vasael.ir

کد خبر: ۱۳۵۹
تاریخ انتشار: ۳۰ آبان ۱۳۹۴ - ۱۳:۲۴ - 21 November 2015
درس خارج فقه فرهنگ آیت الله محسن اراکی/ جلسه 4

احکام شرعی حق بیان

پایگاه اطلاع رسانی وسائل – آیت الله اراکی در چهارمین جلسه درس خارج فقه فرهنگ اسلامی بحث بیان عقیده را ادامه داد و به بیان برخی احکام شرعی مربوط به «حقِّ بیان» پرداخت.

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محسن اراکی، دبیر کل مجمع تقریب مذاهب اسلامی درچهارمین جلسه سال تحصیلی 94-95 در درس خارج فقه فرهنگ اسلام، که دوشنبه 18آبانماه 1394 در مؤسسه امام خمینی ره برگزار شد، به ادامه بحث حق بیان پرداخت و با استناد به برخی روایات حکم وجوب و استحباب مربوط به بیان را توضیح داد و با ذکر روایتی از امام کاظم علیه السلام اقسام سه گانه علوم واجب را بیان کرد.

 

 خلاصۀ جلسه چهارم درس «فقه فرهنگ» آیت الله اراکی را به شرح زیر است.

 

بسم الله الرحمن الرحیم

 

نحوه تعلق حکم شرعی به بیان

حکم شرعی مربوط به بیان دو گونه است. برخی احکام، موضوع آن خود بیان فی نفسه است و نه آنچه که بیان می شود. مثل شهادت دادن به حق و شهادت بر توحید. شهادت بر توحید و اقرار به آن، اساس هر حق دیگری است. با انکار این حق (توحید)، هیچ حق دیگری قابل اثبات نیست. بیان، هم فی نفسه می تواند دارای حکمی از احکام شرعی باشد و هم به اعتبار مقدمیت امر دیگر، می تواند واجد یک حکم باشد. بیان به لحاظ مقدمیت می تواند هر یک از احکام خمسه را داشته باشد. یعنی بیان واجب، مستحب، حرام، مکروه و مباح.

 

حکم اول: وجوب

هر مطلبی که بیان آن برای دنیا یا آخرت مردم ضروری باشد، بیان آن واجب است و این وجوب هم وجوب مقدمی است مانند آنچه درباره وجوب تعلیم و تعلم در روایات آمده است.

1. روایت از امام کاظم علیه السلام: :  قَالَ سُئِلَ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام هَلْ یَسَعُ النَّاسَ تَرْکُ الْمَسْأَلَةِ عَمَّا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ فَقَالَ لَا .       

2. سَمِعْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ یَقُولُ ... وَ الْعِلْمُ مَخْزُونٌ عِنْدَ أَهْلِهِ وَ قَدْ أُمِرْتُمْ بِطَلَبِهِ مِنْ أَهْلِهِ فَاطْلُبُوهُ

در این روایات، آنچه واجب شده است، علمی است که مقدمه دفع یک ضرر یا تحصیل یک نفع واجب باشد.

 

اقسام ضروریات

امور ضروری دو گونه است:

1.اموری که ضرورت داشتن آنها بدیهی است و عقلاء بر ضرورت آن تسالم دارند. مانند تحصیل غذا و پوشاک و مسکن. در این امور برای تشخیص موضوع، نیازی به رجوع متخصص نیست و تشخیص مصداق برای همه ممکن است.

2.اموری که ضروری بودن آنها به تشخیص متخصصان فن است و ضروری بودن آنها بر همه آشکار نیست.

 

اقسام موضوعات

همچنین در مورد موضوعات احکام شرعی، برخی موضوعات عرفی است و مرجع آن عرف است. این عرف یا عرف عام است یا متخصص است. یعنی یا همه مردم با چنین موضوعی آشنا هستند و یا اینکه تشخیص آن به عهده گروه خاصی از عرف است مثل اطباء. برخی موضوعات نیز اختراع و جعل خود شارع است. موضوعاتی مانند وطن یا مقیم. این موضوعات موضوع احکام شرعی واقع می شود و مرجع تایید آن مجتهد است و نیز مثل رؤیت هلال.

بنابراین اگر موضوع به نحوی است که تخصص شرعی نیاز دارد، در تشخیص آن باید به مجتهد رجوع شود ولی اگر موضوع، عرفی باشد مثل کافر و خمر، نیازی به رجوع به مجتهد نیست.

 

حکم دوم: استحباب

هرگاه یک مطلب، فی نفسه رجحان شرعی داشته باشد بیان آن هم رجحان شرعی پیدا می کند.

روایت : َقالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام یَقُولُ مَنْ عَلَّمَ خَیْراً فَلَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ عَمِلَ بِهِ قُلْتُ فَإِنْ عَلَّمَهُ غَیْرَهُ یَجْرِی ذَلِکَ لَهُ قَالَ إِنْ عَلَّمَهُ النَّاسَ کُلَّهُمْ جَرَى لَهُ قُلْتُ فَإِنْ مَاتَ قَالَ وَ إِنْ مَات.

طبق روایت، اگر عمل نافعی را که شرعاً رجحان دارد تعلیم بدهد، خود تعلیم هم حکم آنچه تعلیم می دهد را دارد. یعنی تعلیم، استحسان و رجحان شرعی خواهد داشت.

 

یک تقسیم بندی برای علوم واجب از منظر روایت

 مجلسی در بحارالانوار به نقل از کتاب عدة الداعی از امام کاظم علیه السلام روایت می کند: قَالَ الْعَالِمُ علیه السلام أَوْلَى الْعِلْمِ بِکَ مَا لَا یَصْلُحُ لَکَ الْعَمَلُ إِلَّا بِهِ وَ أَوْجَبُ الْعِلْمِ عَلَیْکَ مَا أَنْتَ مَسْئُولٌ عَنِ الْعَمَلِ بِهِ وَ أَلْزَمُ الْعِلْمِ لَکَ مَا دَلَّکَ عَلَى صَلَاحِ قَلْبِکَ وَ أَظْهَرَ لَکَ فَسَادَهُ وَ أَحْمَدُ الْعِلْمِ عَاقِبَةً مَا زَادَ فِی عَمَلِکَ الْعَاجِلِ

سه قسم اول از اقسام علومی که در روایت آمده است، عبارتهایی دالّ بر وجوب دارد: اولی العلم، اوجب العلم، الزم العمل به. در این روایت به سه رتبه از مراتب علم واجب اشاره شده است. درقسم اول که می فرماید: وَ أَلْزَمُ الْعِلْمِ لَکَ مَا دَلَّکَ عَلَى صَلَاحِ قَلْبِکَ وَ أَظْهَرَ لَکَ فَسَادَهُ ، این قسم علم، علم لازم است که بدون آن آدمی راه پیدا نمی کند و از خطر نجات نمی یابد. اما از آن واجب تر، آن علمی است که می فرماید: أَوْجَبُ الْعِلْمِ عَلَیْکَ مَا أَنْتَ مَسْئُولٌ عَنِ الْعَمَلِ بِهِ.  سرانجام از همه علوم اولی تر، آن قسمی است که درباره آن می فرماید: أَوْلَى الْعِلْمِ بِکَ مَا لَا یَصْلُحُ لَکَ الْعَمَلُ إِلَّا بِهِ. 

همه این علوم واجب است اما درمقام تزاحم، آن واجبی که لازم است اختیار شود، همین قسمی است که مَا لَا یَصْلُحُ لَکَ الْعَمَلُ إِلَّا بِهِ. اما آن علمی که درباره آن می فرماید: أَحْمَدُ الْعِلْمِ عَاقِبَةً مَا زَادَ فِی عَمَلِکَ الْعَاجِلِ، این علم، علم عام است و شامل واجب و مستحب و همه علوم ممدوحه می شود.

 

تقریر: ج.زنگنه        223/907/ش

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۵ / ۰۲ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۴:۳۸:۱۳
طلوع افتاب
۰۶:۱۲:۳۷
اذان ظهر
۱۳:۰۳:۴۴
غروب آفتاب
۱۹:۵۴:۱۰
اذان مغرب
۲۰:۱۲:۲۱