه حکمرانی خوب را مورد بررسی قرار دادند. آن ها اظهار داشتند نظرات و عملکرد امام علی( ع) با شش مولفه مطرح شده از سوی بانک جهانی نه تنها منافاتی ندارد بلکه حکمرانی خوب از نگاه امام علی ( ع) مولفه هایی را در بر می گیرد که از سوی نظریه پردازان غربی مورد غفلت قرار گرفته است از جمله فرهنگ و اصلاحات فرهنگی و تامین نیاز های اساسی مردم و ...

به طور کلی نهج البلاغه در برگیرنده تمام اصول و مولفه هایی است که برای حکمرانی خوب لازم است.

کربلایی و لطفی اهداف حکومت اسلامی را از منظر نهج البلاغه بررسی کردند. در این مقاله سعی بر نشان دادن این مطلب است که تحقق اهداف میانی حکومت اسلامی همچون عدالت و آزادی اجتماعی منجر به تحقق هدف اصلی حکومت اسلامی که همان تقرب الهی می گردد. آن ها بیان می دارند پیاده سازی این اهداف، یک جامعه ایده آل اسلامی را تحقق می بخشد که در آن مردم در سعادت همراه با بندگی خدا زندگی می کنند.

بر طبق نتایج آن ها حکومت اسلامی رسالت خود را محدود به تامین نیازهای مادی انسان ها نمی داند بلکه بر این باور است که بدون تربیت اخلاقی، فرهنگی و بازسازی معنوی آسایش واقعی مادی هم امکان پذیر نیست.

در پژوهشی دیگر با موضوع « حقوق بشر در پرتو اهداف حکومت اسلامی» را در دستور کار خود قرار داد. او در این مطالعه اهدافی از جمله دفاع از جان، مال و آبروی افراد، تامین نظم و امنیت، رفاه و آسایش شهروندان و....را به عنوان مقدمه جهت نیل به هدف عالی حکومت اسلامی برشمرد. همچنین فراهم نمودن زمینه برخورداری انسان ها از حق هدایت، حاکمیت توحید و برچیده شدن طاغوت، به اجرا درآوردن کامل احکام اسلامی، تعلیم و تربیت بر اساس  بینش الهی و...را به عنوان اهدافی به منظور بسترسازی برای دستیابی به اهداف عالی حکومت معرفی کرد و در نهایت هدف عالی حکومت اسلامی را نیل انسان به تعالی و کمال معنوی خویش و دستیابی به مقام قرب الهی قلمداد کرد.

اصول حکومت علوی

۱- اصل انتخاب مسئولین و مدیران اجتماعی

۲- اصل اخلاق اسلامی

۳- اصل شورا و مشورت در امور

۴- اصل مردمی بودن اهداف و حمایت از مردم

۵- اصل پاداش و تنبیه

۶- اصل علم و آگاهی در امور

۷- اصل نظارت و کنترل دائمی

۸- اصل تقسیم کار

۹- اصل عدالت و میانه روی در امور

نتیجه‌گیری

حکومت از جمله مهمترین مباحثی است که در اسلام مورد بحث قرار گرفته و به دلیل اهمیت آن چه در بعد فردی و چه در بعد اجتماعی، برنامه جامعی را در تمامی بخش های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... ارائه داده است. اجرای کامل و صحیح تمامی اصول مطرح شده از سوی اسلام را تنها در مدت کوتاه حکومت امام علی( ع) شاهد هستیم.

رعایت اصولی از جمله انتخاب مسئولان و مدیران، شورا و مشورت، مردمی بودن اهداف و حمایت از مردم، اخلاق اسلامی، پاداش و تنبیه، علم و شناخت نسبت به امور، تقسیم کار در امور، عدالت و انصاف و در نهایت نظارت دائمی و کنترل جهت دستیابی به اهداف میانی که همان احیای عدالت، تعلیم و تربیت، تامین استقلال و آزادی و تامین رفاه مردم است.

اسلام تمامی این شرایط و اصول را جهت حرکت در مسیر دستیابی به هدف اصلی خود که قرب الهی است ضروری تلقی کرده است؛ زیرا در اسلام تنها بحث توسعه مطرح نیست بلکه در کنار آن ارتقا و بالندگی معنوی افراد هم مهم محسوب می شود؛ بنابراین در حکومت علوی توسعه نیز جزیی از اهداف نظام اسلامی است اما نه هدف نهایی.

مقاله «رعایت اصول حکومت علوی بستر ساز تحقق اهداف حکومت اسلامی» نوشته  ابوالفضل شاه آبادی وزینب زرین نعل است. که در فصلنامه پژوهش نهج البلاغه، سال سوم، شماره دهم، تابستان ۱۳۹۴منتشر شده است.

علاقه مندان به منظور دریافت فایل PDF این مقاله می توانند اینجا کلیک کنید./204/241/ح