vasael.ir

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محسن اراکی، دبیر کل مجمع تقریب مذاهب اسلامی درپنجمین جلسه درس خارج فقه فرهنگ اسلام، که روز سه شنبه بیست و ششم آبانماه 1394 در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره برگزار شد با ادامه بحث جلسات قبل، به مرور حکم وجوب و استحباب تعلیم پرداخت و توضیح داد که چگونه تعلیم، حرام یا مکروه خواهد بود.

 ایشان انگیزه شخص متعلم و نیزعلم و عدم علم معلم نسبت به این انگیزه را دخیل در حکم فقهی تعلیم دانست وتصریح کرد: حتی در علم فقه، اگر عالم بداند که شخصی فقه را به انگیزه استفاده بر علیه دین می آموزد در اینصورت اگرچه تعلیم فقه فی نفسه واجب است ولی تعلیم به چنین شخصی حرام خواهد بود.

آیت الله اراکی درپایان بحث با استناد به روایات، وجود علم مباح از نظر شرع را مورد بحث قرار داد.

 خلاصۀ جلسه پنجم درس «فقه فرهنگ» آیت الله اراکی را در ذیل ملاحظه می فرمایید.


بسم الله الرحمن الرحیم

تعلیم و احکام آن

بیان تعلیمی آن است که در طریق تعلیم یک حقیقت به کار می رود و از نظر حکم تابع همان محتوایی است که تعلیم داده می شود. بیان تعلیمی بعنوان یک قسم از اقسام سه گانه بیان دارای یکی از احکام خمسه شرعی است.

تعلیم واجب

چون حکم بیان تعلیمی تابع حکم محتواست، اگر محتوا بگونه ای باشد که نفع واجبی بر آن مترتب باشد، بیان آن هم واجب می شود. از این رو تعلیم امور واجب بر کسی که عالم است واجب است. مثلاً اگر کسی راهی را می رود که در معرض خطر است و خود ملتفت نیست، اعلام خطر به او بر کسی که از آن خطر مطلع است واجب است و عدم اعلام خطر حرام است. همینطور نسبت به احکام شرعی، تعلیم آن به جاهل بر شخص عالم واجب است.

روایت: َ مَا أَخَذَ اللَّهُ عَلَى الْجُهَّالِ أَنْ یَتَعَلَّمُوا حَتَّى أَخَذَ عَلَى الْعُلَمَاءِ أَنْ یُعَلِّمُوا.

خداوند، اول علماء را مکلف به تعلیم جهال کرد و بعد، جهال مکلف به فراگیری شدند.

تعلیم مستحب

در جلسه قبل گفتیم اگر چنانچه فعلی مستحب باشد، تعلیم آن هم مستحب است و روایت آن گفته شد.

حرمت و کراهت تعلیم

روایت: مَنْ عَلَّمَ بَابَ هُدًى فَلَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ عَمِلَ بِهِ وَ لَا یُنْقَصُ أُولَئِکَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَیْئاً وَ مَنْ عَلَّمَ بَابَ ضَلَالٍ کَانَ عَلَیْهِ مِثْلُ أَوْزَارِ مَنْ عَمِلَ بِهِ . اصول کافی جلد 1 صفحه 35

از این روایت و روایات دیگربدست می آید که حکم تعلیم همان حکم ما یُعلَّم است. اگر آن چیز واجب باشد تعلیم هم واجب است و همینطور در مورد سایر احکام خمسه. باید توجه داشت وقتی می گوییم تعلیم تابع ما یُعلَّم است یعنی بیان تعلیمی تابع ما یُعلَّم است، بنابراین حکم وجوب، حرمت، استحباب، کراهت و اباحه متوجه بیان است.

اگر فعلی مکروه باشد آیا تعلیم آن هم مکروه است؟ اگر فعلی حرام باشد آیا تعلیم آن هم حرام است؟ تبعیت تعلیم در حکم از ما یُعلَّم در افعال مکروه و حرام چگونه است؟

تعلیم دو گونه است. تعلیم ترغیبی و تعلیم غیرترغیبی. تعلیم ترغیبی مقدمه فعل است و از این رو اگر فعل حرام باشد آن هم حرام خواهد بود ولی تعلیم غیر ترغیبی مقدمیتی برای فعل ندارد و لذا ولو فعل، حرام باشد، تعلیم آن حرمت ندارد. تعلیم مکروه هم به همین گونه است.

توضیح بیشتر اینکه، گاهی به جاهل تعلیم داده می شود تا وی به عمل حرام یا مکروه برسد. این تعلیم، حرام یا مکروه است. گاهی هم تعلیم جاهل فقط تعلیم حکم حرام یا حکم مکروه به جاهل است و چنین تعلیمی حرام و یا مکروه نیست بلکه خودش رجحان دارد.

نتیجه گیری

نتیجه اینکه، تعلیم  فی نفسه راجح است، چه تعلیم فعل راجح باشد و چه تعلیم فعل مرجوح باشد. اما اگر این تعلیم برای ارتکاب حرام یا مکروه، مقدمیت پیدا کرد و جزء اخیر علت تامه برای ارتکاب فعل حرام یا فعل مکروه بود در اینصورت دیگر راجح نیست بلکه مرجوح است. مثلاً شخصی برای فراگیری علم فقه نزد عالمی می رود. اگر عالم بداند که این شخص فقه را می آموزد تا برعلیه دین از آن استفاده کند دراینصورت اگرچه تعلیم فقه فی نفسه واجب است ولی تعلیم به چنین شخصی حرام خواهد بود.

از اینجا می توان نتیجه گیری مهمی کرد وآن اینکه باید در برنامه های آموزشی کاری کرد که نیت فراگیرنده علم صواب باشد. اگر بدانیم در یک برنامه آموزشی و در یک رشته علمی، انگیزه شخص دانشجو از تعلم، اضرار به دین یا مردم یا اضرار به یک مصلحت لازم الرعایة است، تعلیم او حرام است.

 حکم پنجم: اباحه

آیا ما بیان مباح داریم؟ اگر علمی فی نفسه نه ضرر داشته باشد و نه نفع، مباح است. تصورعلم مباح، فی نفسه ممکن است اما ما دو دسته روایات داریم. روایاتی که در مورد علم لاینفع وارد شده است که در آن روایات از علم لاینفع نهی شده است و نیز روایاتی که نهی می کند از اتلاف عمر در آنچه نفعی ندارد.

روایت می فرماید: الْعِلْمُ أَکْثَرُ مِنْ أَنْ یُحْصَى فَخُذْ مِنْ کُلِّ شَیْ‏ءٍ أَحْسَنَه.

علم تمام شدنی نیست. آن علمی که بهتر و مفیدتر است همان را انتخاب کن. چون عمر آدمی محدود است.

آقازاده مرحوم آقای خویی برای من تعریف کرد: ایشان اواخر عمر در سن 93 سالگی، تصمیم گرفت در فرصت رفت و آمد بین جلسه درس و منزل در ماشین، قرآن را حفظ کند و همه قرآن را در ماشین حفظ  کرد.

روایت دیگر: عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ مَنِ اسْتَوَى یَوْمَاهُ فَهُوَ مَغْبُونٌ وَ مَنْ کَانَ آخِرُ یَوْمَیْهِ خَیْرَهُمَا فَهُوَ مَغْبُوطٌ وَ مَنْ کَانَ آخِرُ یَوْمَیْهِ شَرَّهُمَا فَهُوَ مَلْعُونٌ وَ مَنْ لَمْ یَرَ الزِّیَادَةَ فِی نَفْسِهِ فَهُوَ إِلَى النُّقْصَانِ وَ مَنْ کَانَ إِلَى النُّقْصَانِ فَالْمَوْتُ خَیْرٌ لَهُ مِنَ الْحَیَاةِ

روایت دیگر: عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ الْمَغْبُونُ مَنْ غُبِنَ عُمُرَهُ سَاعَةً بَعْدَ سَاعَةٍ.223/907/ض

تقریر: ج. زنگنه