به گزارش وسائل، مرکز تحقیقات اسلامی مجلس در گزارشی علمی به بررسی تأثیر استانی شدن حوزههای انتخابیه بر کیفیت انتخاب نمایندگان مجلس شورای اسلامی پرداخته است.
در چکیده این گزارش آمده است: با توجه به آثار و پیامدهای مهم ایجاد تغییرات در نظام انتخاباتی مجلس شورای اسلامی، بررسی نتایج احتمالی مثبت و منفی آن، امری ضروری به نظر میرسد. این گزارش میکوشد با تکیه بر ویژگی اصلی نظام انتخاباتی پیشنهادی، یعنی استانی کردن حوزههای انتخابیه اصلی، و همچنین استفاده از دادههای انتخابات گذشته مجلس، برخی نتایج احتمالی این تغییر را بررسی نماید.
استانی شدن انتخابات، نوعی بزرگ سازی حوزههای انتخابیه است و میتوان انتظار داشت رفتارهای کلانی که در گذشته تنها در حوزههای انتخابیه بزرگ وجود داشته است، به همه حوزههای انتخابیه سراسر کشور تعمیم پیدا کند. افزون بر این مزایایی که حوزههای انتخابیه کوچک داشتند نیز از میان برود. این تحقیق با ابتناء بر این پیش فرض که بزرگ سازی حوزههای انتخابیه، مؤلفههای ازدحام را افزایش میدهد، این فرضیه را مطرح کرد که «بین رقابت انتخاباتی و ازدحام در حوزه انتخابیه رابطه معکوس وجود دارد».
در انتخابات مجلس شورای اسلامی همواره میزانی از رقابت وجود دارد و انتخابات با تعداد داوطلبان بیشتر از کرسیهای مورد نیاز برگزار میشود، پس مسئله، رقابت بیشتر یا کمتر است و همین امر ما را با مفهومی مشکک از رقابت مواجه میسازد. در عین حال برای امکان مقایسه حوزههای انتخابیه گوناگون، نیاز به حدی وجود دارد که در همه حوزهها یکسان باشد.
برای این منظور میانگین آرای نسبی داوطلبان در هر حوزه انتخابیه و سپس میانگین آرای نسبی در ۲۰۲ حوزه انتخابیه محاسبه شد. نتیجتاً بر حسب حوزههای انتخابیه به طور متوسط هر کاندیدا حدود ۱۳.۷ درصد آرا را کسب کرده است. با استفاده از این رقم و برای اندازه گیری رقابت، شاخص مطلق رقابت واقعی تعریف شد. شاخص مطلق رقابت واقعی، عبارت است از تعداد داوطلبان با آرای نسبی بیشتر از این رقم، تقسیم بر تعداد کرسیهای مورد نیاز برای حوزه انتخابیه.
در عین حال باید دقت داشت که بزرگ نمایی حوزه انتخابیه در صورتی میتواند موجب کاهش رقابت انتخاباتی شود که به «ازدحام انتخابات» بیانجامد. ازدحام به معنای عدم شناختِ نظام مندِ «طرف انتخاب کننده» به مثابه جامعهای از رأی دهندگان منفرد از «طرف انتخاب شونده» به عنوان یک کل واحد است. به عبارت دیگر ازدحام یعنی عدم شناخت نظاممند آحاد انتخاب کنندگان از مجموعه انتخا ب. شوندگان. باید توجه داشت معمولاً بزرگ شدن حوزه انتخابیه به افزایش ازدحام میانجامد، ولی ازدحام لزوماً از بزرگی حوزه انتخابیه تبعیت نمیکند.
از دیگر نتایج تحقیق آن است که اگرچه بزرگ بودن حوزههای انتخابیه با افزایش رقابت همبستگی ندارد، اما به احتمال ۵۱ درصد افزایش ازدحام در حوزههای انتخابیه با کاهش رقابت همبسته است.
فرضیه دیگر تحقیق این بود که «افزایش تعداد کرسیهای حوزههای انتخابیه باعث کاهش ضریب بهره مندی شهروندان از فرصت انتخاب گری میشود». بهره گیری از فرصت انتخاب گری یعنی میزان اهتمام رأی دهندگان به استفاده کردن از همه فرصت رأی دهی شان. مثلاً در حوزه انتخابیهای که برای انتخاب ۳۰ کرسی نمایندگی طراحی شده افراد عملاً نام چند نفر را بر روی برگه رأی خواهند نوشت؟
با توجه به اصلاحات قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۶، که آرای سفید را از عِداد آرای مأخوذه خارج میکند، در بررسی ضریب بهره مندی باید حوزههای تک کرسی را مستثنی کرد. در بررسی ضریب بهره مندی در حوزههای چند کرسی معلوم شد با احتمال ۸۷٪ هر چه فرصت نماینده گزینی شهروندان بیشتر شده، بهره مندی از این فرصت کاهش یافته است؛ لذا استانی شدن انتخابات با احتمال بالایی موجب کاهش ضریب بهره مندی شهروندان از فرصت نماینده گزینی خواهد شد.
با این اوصاف، تغییر وضعیت مستقر نظام انتخاباتی مجلس شورای اسلامی توصیه نمیگردد. قانون گذاران باید دقت داشته باشند افزایش ازدحام حوزههای انتخابیه، به معنای افزایش بخت کسانی است که بلندگوهای قدرتمندتری در اختیار دارند.
به یک معنا با استانی شدن انتخابات این احتمال که وابستگان به کانونهای قدرت و ثروت بخت بیشتری برای حضور در مجلس بیابند، افزایش مییابد و در این صورت این یک تغییر اساسی (احتمالا منفی) خواهد بود. چرا که چنین منتخبانی، تعلق بیشتری برای حفظ منافع طبقاتی خود داشته و اجازه برگشت نظام انتخاباتی به حالتهای کم ازدحامتر را نخواهند داد. این تغییری است که به زودی فرصت بازبینی در آن فراهم نخواهد شد./908/241/ح
منبع: مرکز تحقیقات اسلامی مجلس