vasael.ir

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حضرت آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی، از مراجع تقلید، در بخشی از درس خارج فقه خود، به تبیین ادوار تاریخی فقه الدوله و امتیازات دوره سوم از ادوار فقه (از شهیداول به بعد) پرداخت که در ذیل بخشی از امتیازات این دوره را که مربوط به موضوع فقه حکومتی است بیان می کنیم.

تدوین فقه الدوله

بحث تدوین فقه الدوله و الحکومه طبق مذهب اهل بیت (علیهم السلام) است که توجه به نظریه فقهى امامت و عدم مشروعیت حکومت بدون امام معصوم (علیه السلام) و یا نیابت از او ونظر به نیابت عامه فقها از امام معصوم (علیه السلام) و ولایت فقیه و آنچه مربوط به حاکمیت مى شود، مى باشد؛ این مسئله هم در این دوره شروع شده است. البته در مقنعه شیخ مفید (رحمه الله) در دوره هاى قبل نوعى نگاه به احکام حکومتى وجود دارد، ولى با تعبیرات مذاهب عامه مثل الحاکم و السلطان که در این دوره دیگر آن تعبیرات موجود نیست و توجه داده اند به این مطلب که اینها سلاطین جائر و نامشروع هستند و این نوع احکام و مسائلى که مربوط مى شود به کلان جامعه و ولایت، مشروعیت از طرف امام معصوم (علیه السلام) و یا نائب او مى خواهد که در این دوره به تدریج توسط فقها مشخص شده است که در عصر غیبت بر عهده فقهاست؛ زیرا که طبق روایات به آنها تفویض شده ولذا در این عصر مى بینیم که تعبیرات عوض شده است و روح و محتواى نظریه ولایت فقیه در کلمات فقهاى این دوره بیشتر مشهود است؛ مخصوصا در تعبیرات و کتابهاى شهید اول (رحمه الله) به خوبى دیده مى شود و از خود ایشان تقاضا و مطالبه شده بود که در خراسان حکومت را بر طبق فقه شیعه اداره کنند و فقه حکومتى شیعه را پایه ریزى نمایند و به آن عمل کند که ایشان در پاسخ حاکم خراسان لمعه را تالیف کرده و براى وى فرستاده است .

شهید اول، پایه گذار نظریه فقهی ولایت فقها

در این دوره نه تنها تئورى و نظریه فقهى ولایت فقها و حاکم شرع بودن آنها و مباحث فقهى حکومت مشخص شده است که به این هم اکتفا نشده است. شکل عملى و اجرائى آن هم به تدریج توسط فقها شکل گرفته است و در همین دوره رواج پیدا کرده است. از شهید اول (رحمه الله) معروف است که ایشان وکلایى را به اطراف مى فرستاده و نصب مى کرده است و با بعضى از اهل بدع در میان شیعیان جنگیده و فرماندهى جنگ را بر عهده گرفته است و دستورات حکومتى و جهادى صادر مى کرده است. این موارد از امور حکومتى است و معتقد بوده که متولى آن باید یک فقیه باشد و در حقیقت شهید اول (رحمه الله) مبناى این سیستم مرجعیت فقهاى شیعه را که به حکومت اسلامى منتهى مى شود پایه ریزى کرده است. علت شهادت ایشان نیز همین مسأله بوده است که سعایت او را نزد سلطان جائر مى کردند و ایشان سیستم مرجعیت فقهاى شیعه را بنیان گذارى کرده است و تعبیرات عجیبى در این بحث دارند که مناسب است آقایان مراجعه کنند و ببینند و این روند سپرى مى شود تا زمان محقق کرکى (رحمه الله) که از اعلام متأخر این دوره است.

محقق کرکی، توسعه دهنده فقه حکومتی شیعه

ایشان، هم بُعد فرهنگ و فقه حکومتى شیعى را توسعه دادند و هم آن را در حد اعلائى اجرا کرده و به اقتدار رساند و آن را در عمل و پیاده نمودند. زیرا که با روى کار آمدن سلسله صفویه در ایران و استقلال آن از حکومت عثمانیها توأم شد که سبب شد محقق کرکى با تمام وجود وارد گود شود و همه علما و فقهاى شیعه را در این رابطه به کار بگیرد و حتى اجازه معروف را به شاه طهماسب بدهد تا مشروعیت حکومت شیعى ثابت گردد و در این زمینه یک تحول عظیم را در فرهنگ اسلامى و تاریخ اسلام ایجاد کرده است و نه تنها حوزه هاى بزرگى را براى مذاهب تشیع احیا کرد و نه تنها فقه حکومتى را احیاء نمود، بلکه ملت بزرگ ایران در آن روز به تدریج شیعه شدند که حادثه بزرگى در تاریخ اسلام است و حتى برخى از شیعه هاى آن زمان در ایران غیر از شیعیان اثنى عشرى بودند ـ مثلاً زیدى و یا اسماعیلى بودند ـ که با وسعت دید این فقیه بزرگوار و یارانش ملت بزرگى را شیعه اثنى عشرى نمودند.

تبدیل فقه الحکومه از فقه سلطان به ولایت فقیه در دوره محقق کرکی و اتباعش

مرحوم محقق کرکى (رحمه الله) و فقهاى شاگردان و اتباعش نقش عظیمى را در تاریخ ایفا کردند و این مبنا را ادامه دادند و خصلت هاى شخصى، علمى، عملى و سیاسى ایشان خیلى بالاست. حاصل این که از امتیازات این دوره آن است که فقه الحکومه را از فقه سلطان به نظریه فقهى نیابت از امام معصوم (علیه السلام) و ولایت فقیه فقها تبدیل کردند؛ هم از لحاظ تئورى و نظریه پخته شد و روح بحث ولایت فقیه مشخص شد و هم مرجعیت فقها در عمل ایجاد شد که آثار بزرگى را در تاریخ اسلام ایجاد کرد و همین بحث منجر شد به بقاى مذهب اهل بیت(علیهم السلام) و احیاى اجتماعى و کلان آن، همچنان که منشأ نهضت فرهنگى و تحول عظیم براى حوزه هاى شیعه گردید که در حوزه عظیم اصفهان و مشهد و قزوین شکل گرفت و نقش بزرگى در تدوین و تالیف و توسعه معارف اسلامى داشت که عصر محمدون ثلاثه متأخر همین عصر است.

استقبال سلاطین صفوی از علمای شیعه

البته سلاطین صفوى چون که عرق دینى و مذهبى داشتد در حد تدینشان مناصب قضائى و حکومتى را به علما واگذار مى کردند و علما را محترم مى شمردند و حکومت شیعى را در مقابل عثمانى ها تأسیس نمودند. در این دوره کتابهاى زیادى تالیف شد و در این عصر، مجلسیین (رحمها الله) و شیخ بهایى (رحمه الله) و مرحوم فیض (رحمه الله) و صاحب وسائل (رحمه الله) و صدها علماى بزرگ دیگر تربیت شده و بروز کردند که تلاش هایى زیادى در تجمیع روایات و دسته بندى آنها و تالیف کتاب فقهى و کلامى و فلسفى و غیره داشتند و یک نهضت علمى وسیعى در همه رشته هاى علوم دینى برپا شد که با رجوع به تاریخ این دوره عظمت این دوره مشخص مى شود و آثار و برکاتى که ایجاد کرده است نمایان مى گردد.

تکفیر شیعیان توسط حکومت عثمانی

همین امر هم سبب تحریک و حسادت بیشتر عثمانى ها و مزدورانشان شد و در همین دوران تکفیر شیعه و تکفیرى ها ایجاد شدند و در هرجا و سرزمینى که فقهاى شیعه و مردم شیعه در آنجا بودند و دست به احیاى فقه شیعه مى زدند حکومت جائر عثمانى و ممالیک و ایوبى ها حساس مى شدند و ظلم و ستم ها بر شیعه روا مى داشتند و آنها را شهید مى کردند و یا شیعیان مجبور به فرار و هجرت مى شدند. در زمان حکومت صفوى چون حکومت شیعى بود با این حکومت جنگ ها راه انداختند ولیکن نتوانستند از وسعت و رشد آن جلوگیرى کنند. لذا دست به ظلم و تبعید علما و فقهاى شیعه در مناطق تحت سیطره خود زدند؛ خصوصا جبل عاملى ها و بحث تکفیر در این دوره علیه شیعه شروع شده است. سلطان عثمانى از فقهایشان خواسته که به کفر و رافضى بودن شیعه حکم بدهند. این رویکرد عین وضع امروز در جهان استکبار و وهابیت و القاعده است و این غلط ها و فتنه گریها از همان زمان سابقه دارد و همه این شیطنت ها در تاریخ نمونه دارد.

فقه الدوله؛ احیاگر تمدن اسلامی شیعی

یکى از کارهاى جاهلان و دشمنان، تکفیر است که آن وقت هم بوده است و فتاوایى که در این زمینه صادر کردند حکومت هاى جائر عثمانى یا ایوبى و یا ممالیک در مصر و در سوریه و بر طبق آن فتواها علما و شیعیان را کشتند و ظلمهاى عجیبى را انجام دادند، ولیکن فقهاى بزرگ شیعى با همه آن فتنه گرى ها و ظلم ها مقاومت کرده و مبارزه کردند و عظمت مذهب اهل بیت (علیهم السلام) و مکتب فقهى آنان را هم در تئورى و هم در عمل احیاء کرده و تحول عظیمى را در تاریخ اسلام رقم زدند که ما امروز بر سر مائده آنان قرار داریم و باید قدر آن را بدانیم.

بنابراین از امتیازات مهم این عصر توجه به فقه الدوله بوده است که طبق اصول مذهب شیعه، هم تنقیح شد و هم اجرا و مذهب شیعى به عنوان یک تمدن اسلامى شیعى شکل گرفت و از حد یک فقه و مذهب محدود بیرون رفت و این تحول بزرگ در عصر صفوى ایجاد شد و این مهمترین مشخصه این دوره سوم است./102/922/ض