وی با تقسیم فقه به «موضوعات»، «نظامات» و «سرپرستی» خاطرنشان کرد: فرد باید توجه داشته باشد مسأله مستحدثه‌ای که می‌خواهد از فقه استخراج کند؛ موضوعات، نظامات و یا سرپرستی هستند. مرحوم شهید صدر مسأله مستحدثه را نظامات بیان کرده و تأکید می‌کنند این نظامات موضوعات از هم گسسته نیستند بلکه پیوسته و دارای مبنا و ارکان‌اند.

استاد میرباقری با بیان این‌که دنیای مدرن موضوعات جدیدی پیش‌ روی ما گذاشته است، گفت: باید توجه داشت مسائلی که اکنون مطرح می‌شود تنها موضوعاتی هستند که باید به فقه عرضه و به صورت ادله اجتهادی یا ادله فقاهتی و یا اصول عملیه استخراج شوند یا این‌که مسأله گسترده‌تر بوده و دارای نظامات است که در دل نظامات موضوعات مختلفی وجود دارد؟ مرحوم شهید صدر معتقد بود مسأله مستحدثه دوران ما نظامات هستند که باید به آن‌ها پاسخ داده شود.

وی یادآور شد: به اعتقاد شهید صدر، اسلام نظامات دیگری مانند سوسیالیستی را امضاء نمی‌کند، بلکه باید طراحی نظام صورت گیرد. مسأله مستحدثه تنها موضوعات ذیل نظام نیستند که باید به آن‌ها پاسخ داده شود، بلکه باید درباره نظامات صحبت کرد.

استاد برجسته حوزه اضافه کرد: شهید صدر معتقد بود اگر قرار باشد مسائل مستحدثه را تنها به عنوان موضوعات در نظر گرفته و نتوان نظامات اسلام را طراحی کرد، بدون شک منفعل خواهید شد. حتی اگر ابتدا نپذیرید، در نهایت مجبورید بپذیرید.

وی با اشاره به این‌که پس از شهید صدر پیشرفت جزئی در بحث‌های نظامات صورت گرفته است، عنوان کرد: بنده پیشرفت جدی در این عرصه ندیدم، اصولاً دستکاری مطالب شهید صدر همراه با کمی نوآوری است.

مهم‌ترین مسأله مستحدثه ما تمدن است

استاد میرباقری در ادامه سخنان خود با اشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب، مسأله مستحدثه امروز که بزرگتر و فراتر از نظامات است را تمدن برشمرد و گفت: اکنون تمدن جدیدی به وجود آمده که باید در برابر آن تمدنی ایجاد کرد. حال آیا فقه ما را ملزم می‌کند به ساخت تمدن و اینکه از دل فقه ساخت تمدن بیرون می‌آید؟

وی در ادامه با ذکر توضیحاتی درباره تمدن جدید، اظهار کرد: ایده‌ مهم تمدن جدید زمینی کردن زندگی بشر با قطع از آموزه‌های قدسی است، به همین دلیل نگاه مردم نسبت به دین را تغییر داده‌اند. حتی برای این ایده‌ فلسفه ایجاد کرده‌اند. به دنبال فلسفه، انقلاب علمی سپس انقلاب فناوری را به وجود آورده‌اند، ذیل این سخت افزارها نیز ساختارهای اجتماعی را ایجاد کرده‌اند و در نهایت سبک زندگی را شکل داده‌اند.

رئیس فرهنگستان علوم اسلامی با بیان این‌که تمدن غرب دارای پیچیدگی‌های مختلف بوده و اگر به آن ساده نگاه کنیم، منفعل می‌شویم، اذعان داشت: اشتباه بزرگ این است که بگوییم تمدن غرب تنها نظم داشتن است. مسأله مستحدثه ما این است که انقلاب صنعتی، علمی، فلسفی و… را بپذیریم یا خیر؟ چون اگر بپذیریم سبک زندگی تغییر می‌کند. سبک زندگی را نباید ساده بنگریم، چون الگوهای حاکم بر زندگی را تغییر می‌دهد.

وی افزود: ما باید از منظر دین ببینیم آیا تمدن غرب را بپذیریم یا خیر؟ تقی‌زاده‌های جدید و قدیم می‌گویند تمدن غرب را از صدر تا ذیل بپذیرید و قرائت دینی مردم را تغییر دهید. اگر این مبنای کلامی پذیرفته شود کل فقه بر هم می‌ریزد. دعوای ما سر استفاده از برق و… نیست بلکه دعوا سر انقلاب صنعتی است.

فقه ما در برابر اسناد بین‌المللی توسعه، حق تحفظ دارد؟

استاد میرباقری با بیان این‌که تمدن مجموعه‌‌ای است که دارای لایه‌های مختلف ایده‌ها، مبانی فلسفی و نظری، تحول در علوم، فناوری، ساختارهای اجتماعی، محصولات و سبک زندگی است، گفت: مسأله مستحدثه، تمدن بزرگیست که ایجاد شده و ارتباط زیادی با امکانات ندارد، بلکه نظام ارادی، تفکر، فهم، علم، سبک زندگی و… انسان را در نظر می‌گیرد.

وی ادامه داد: البته موضوعات و نظامات نیز باید مطرح شوند، ولی مسأله مستحدثه تمدن است. در برابر این تمدن چگونه باید موضع بگیریم؟ ژاپن اسلامی بسازیم؟ اسلامی شدن یعنی این‌که مدل تمدن رقیب را بیاوریم و در نهایت جاهایی که مخالفت قطعی با شرع دارد را قطع کنیم؟

استاد حوزه بیان کرد: چه کسی گفته مسأله مستحدثه ما تنها موضوعات و نظامات هستند؟ چه کسی گفته دین برای مواجهه با تمدن خروجی‌های آن را می‌گیرد سپس با فقه موضوعات ارزیابی می‌کند؟ این‌ها باید باشد ولی آیا تنها باید به فقه موضوعات و نظامات توجه کنیم؟

وی اضافه کرد: تمدن رقیب قوانین و اسناد بین‌المللی مانند ۲۰۳۰ را نوشته و به دولت‌ها تحمیل و اجرایی می‌کند. به ما نیز می‌گویند شما حق تحفظ دارید، ولی آیا فقه ما در برابر اسناد بین‌المللی و توسعه آن‌ها حق تحفظ دارد.

استاد میرباقری، از دیدگاه امام راحل نظام ولایت را مسأله مستحدثه بیان کرد و گفت: یک نظام نظام مادیست که تمدن رقیب درست کرده و بشر ذیل آن زندگی می‌کند. ولی با نظام ولایت چه باید کرد؟ امام(ره) از طرح ولایت فقیه شروع کرده و موضوع آن را مسائل مطلقه می‌دانند، مقیاس آن را نیز جهانی در نظر می‌گیرند.

وی ادامه داد: نظام اراده‌ها نظام ولایت است. امام(ره) می‌فرمایند در برابر نظام ولایت آن‌ها باید نظام ولایت ساخت. رهبری می‌فرمایند در برابر تمدن آن‌ها باید تمدن ساخت.

نحوه مواجه با تمدن غرب فقه دینی است

رئیس فرهنگستان علوم اسلامی با اشاره به این‌که نحوه مقابله کردن با تمدن رقیب فقه دینی می‌خواهد، خاطرنشان کرد: امام راحل مبتنی بر اندیشه دین و ولایت فقیه نظام جدیدی را طراحی کردند. ایشان فقیهانه مبارزه را اداره کردند، به همین دلیل مدل مبارزه دیگران را نپذیرفتند.

وی افزود: نحوه مواجهه با تمدن رقیب فقه دینی است یا خیر؟ انقلاب باید بتواند مسائل کلانی مانند عدالت، آزادی و… را تئوریزه کند، این‌ها فقهی هستند یا خیر؟ در بیانیه گام دوم، رهبری می‌فرماید برخی مسائل باید از نظر فقهی تئوریزه شوند، این‌ها فقه هست یا خیر؟ بنده معتقدم این مسائل را باید به روش کلامی حل کنیم.

رئیس فرهنگستان علوم اسلامی تأکید کرد: از نظر بنده تفقه دینی این است که بدانیم مسأله مستحدثه امروز ما تمدن است و مقابل تمدن باید تمدن ساخت. فرآیند تمدن‌سازی نیز شامل انقلاب اسلامی، نظام انقلابی اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن اسلامی می‌شود.

وی عنوان کرد: نمی‌شود اسلام را ته قیف قرار داد و صدر قیف را به تفکر بشری داد. این چه نوع تفکری است؟ اسلام این نیست که بالای یک مطلب «بسم الله» بنویسیم و بگوییم اسلامی شد. چه کسی گفته اسلام تنها احکام فردی دارد؟ امام(ره) می‌فرماید مسأله مستحدثه ما نظام کفر است که بر دنیا سیطره دارد، ما در برابر این نظام باید نظام بسازیم، مبارزه کنیم، مبارزه نیز تنها منفی نیست.

استاد حوزه اذعان داشت: چرا نباید تمدن از فقه استخراج شود؟ اگر بحث فقهی نیست چه کسی گفته ما باید تمدن بسازیم؟ آیا مأموریت فقه این است که اجازه دهیم دیگران تمدن بسازند و ما بانک، بیمه و… آن را اسلامی کنیم؟ ایجاد عصر جدید در برابر عصر رنسانس مأموریت ماست.

وی اضافه کرد: به عقیده ما کار دین سرپرستی شهود، حس و عقل بشر است و از دل دین عرفان، تعقل، تفکر، دانش، فناوری و زندگی خاص بیرون می‌آید. همه باید ذیل دین بیایند. این‌ها بحث‌های کلامی است.

اگر مبانی کلامی رها شود، علم اصول و فقه ما ماشین امضای تمدن غرب می‌شود

رئیس فرهنگستان علوم اسلامی بیان کرد: توقع ما از دین این است که تخاطب شارع تمامی اختیارات فردی، اجتماعی و تاریخی اراده‌ها را بر عهده گرفته و سامان دهد. مقیاس آن نیز تنها تأمین ثواب و عقاب نیست بلکه تکامل اراده‌ها و تقرب است.

استاد میرباقری با تأکید بر این‌که بحث از مبانی کلامی علم فقه و علم اصول ضروری است، خاطرنشان کرد: علم فقه و علم اصول موجود، مبانی کلامی دارد که قابل گسترش است. اصلی‌ترین مسأله تمنای ما از دین و شأن تخاطب شارع است.

وی ادامه داد: اگر این مبانی رها شوند، نمی‌توان تحول و تکامل فقه را مدیریت کرد. اگر در مبانی انفعال ایجاد شود بنای فقه سکولار رخ می‌دهد. اکنون حوزه در لبه خطر است، اگر در بسط مبانی علم فقه و علم اصول دقت نکند انفعال در مبانی، تمام مسیر تحول فقهی را منفعل می‌کند، یعنی حوزه در برابر تمدن غرب منفعل می‌شود.

استاد حوزه بیان کرد: اگر مبانی تحول و تکامل علم فقه و علم اصول به دقت و مبتنی بر تعبد دنبال نشود، علم اصول و علم فقه ما به سمت علم اصول و فقهی می‌رود که ماشین امضای تمدن غرب می‌شود./823/241/ح

منبع: مفتاح