vasael.ir

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محسن اراکی، دبیر کل مجمع تقریب مذاهب اسلامی روز سه شنبه هفتم مهرماه 1394در اولین جلسه درس خارج "فقه فرهنگ" هم زمان با روزهای آغازین سال تحصیلی 94- 95 حوزه ها در مدرسه عالی دارالشفای قم، به یادآوری و تکرار رئوس مطالب مطرح شده در جلسات سال قبل پرداخت و گفت: اینکه می گویند "عقیده  محترم است"، حرف غلطی است. باید دید مبنای آن عقیده چیست.

وی افزود: اگر مبنا و دلیل دارد، محترم است. در اینجا آنچه محترم است، دلیل است و عقیده چون مستند به آن است ، محترم است.

رئیس انتشارات مجمع الفکر الإسلامی با بیان این که محترم بودن عقیده، مبتنی است بر یک نگاه سفسطه­ آمیز به شناخت بشر ادامه داد: این را می گویند تا گفته شود: «اصلاً امکان اثبات حق و باطل وجود ندارد و در جهان، حق و باطلی وجود ندارد»!؛ ولی اگر پذیرفتیم که حق و باطل وجود دارد و با دلیل ثابت شد که یک عقیده باطل است، دیگر نمی توان گفت آن عقیده محترم است.

وی بیان داشت: حق و باطل و ارزشها، قبل از انسانیت است نه بعد از انسانیت. نمی توان گفت چون انسان چیزی را می خواهد، آن می شود حق. اگر این را گفتیم، پایه نظم زندگی انسان ها به هم می ریزد.

در ادامه خلاصۀ درس اول «فقه فرهنگ» آیت الله اراکی را در ذیل ملاحظه می فرمایید.

بسم الله الرحمن الرحیم

بحث عقل قبل از تشریع تمام شد و وارد بحث عقل مع التشریع شدیم. در حوزه عقل مع التشریع، ده حق وجود دارد: پنج حق اثباتی و پنج حق سلبی.

پنج حق اثباتی

 پنج حق اثباتی عبارتند از:

1- حق ایمان و اعتقاد؛ یعنی وقتی یک عقیده، برحق بودن آن ثابت شد؛ چنین عقیده ای حق و صلاحیت ایمان پیدا کردن و تصدیق به آن را دارد 2- حق بیان و اظهار 3- حق تایید و نصرت 4- حق اشاعه و ترویج  5- حق اجرا و عمل.

پنج حق سلبی

پنج حق سلبی هم عبارتند از:

1- ممنوعیت انکار قلبی 2- ممنوعیت انکار زبانی  3- ممنوعیت کتمان، مگر اینکه با حق دیگری تزاحم پیدا کند 4- ممنوعیت جلوگیری از نشر و ترویج  5- ممنوعیت کارشکنی در راه عمل به آن.

عقل مع التشریع در این ده حق، حکم دارد و برای عین همین ده مورد، شرع نیز حکم دارد. بحث ما درحال حاضر، درباره این ده حق از دیدگاه شرع است.

1- حق ایمان

 آیه شریفه می فرماید: "سَأَصْرِفُ عَنْ آیاتِیَ الَّذِینَ یَتَکَبَّرُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ إِنْ یَرَوْا کُلَّ آیَةٍ لا یُؤْمِنُوا بِها وَ إِنْ یَرَوْا سَبِیلَ الرُّشْدِ لا یَتَّخِذُوهُ سَبِیلًا وَ إِنْ یَرَوْا سَبِیلَ الغَیِّ یَتَّخِذُوهُ سَبِیلًا ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کَذَّبُوا بِآیاتِنا وَ کانُوا عَنْها غافِلِین".

یا آیه شریفه :"وَ إِذْ قالُوا اللَّهُمَّ إِنْ کانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِکَ فَأَمْطِرْ عَلَیْنا حِجارَةً مِنَ السَّماءِ أَوِ ائْتِنا بِعَذابٍ أَلِیم‏"  ؛ یعنی با اینکه حق است آن را قبول ندارد .

یا آیه شریفه :" وَ ما نُرْسِلُ الْمُرْسَلِینَ إِلَّا مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ فَمَنْ آمَنَ وَ أَصْلَحَ فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُون‏".

یا آیه شریفه : "إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ"

یا آیه شریفه : "رَبَّنَا آمَنَّا بِمَا أَنْزَلْتَ وَ اتَّبَعْنَا الرَّسُولَ فَاکْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِین‏".

یا آیه شریفه : "وَ إِذا سَمِعُوا ما أُنْزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرى‏ أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ یَقُولُونَ رَبَّنا آمَنَّا فَاکْتُبْنا مَعَ الشَّاهِدِین".

این آیات مؤید آن است که مطلبی که با ادلّه و برهان، حقانیت آن ثابت شد، خضوع در برابر آن یعنی پذیرش آن و ایمان به آن حق است.

آیه شریفه دیگر : "یا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَکُمْ بُرْهانٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکُمْ نُوراً مُبِیناً فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ اعْتَصَمُوا بِهِ فَسَیُدْخِلُهُمْ فِی رَحْمَةٍ مِنْهُ وَ فَضْلٍ وَ یَهْدِیهِمْ إِلَیْهِ صِراطاً مُسْتَقِیما".

دراین باب آیات زیادی وجود دارد .

2- حق بیان

آیه شریفه می فرماید: "وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثاقَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ لَتُبَیِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَ لا تَکْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَراءَ ظُهُورِهِمْ وَ اشْتَرَوْا بِهِ ثَمَناً قَلِیلًا فَبِئْسَ ما یَشْتَرُونَ‏"؛ یعنی هرگاه شخص به یک عقیده حقی علم پیدا کرد - علم با برهان - بیان آن مطلب حق است؛ یعنی حق است که آن عقیده بیان شود.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام:  قَالَ: قَرَأْتُ فِی کِتَابِ عَلِیٍّ علیه السلام إِنَّ اللَّهَ لَمْ یَأْخُذْ عَلَى الْجُهَّالِ عَهْداً بِطَلَبِ الْعِلْمِ حَتَّى أَخَذَ عَلَى الْعُلَمَاءِ عَهْداً بِبَذْلِ الْعِلْمِ لِلْجُهَّالِ لِأَنَّ الْعِلْمَ کَانَ قَبْلَ الْجَهْلِ؛ روایت شریفه در کافی جلد 1 ص 41.

یعنی مسئولیت جاهلان در طلب علم، متأخر از مسئولیت عالمان است دربیان علم. اول باید مسئولیت عالم نسبت به طلب علم تثبیت شود تا بعد، نوبت به مسئولیت جاهل در اخذ علم از عالم برسد.

همچنین روایات زیادی با این مضمون وجود دارد که زکات علم، نشر آن است. روایت کلینی از امام باقر علیه السلام: زَکَاةُ الْعِلْمِ أَنْ تُعَلِّمَهُ عِبَادَ اللَّه؛

 زکات علم در اینجا دو معنی دارد: یک معنا نمو و رشد علم است؛ یعنی برای رشد علم باید علم را تعلیم داد. معنای دیگر زکات، همان اصطلاح "مالیات" است، یا می توان گفت مسئولیت و حق. آنچه از عرف متشرعه معمولاً فهمیده می شود، این است که تعلیم علم یک مالیات الهی است و یک حقی است که باید داده شود.

روایت کلینی از امام کاظم علیه السلام: عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَى علیه السلام  قَالَ دَخَلَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله الْمَسْجِدَ فَإِذَا جَمَاعَةٌ قَدْ أَطَافُوا بِرَجُلٍ فَقَالَ مَا هَذَا فَقِیلَ عَلَّامَةٌ فَقَالَ وَ مَا الْعَلَّامَةُ فَقَالُوا لَهُ أَعْلَمُ النَّاسِ بِأَنْسَابِ الْعَرَبِ وَ وَقَائِعِهَا وَ أَیَّامِ الْجَاهِلِیَّةِ وَ الْأَشْعَارِ الْعَرَبِیَّةِ قَالَ فَقَالَ النَّبِیُّ ص ذَاکَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ ص إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَةٌ آیَةٌ مُحْکَمَةٌ أَوْ فَرِیضَةٌ عَادِلَةٌ أَوْ سُنَّةٌ قَائِمَةٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْل؛ کافی، جلد 1، ص 32. 222/103/ش

تقریر: ج. زنگنه