vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه پنجم درس خارج فقه رسانه که در مورخه 21 مهرماه سال 1397 برگزار گردید، به بررسی ادله شرط عدالت در پيام رسانان پرداخت. 

وی در ابتدای درس خارج فقه رسانه اظهار داشت: اگر جایی ضرورت اقتضا کرد که ما کسی را که شرط ایمان ندارد ولی اگر او را برای این کار گزینش نکنیم کار رسانه دینی لنگ می ماند. ضرورت اقتضا می‌کند که ما از وجود این فردی که ایمان ندارد استفاده کنیم.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم در ادامه گفت: شرط دوم براي پيام رسانان ديني عدالت و اولين دليل بر اشتراط عدالت فحوای اشتراط عدالت در بعضی از مسئولیت‌های مانند امام جماعت، امام جمعه و راوي خبر؛ است كه اقتضا می‌کند ما در اینجا هم عدالت را شرط بدانیم.

سخنگوی مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه در انتهای جلسه امروز بیان داشت: وقتي يک راوی که می خواهد یک پیام یک خطی را برساند بايد عادل باشد خوب به طريق اولي  کسی که می خواهد در شبکه دینی شب و روز پیام رسان باشد باید عدالت داشته باشد.

تفصیل مطالب مطرح شده در این جلسه، بدین شرح است:

اعوذ بالله من الشيطان الرجيم بسم الله الرحمن الرحيم و الحمد لله رب العالمين و به نستعين وهو خير ناصر و معين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين

خلاصه جلسه گذشته

ما در جلسه گذشته شرطی از شروط پیام رسانان و اصحاب رسانه را عرض کردیم. بعد از وجوب تحصیل علم، اولین شرط پیام رسانان و اصحاب رسانه بحث ایمان هست. دلیل هايي بر این مطلب اقامه کردیم. به چهار دليل اصحاب رسانه که در یک پیام رسانی دخالت داشته باشند و جزو کسانی باشند که در عوامل یک رسانه دینی فعالیت می‌کنند، باید این شرایط را داشته باشند. 

شرط اول آن ایمان است. استناد کردیم به دلیل تناسب حکم و موضوع و به آیه ۱۸ سوره توبه و فحوای ادله ای که ایمان را در امثال شاهد، قاضي و امام جماعت شرط می داند. این خوب در این موضوع تمام است.

استثنائات از شرط ايمان

اما اين شرط ايمان آیا موارد استثنا هم دارد یا خیر؟ بعضی از جاها ما می‌بینیم که در اين مسئولیت های خطیر مثل امام جماعت شرط ايمان به خاطر تقیه استثنا می خورد. لذا انسان می تواند به پیش نمازی اقتدا کند که ایمان او را قبول ندارد. آيا استثناء در ما نحن فیه هم نسبت به ایمان كه شرط برای عوامل پیام رسانی در اصحاب رسانه هست اینجا هم هست؟

ببینید بحث حکم ضرورت و مصلحت، تابع حکم ثانوی است. در شرایطی هم که بعد از این بیان می کنیم در آن شرایط هم این بحث مدنظر باشد. اگر جایی ضرورت اقتضا کرد که ما کسی را که شرط ایمان به ولایتي را که ما مد نظرمان است، ندارد ولی اگر او را برای این کار گزینش نکنیم کار رسانه دینی لنگ می ماند. ضرورت اقتضا می‌کند که ما از وجود این فردی که ایمان ندارد استفاده کنیم. اینجا اشکال ندارد. الضرورات توبیح المحظورات  ضرورت که پیش آمد از باب حکم ثانویه آنچه که حرام بود مباح می شود.

حکم اولیه اش اين بود كه باید اصحاب رسانه، تهیه کننده، کارگردان و پیام رسانان مختلف شبکه های دینی و رسانه های دینی ایمان داشته باشند مگر در ضرورت این قضیه متفق علیه است در خیلی از جاها ضرورت پیش می‌آید که شما بروید پیش پزشکی که نامحرم هست این از باب ضرورت اشکالی ندارد .

توجه به مصلحت در موارد استثناء عدم ايمان

ما باید توجه داشته باشیم که مفسده حضور این فرد در رسانه دینی کمتر از مصلحتش باشد. در بعضي از اعضای پیام رسانی شاید مصلحتش کمتر باشد مثل کارشناس اگر کارشناس ایمان نداشته باشد، مفسده اش بیشتر از مصلحتش است اینجا شاید نتوان دیگر به قاعده الضرورات تبيح المحظورات تمسک کنیم. و تشخیص مصداق ضرورت با خود مقلد است.

شرط دوم اصحاب رسانه، عدالت است

من قبل از آنکه شرط دوم را عرض کنم شما را به اين نكته توجه مي دهم كه ما این شرایط را که به ترتیب بحث می کنیم ممكن است بعضی از اینها را به عنوان شرط قبول نکنیم ولي بحثش را مطرح مي كنيم  و علتش این است که کسی دیگری این بحث‌ها را مطرح نکرده است. 

ما در جاي ديگر كه بحث مي كنيم اول كه موضوع را بيان كرديم بعد اقوال را مطرح مي كنيم بعد ادله دو طرف را بحث و نقد مي كنيم. اينجا  ما بر اساس فقه سنتی جلو می رویم مثل صاحب جواهر که حتی اگر اقوال در مسئله وجود ندارد احتمالات را ذکر می کنیم.

یک احتمال این است که بگوییم این شرط دوم از شرایط لازمه فعاليت رسانه ديني است ، اصحاب رسانه بايد اين شرط را داشته باشند و آن عدالت است. به چه دلیل عدالت شرایط است و به چه دليل عواملی که دخیل هستند در پیام رسانی دینی باید عادل باشند؟ آیا در اینجا دليلي وجود دارد؟ البته قبل از اينكه از دليل بحث كنيم بايد اقوال را در اينجا بررسي مي كرديم اما اقوالي در اینجا وجود ندارد به خاطر این که از مسائل مستحدثه است. اگر بخواهیم بگوییم عدالت شرط است به چه دلیل؟

دليل اول در شرطيت عدالت پيام رسانان دينی

یکی از ادله ممکن است به دليل فحوای باشد؛ فحوای اشتراط عدالت در بعضی از مسئولیت‌های خطیر اقتضا می‌کند که ما در اینجا هم عدالت را شرط بدانیم. مسئولیت های خطیری که در آنها عدالت شرط است: قضاوت است، شاهد است،  امام جماعت است، حاکم است، قاضی است، مرجع تقلید است؛ پايين تر، راوی یک خبر كه یک پیام را میخواهد به شما برساند بايد عادل باشد.

آيه قرآن می فرماید «ان جائکم فاسق بنبأ فتبینوا» برخی از فقها مثل سید مرتضی خبر عادل را شرط می داند. خوب به همان دلیل بلكه به فحواي آن دليلي که می‌گوید باید در این مسئولیت ها و فعالیت ها عدالت شرط است استفاده می‌کنیم که اصحاب رسانه هم باید عادل باشد.

در این مسئله من از کتاب تحریر مسئله امام درباره امام جماعت مطلبي را نقل می کنم ـ عادل در نظر مشهور به کسی می‌گویند که مرتکب کبیره نشده باشد و اصرار بر سر صغیره نداشته باشد ـ امام در شرط ششم می گوید: «عدالت حالت نفسانى است كه انسان را بر ملازمت تقوا وادار مى‌كند و مانع از اين مى‌شود كه انسان گناهان كبيره، بلكه بنابر اقوا  صغيره‌ها را هم انجام دهد، تا چه رسد به اصرار بر آنها كه از گناهان كبيره حساب شده است و مانع مى‌شود از اين كه انسان كارهايى بكند كه عرفا حاكى از لاابالى بودن او نسبت به دين است و احتياط آن است كه اجتناب از كارهايى كه منافات با مروّت دارد، معتبر باشد، اگر چه بنابر اقوا، معتبر نيست.»(1) این یکی از تعاریفی است که برای عدالت مطرح می شود. امام عدالت را حداکثری گرفته اند نه حداقلی.

سوال خوبی مطرح شد برمی‌گردد به اينکه وقتي ما عدالت را در معنا لغوی آن می گیریم  وضع شی فيموضعه  هر چی که در این موضع  این کار اجرا نشود این خلاف عدالت می شود. و بايد عرف انجام محل عمل را در نظر داشت كه ايا خلاف مروت هست يا نه.  اين در صورتي است كه شما بخواهید عرف منطقه ای را در نظر بگیرید ولي وقتی رسانه ای شد دیگر منطقه اش جهانی می‌شود، عرفش جهانی می‌شود.

البته از نظر ما نمی شود قائل به همچین معنای از عدالت شد حتي در مورد قاضي زيرا خیلی از کارها بر زمین می ماند از روايات هم اين حد از عدالت يعني خلاف مروت استفاده نمي شود: سوال می‌کند از این از امام کند که می شود پشت کسی نماز خواند که میداند مرتكب گناه مي شود؟ حضرت می فرماید خیر. البته بین صغیره و کبیره اینجا فرقی نگذاشته است اما اینکه به حدی برسد که ملکه نفسانی به شود در روايت نداریم یا اینکه اصرار بر صغیر نداشته باشد اینها در روایات نیست. در امام جماعت وقتی که دو رکعت نماز بخواند می‌گویند باید عادل باشد.

تقرير استدلال به فحوا در شرط عدالت

به دلیل اولویت یا فحوای دليل اشتراط عدالت مي گوييم کسی که می خواهد پیام رسان باشد باید عادل باشد. راوی که می خواهد یک پیام یک خطی را برساند بايد عادل باشد خوب به طريق اولی کسی که می خواهد در شبکه دینی شب و روز پیام رسان باشد باید عدالت داشته باشد آیا این استدلال اشكال دارد یا خیر باشد برای جلسه بعد./905/241/ح

مقرر: عزیز الله طالبی

منابع:

1- ترجمه تحريرالوسيله ج 1 ص 499