vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، موضوع «مصرف گرایی» یکی از ویژگی ها و ترجیحات سبک زندگی غربی است که تحت تأثیر تحولات ناشی از انقلاب صنعتی به ویژه غلبه نظام سرمایه داری متأخر در چند دهه اخیر به ظهور رسیده است.

مصرف گرایی در جهان امروز

همچنین مصرف گرایی از رهگذر فرآیند جهانی شدن، ارتباطات گسترده جوامع، اشاعه فرهنگی، رسانه های جهان گستر به رویه نسبتا رایج و شایع جامعه جهانی تبدیل شده است. در تبیین علل و عوامل مؤثر در رواج و نفوذ روزافزون این فرهنگ و نیز پیامدهای فردی و اجتماعی آن تاکنون دیدگاه های مختلفی با رویکردهای روان شناختی، روانکاوی، جامعه شناختی و مطالعات فرهنگی، اقتصادی، ارتباطاتی و الهیاتی عرضه شده است. در این رویکردها، بیش از جنبه های اقتصادی به جنبه های فرهنگی و اجتماعی این پدیده، توجه شده است.

این نوشتار در صدد است که با ارجاع ضمنی به دیدگاه های ارائه شده، جایگاه این رفتار را در سبک زندگی غالب و رایج کنونی، از ابعاد مختلف و با رویکرد غالب مطالعات فرهنگی، تحلیل کند و در پایان به صورت گزاره وار و مختصر به خطوط عام الگوی مصرف از دیدگاه اسلام توجه دهد. روش آن در مقام گردآوری اطلاعات اسنادی و در مقام بررسی آنها، تفسیری، تعلیلی و تحلیلی است.

جایگاه مصرف گرایی در چرخه اقتصاد

اقتصاددانان غالبا چرخه نهاد اقتصاد را متضمن سه فرآیند اساسی خطی تولید یاproduction)، توزیع یاdistribution)  و مصرف یاconsumption) ) می دانند. فرآیند مصرف، مرحله پایانی این چرخه و علت غایی آن است.

بدیهی است که زنجیره فرآیندها و فعالیت های به هم پیوسته و در هم آمیخته نظام اقتصادی، تنها با اتصال به حلقه مصرف به كمال مطلوبش دست می یابد. این مصرف است که تمامی رویدادهای پیش از خود را معنادار می سازد؛ از این رو اگر فرآیند مصرف به هر دلیل ممکن، دستخوش اختلال ش ود، تمامی فعالیت های اقتصادی و غیر اقتصادی پیش از آن نیز از حیث فلسفه وجودی و ضرورت کارگر دی، مختل خواهد شد. مصرف در واقع، جان مایه و توجیه گر ظهور و بقای حبات اقتصادی جامعه است؛ از این رو وجود، قوام، ش کوفایی و استمرار نظام اقتصادی به فرآیند مصرف و چگونگی آن بستگی تام دارد.

اصل مصرف و کم و کیف آن در شکل بهینه و متوازن، تابعی از نیازها و مطالبات برانگیخته شده و فعلیت یافته است. مصرف در این کارکرد طبیعی، جزو ملزومات ضروری در حیات فردی و اجتماعی است. این معنای از مصرف» به دلیل غلبه صبغه اقتصادی، موضوع مطالعه علم اقتصاد است. چرخه ممتد تحولات بنیادین در جوامع توسعه یافته به تبع انقلاب صنعتی و پیامدهای متنوع آن، همه س طوح و مؤلفه های واقعیت اجتماعی و جهان بین الاذهانی را دچار تغییر ساخت.

مصرف، یکی از مولفه های سبک زندگی

موضوع «مصرف» نیز به منزله یکی از مؤلفه های برجسته در سبک زندگی، هم به تبع وقوع تغییرات در کلیت فرهنگ و سبک زندگی انسان مدرن و هم به طور في نفسه، طیفی از این تغییرات را در اشکال مختلف باز نمایی می کند. بالاتر اینکه نرخ وقوع تغییر در ابعاد کمی و کیفی مصرف»، به دلیل برخی ویژگی های انحصاری، پیش از سایر مؤلفه های جهان سرمایه داری بوده است.

وقوع برخی تغییرات در چیستی مصرف، جایگاه ارزشی و هنجاری، سطوح مطلوبیت کمی و کیفی، اهداف و انگیزه ها، آثار و پیامدهای عینی و مترتب، ظهور متغیرهای جانبی، تنوع یابی و تکثر ابعاد و لایه ها تحت تأثير ارتباطات و ملاحظات ثانوي و ... موجب شد تا موضوع «مصرف» در مستوایی فراتر و بسیار مهم تر و جامع تر از آنچه تاکنون مطرح بود، در کانون توجه حوزه ها و رویکردهای مختلف معرفتی قرار گیرد و دیدگاه های متنوعی را به خود معطوف دارد. تغییر مفهومی، ماهوی، ارزشی، موقعیتی و کارکردی فرآیند مصرف»، موجب شد تا در گفتمان جدید، از آن تحت عنوان «مصرف گرایی» سخن به میان آید.

مصرف گرایی یا سایر عناوین مشابه، نظیر مصرف زدگی، مصرف بی رویه، مصرف متظاهرانه مصرف منفعلانه، اصالت دادن به مصرف، مصرف برای مصرف، جامعه مصرفی، فرهنگ مصرفی و مفاهیم ناظر و معرف برای موضوع مصرف در جایگاه جدید آن هستند. مصرف گرایی، یکی از برجسته ترین اسطوره های نظام سرمایه داری (تبدیل شدن متغیری فرهنگی، اجتماعی و تاریخی به یک نیاز طبیعی اجتناب ناپذیر)، یک ایدئولوژی، مؤلفه ای کانونی از سبک زندگی جدید، برجسته ترین استاندارد کیفیت زندگی، نوعی تجربه فرهنگی، سلوکی لذت طلبانه و مسرت جویانه اشباع ناپذیر، ارضاکننده حس آرمان شهرگرایی و یوتوپیایی، عاملی تمایز بخش و هویت آفرین، محملی برای تظاهر و تفاخر، معادلی برای خوشبختی در این جهان و به تعبیر کرانک، سیستمی که با وجود نقصان و برخورداری از یک مهندسی نامناسب، ارزش های درونی اش، جانشین یک میراث فرهنگی به محاق رفته، شده است.

لازم است ذکر شود که مصرف گرایی، فقط محصول انتخاب فرد و القای ساختار نیست؛ بلکه محصول تعامل و رابطه دیالکتیکی میان این دو است.

ویژگی های عمده فرهنگ مصرفی

فرهنگ مصرفی با وجود نفوذ و رسوخ در لایه های عمید شخصیتی و سطح ساختاری جامعه، به طور عمده با او صافی منفی و به عنوان وضعیتی انومیک و آسیبی از آن یاد می شود. برخی از ویژگی های ذکر شده، به افراد و برخی، به خود فرهنگ ناظرند: فرهنگی پسامدرن، سکولار، پوچ گرا(به لحاظ مبانی نظری)، اومانیستی (معطوف ساختن همه تلاش ها به انسان)، بدن گرایی (اصالت دهی به بدن و توجه افراطی به جنبه های جسمی، ظاهری و نمایشی وجود انسان و تیمار بدن)، کم مایه و کم عمق، تخیل گرا و رؤیاپرداز، رفاه طلب ( أصالت دهنده به رفاه در همه ساحت های زندگی و برای همه توده ها و تحریک کننده دائم اشتهای مصرفی و در نهایت، تبدیل مصرف به ایده آل و آرمان افراد)، آرامش خواهی روان شناختی (از طریق رفاه جویی بی حد و حصر)، گریزان از هر نوع ریاضت و تحمل مشقت های سازنده برای رشد و تعالی روحی و معنوی، مدگرا و رمانتیک (درگیر ساختن افراد در وسوسه های بی پایان بازار و ظهور و نمایش نو به نوی کالاها)، متظاهر و اغواگر، تمایز بخش و تفرقه افکن (میان افراد به دلیل موقعیت های مختلف آنها در میزان بهره وری مصرفی)، خودویرانگر (به دلیل ماهیت سراب گونه و دست نیافتنی آرمان های موعد آن)، احساس گرا(آن هم از نوعی سطحی و مبتذل آن و جایگزین کردن عواطف و احساسات به جای عقلانیت ارزشی و ابزاری)، ذائقه محور و میل گرا(جایگزین کننده امیال به جای نیازها و مصالح)، لذت گرا و مسرت خواه (دامن زدن افراطی به تفریح، تفنن، سبکسری، شادی خواری و ...)، دم غنیمت شمار(ترغیب کننده به سرخوشی های آنی و زودگذر)، غلبه دهنده هنر و توهم های زیباشناختی بر واقعیت، گرانبار از تصویر سازی و نمادپردازی استفاده وافر از نشانه ها و نمادها)، چند تکه و دائما ترمیم شونده، دارای سبک های متنوع و نامتجانس، فاقد مرجع و اعتقادات مسلط، دموکرات و عام گرا(سطحی شدن، یکدست شدن، رفع سلسله مراتب و طبقه زدایی با اعطای حق و امکان مصرف به عموم)، جانشین کننده ارزش مصرف به جای ارزش های کار و تولید، فردگرا (در ش کل خودمحور، خودشیفته و اصرار افراطی بر خود تحقق بخشی و ابراز خویشتن)، روان نژند، انفعالی، تقلیدی، دمدمی مزاج، تابع لذت های آنی و الينه شده)، نفوذ کننده در لایه های ناخودآگاه ( داشتن موقعیت شهودی و فراآگاهی به جای برخورداری از پشتوانه و توجیه عقلانی)، تنزل دهنده آگاهی در پرتو تبلیغات اغواگرانه، تبدیل کننده دین و معنویت به کالا با مجموعه ای از ابژه های مسرت بخش، ترجیح معنویت سکولار عاری از متافیزیک و اعتقاد به حقایق ماورایی و ... .

برای دانلود اصل مقاله اینجا کلیک کنید./204/241/ح