vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه سوم درس خارج فقه رسانه که در مورخه 14 مهرماه سال 1397 برگزار گردید، به بررسی شبهه عدم وجود تكليف در رسانه پرداخت.

وی در ابتدای درس خارج فقه رسانه اظهار داشت: فقط کسانی می توانند مدعی شوند که علم به تكليف نداريم که سکولار باشند. از اصول سکولاریسم این است که دین در عرصه های اجتماعی از جمله رسانه و علوم ارتباطات، هیچ حکمی ندارد و هیچ تکلیفی را نیاورده است.

حجت الاسلام والمسلمین رفعتی در ادامه گفت: رسانه و مباحث امور رسانه و علم ارتباطات از ابتدا سکولار متولد شده است و سعی کرده است جلوی حضور دین را در رسانه بگیرد. به همین جهت اصحاب رسانه واکنش نشان می دهند که مگر در 1400 سال پیش رسانه ای بود که دین و فقه در مورد آن حرفی زده باشد.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم در انتهای این جلسه اظهار داشت: می خواهیم نتیجه بگیریم که علوم ارتباطات و رسانه باید اسلامی شود. اگر این علوم بخواهند اسلامی شوند حوزه باید در این مسائل ورود پیدا کند و از طرف پیام رسان این باور و علم به وجود بیاید که دین درباره این علوم انسانی نظر دارد.

تفصیل مطالب مطرح شده در این جلسه، بدین شرح است:

اعوذ بالله من الشيطان الرجيم بسم الله الرحمن الرحيم و الحمد لله رب العالمين و به نستعين وهو خير ناصر و معين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين

خلاصه جلسه گذشته

جلسه گذشته بحث در وظائف مشترک اصحاب رسانه و پیام رسانان بود. اولین وظیفه ای را که مطرح کردیم تحصیل دانش دینی نسبت به فعالیت رسانه ای است یعنی شناخت عالمانه دینی نسبت به وظائفی که در رسانه به عنوان پیام رسان و اطلاع رسان دارند. این وظیفه اول  بود كه در بحث احکام مشترک مطرح کردیم. ادله و رویاتش را هم بیان کردیم. در ادامه گفتيم دوتا شبهه اینجا قابل طرح است. یک شبهه اينکه: با وجود اصالت الحل و اصالت البرائه می توانیم هر گونه فعالیت رسانه ای داشته باشیم و با وجود اين دو اصل مي توانيم بگوییم که تکلیفی متوجه ما نیست! عرض کردیم که خیر؛ چون در اجرای اصالت الحل و اصل برائت شرطی که همه اصولیون قائل اند، تفحص است و ما تا تفحص نکنیم، نمی توانیم به اين دو تمسك كنيم و لذا عرض کردیم که جاهل را به دو قسم تقسیم می کنند یک جاهل قاصر و یک جاهل مقصر، جاهل مقصر مواخذه می شود بخاطر اینکه جاهل بوده و دنبال تفحص نرفته است، دنبال تعلم نرفته است و به صرف اینکه اصالت الحل شنیده آن را جاری کرده است حال آن كه اول باید تفحص و  استفسار می کرد و اگر مقلد است باید استفتاء می کرد.

شبهه استصحاب عدم تكليف براي جواز هرنوع فعاليت رسانه اي

 شبه دوم که ممکن است اینجا مطرح شود اين است: در اینجا می توانیم استصحاب عدم تکلیف جاری کنیم و با اين استصحاب راحت برویم سراغ فعالیت رسانه ای.

تقرير اول از استصحاب عدم ازلي

 این استصحاب عدم تکلیف چگونه استصحابی است؟ این از آن استصحاب های عدمی است كه اسمش را مي گذارند عدم ازلی؛ قبل از آنکه من بوجود بیايم نسبت به این امور تکلیفی داشتم؟ خیر، وقتی که به دنیا آمدم هنوز به سن تکلیف نرسیده بودم آیا واجب بود فلان عمل را انجام بدهم؟ نه، حرمتی داشتم؟ نه؛ چرا؟ چون به سن تکلیف نرسیده بودم الان به سن تکلیف رسیدم الان شده ام تهیه کننده یا کارگردان و به تکلیف رسیدم آیا تکلیفی از وجوب یا حرمت شاملم شده است یا نه؟ استصحاب می کنم عدم تکلیف را و با این استصحاب عدم تکلیف پس چرا می فرمایيد بروید واجبات و وظائف رسانه ای را بشناسید؟! .اصلا تکلیفی ندارم.

تقرير دوم از استصحاب عدم ازلي

این استصحاب را گفتیم استصحاب عدم ازلی است. برخی در اصول این استصحاب را از مراحل قبل پیدایش اسلام شروع می کنند این جوری می گويند: قبل از آن که اسلام شريعتي را بیاورد، تکلیف نبود و نمی دانیم بعد از اسلام درباره فعالیت رسانه ای حکمی آمده یا نه.

 ما از جلوتر استصحاب کردیم به قبل از سن بلوغ که تکلیفی نداشتیم الان شک می کنیم که تکلیف داریم یا نه قبلا که نداشتم پس عدم تکلیف را استصحاب می کنیم.

جواب شبهه

این استصحاب دو تا مشکل دارد و به همین جهت بسیاری از اصولیون این استصحاب را قبول ندارند و بنابر اکثر نظر اصولویین جاری نمی شود.

اولا در این جا رکن استصحاب نا تمام است. در استصحاب می گویند موضوع در قضیه متیقنه و قضیه مشکوکه باید یکی باشد اینجا بنا بر نظر عرف فرد غیر مکلف با مکلف در این موضوع کاملا عوض شده است . می خواهیم استصحاب عدم تکلیف جاری کنیم نسبت به کسی که مکلف نبود در زمان یقین و می خواهیم جاری کنیم نسبت به کسی که مکلف است نسبت به زمان شک که آیا تکلیفی متوجه او شده است یا نشده است . لذا اینجا موضوع عوض شده است. اینجا که موضوع در قضیه مشکوکه غیر از موضوع در قضیه متیقنه است نمی شود استصحاب کرد.

اشکال دوم بر فرضی که بگوییم موضوع تغییر نکرده است و استصحاب عدم ازلی را هم قبول داریم باز اینجا نمی شود استصحاب کرد بخاطر وجود علم به یک سری از تکالیف ولو این علم، علم اجمالی باشد؛ لاتنقض الیقین بالشک و لکن ینقضه بالیقین الآخر اگر علمی بر خلاف علم و تیقین قبلی حاصل شد حق استصحاب ندارید. در ما نحن فیه اجمالا چنین است که ما علم داریم هر یک از افرادی که به سن تکلیف رسیدند، تکلیفي  دارند ولو به تفصیل من تکالیف را نمی دانم. اما اصل اینکه شارع مقدس در تمامی امور برای من حكمي مانند لا، نعم،  افضلیت، کراهت، عدم رجحان ويا حکم به حلیت و جواز صادر کرده است، مسلم است.

سكولارها مدعي عدم علم اند

اصولا سکولاریسم مي آيد دین را در عرصه هایی که دین ادعای حضور دارد به حاشه می راند. مرجعیت دین را در امور اجتماعی که یکی از آن ها سیاسی است کنار می گذارد. تفکر سکولاریسم ادعا می کند که دین فقط نسبت به مسائل فردی ورود پیدا می کند.

رسانه از ابتدا سكولار متولدشده است

خوب البته رسانه و مباحث امور رسانه و علم ارتباطات از ابتدا سکولار متولد شده است و سعی کرده است جلوی حضور دین را در رسانه بگیرد.

منظور ما از اينكه رسانه و علوم ارتباطات از ابتدا سکولار متولد شده است یعنی علوم ارتباطات موجود که در دانشگاه ها تدریس می شود. این پدیده تکنولوژی رسانه ابتدا در غرب متولد شد و آن ها قبل از اینکه این تکنولوژي گسترش پیدا کند، عملاً فلسفه رسانه را تنظیم کردند، اخلاق و مدیریت آن را تنظیم کردن؛ تمامی مباحث مخصوص رسانه را تحت عنوان یکی از علوم انسای تنظیم کردند و کارکرد رسانه را حتی فرمت های برنامه ای رسانه را اینها آمدند تنظیم کردند بعد آمدند رسانه را در اختیار دیگران قرار دادند. مدیریت رسانه یکی از علوم انسانی ماست که در دانشگاه ها تدریس می شود.

واكنش سكولارها به ديني خواندن رسانه

به همین جهت اصحاب رسانه واکنش نشان می دهند که مگر در 1400 سال پیش رسانه ای بود که دین و فقه در مورد آن حرفی زده باشد. سکولاریسم ادعا دارد که بدون دین امور انسان را به وجه احسن حتی در امور فردی و به خصوص در امور اجتماعی سامان می دهد و نیازی به حضور دین نیست. چنین تلقی ای همواره با دین و حضور دین ضدیت دارد.

البته این واژه سکولاریسم از قرن نوزدهم در غرب ترويج شد و در حیطه های معرفت شناسی، اخلاق، تربیت، سیاست، رسانه و ... دیدگاهای خودش را پیشنهاد و ارائه کرده است. بنابراین این ایسم هایی که در بنيان های فکری غربی وجود دارد اینها همه بر اساس سکولاریسم است ولو اينكه با هم همخواني نداشته باشند .سكولاريسم مي گويد در عرصه اجتماعي آنچه را كه من مي گويم درست است، دين نبايد حضور داشته باشد دين فقط فردي است  لذا با حضور دين در عرصه اجتماعي، كه يكي از عرصه هاي اجتماعي، ارتباطات و رسانه است، ضديت دارد. سکولاریسم مسحیت را برد در حاشیه که در عرصه سیاسی و اجتماعی حضور نداشته باشد.

علم اجمالي اصحاب رسانه به تكاليف خود

آنچه را که من خواستم اینجا اشاره کنم اين است كه براي هر يك از مكلفين و اصحاب رسانه اگر يك  تأملي كنند، مي بينند به يكسري تكاليف در رابطه با فعاليت رسانه اي اش علم دارند مگر اينكه تفكر سكولاريستي بر او غلبه پيدا كرده باشد كه بگويد دين اصلا در اين عرصه حضور ندارد. در عين حالي كه متدين است و دين و اسلام را قبول دارد ولي تصورش ايناست كه دين فقط در مسائل فردي حضور دارد.

تفكر سكولاريستي مشكل اسلامي سازي علوم انساني

يكي از مشكلاتي  كه ما داريم در رابطه با اسلامي سازي علوم انساني همين است. ساليان سال است فقيه بزرگ مقام معظم رهبري مي فرمايد علوم انساني بايد اسلامي شود. بنده به مناسبتي در گفتگوي خبري شبكه قرآن نيم ساعت در اين رابطه صحبت كردم كه بايد اين علوم اسلامي شود، ضرورتش را بحث كردم كه ببينيد فردي كه مي رود در دانشگاه اقتصاد مي خواند، چه اقتصادي مي خواند؟ گزاره هايي كه در علم اقتصاد در دانشگاه به اين دانشجو فرا مي دهند چيست؟ گزاره هايي است كه بر اساس اقتصاد ليبراليستي و اومانيستي است. وقتي اين ها را خواند و فارغ التحصيل شد و بعد به عنوان وزير اقتصاد يا مسئول يك نهاد اقتصادي شد، آيا اين مي تواند اقتصاد اسلامي را در حكومت اسلامي پياده كند؟! اين نسبت به اقتصاد اسلامي اصلاً شناختي ندارد. وقتي به او مي گوييم اقتصاد مقاومتي، اقتصاد رياضتي، اقتصادي است كه در زمان جنگ اقتصادي بايد پياده كنيم؛ اين اصلاً نمي فهمد اين به چه معناست! مي گويد مگر اسلام اقتصاد دارد.

من عرضم اين است كه وقتي گفتيم اقتصاد بايد اسلامي شود يعني بايد به دانشجو، اقتصاد اسلامي مبتني بر مباني نظري فقه شيعه آموزش داده شود.

دو هفته بعد جشنواره خوارزمی بود، آقای دکتر روحانی سخنران بود ایشان با تمسخر و مغالطه اینگونه مطرح کرد که می گويند علوم باید اسلامی شود اگر قرآن را گذاشتیم بر روی داشبورد سمند این صنعت می شود اسلامی!  این سخن رئيس جمهور معنایش این نیست که دین ندارد ولی قبول ندارد که اقتصاد باید اسلامی باشد علوم ارتباطات بايد اسلامي باشد.

وظيفه حوزه و دانشگاه در اسلامي سازي علوم انساني

می خواهیم نتیجه بگیریم که علوم ارتباطات و رسانه باید اسلامی شود. اگر این علوم بخواهند اسلامی شوند حوزه باید در این مسائل ورود پیدا کند و از طرف پیام رسان این باور و علم به وجود بیاید که دین درباره این علوم انسانی نظر دارد، دين برای اداره جامعه و انسان است از گهواره تا گور.

 اولین تکلیف یک دانشجو این است که سکولاری فکر نکند، بگوید که دین در این باره تکالیفی دارد من باید بروم آنرا تحصیل کنم نتیجه این بحث این می‌شود که اصحاب رسانه باید سوال کنند، باید استفسار کنند؛ چرا استفسار نمی کنند؟ به خاطر این که سکولار به دنیا آمده است علم سکولار است این که کاری انجام نشده است تفکر سکولاری است پیام رسان وظیفه‌اش درباره فعالیت های رسانه ای اش تحصیل علم دینی است. به نظر من هر کس که سکولار نباشد این حد از علم اجمالی را دارد. جواب دیگر برای مخاطبینی که سکولار هستند اين است كه بگوییم که دین در عرصه های اجتماعی نظر دارد و این را ثابت و ترسیم می کنيم./905/241/ح

مقرر: عزیز الله طالبی