vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، نشست علمی هم اندیشی یک روزه «فقه ورزش؛ ماهیت و ضرورت» روز پنجشنبه 15 آذر از سوی گروه حقوق پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با حضور اساتید و صاحب‌نظران حوزه فقه و حقوق برگزار شد.

در این نشست که همراه با حضور جمعی از اساتید و پژوهشگران برجسته عرصه فقه و حقوق حوزه و دانشگاه بود، مباحث مهمی در عرصه فقه ورزش عرضه و مورد نقد و بررسی قرار گرفت.

از جمله ارائه کنندگان بحث در این نشست می توان به حجج اسلام سیدجواد ورعی عضو هیأت علمی گروه حقوق پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، محسن ملک افضلی مدیر گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم، سید باقر محمدی پژوهشگر فقه و حقوق جامعه المصطفی و آقایان محمدمهدی مقدادی دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه مفید و محمدرضا فضلی رییس مرکز علمی و راهبردی وزارت ورزش و جوانان اشاره کرد.

همچنین حجت الاسلام بنایی مدیر مؤسسه طلوع مهر، دکتر معینی معاون آموزش مؤسسه طلوع مهر، دکتر صانعی پژوهشگر فقه ورزش، دکتر دلدار دانشجوی دکتری دانشگاه تهران و حجج اسلام هاشمی و درگاهی از اعضای پژوهشگر جامعه المصطفی العالمیه و آقای قربانی از مسؤولین پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در این نشست حضور داشتند و به ارائه بحث و نظر پرداختند. حسن سلطانی پژوهشگر حقوق ورزش نیز دبیری علمی این نشست را برعهده داشت.

بخش اول، دوم و سوم این گزارش پیش‌تر منتشر شد؛ آنچه در ادامه می‌خوانید بخش پایانی این گزارش است.

آیا می‌توان فقه ورزش را در تقسیم بندی انواع فقه وارد کرد؟

حجت الاسلام سید باقر محمدی در بخش دیگری از این نشست، گفت: بحث فقه ورزش و شناخت آن و همچنین تعریفی که از فقه و ضرورت آن در فقه مضاف مطرح شده کارگشا است.

نکته مهمی که وجود دارد این است که آیا ضرورت دارد فقه ورزش نیز به تقسیم بندی انواع فقه اضافه شود یا خیر؟ چراکه این دغدغه جدی است که هر روز می بینیم فقه های جدیدی اضافه می شود.

در مورد ضرورت آن باید گفت که اصل پرداختن به این مباحث قابل انکار نیست ولی نکته این است که آیا فقه به مثابه یک علم ظرفیت این تقسیمات را دارد یا ندارد؟

یعنی وقتی گرایش های مختلفی در مورد فقه گسترش پیدا کرده است، بر اساس چه نظامی این فقه ها تقسیم بندی شده است؟ که ما باید در این زمینه الگویی ارائه بدهیم که جامع باشد.

ما بعد از تببین نقشه جامع باید ببینیم آیا فقه ورزش در آن نقشه جامع تعریف شده است یا خیر؟ بعد نگاه کنیم که فقه ورزش چه تعاملی با فقه اجتماعی یا فقه پزشکی یا سلامت دارد؟ همه این بحث ها باید انجام شود.

حوزه تقسیم جامعی از فقه ارائه دهد

من اعتقاد دارم که می طلبد که حوزه تمام امکانات و ظرفیت های خود را بسیج کند تا در گام اول خود فقه را به عنوان یک حقیقتی که وظیفه اصلی ما بوده و برای یک فرد حوزوی لازم است، بشناسد و تقسیم جامعی که نظم منطقی که برای آن حکم فرما است ارائه کند.

ما باید نگاه دقیقی به فقه داشته باشیم و تقسیم بندی درستی ارائه بدهیم؛ سؤال مهم این است که فقه تا کجا باید تقسیم شود؟ یا فقه ورزش صرفا احکام است یا فقه؟ تعبیری است که فقه ورزش مضاف و مضاف الیه یا موصوف و صفت است برخی اعتقاد دارند که مسائلی مثل فقه اقتصاد یا فقه ورزش یا امثال آن مضاف و مضاف الیه و برخی می گویند که موصوف و صفت است.

مشهور این است که این دو موصوف و صفت هستند و صفت یعنی ورزش یک اقتضایی در این موصوف یعنی فقه ایجاد می کند ولی اگر مضاف الیه باشد، این اقتضاء وجود نخواهد داشت، ولی به نظر می رسد اگر مضاف و مضاف الیه هم باشد لامحاله روش شناسی متفاوتی ایجاد می کند و ما نمی توانیم از تأثیرت مضاف الیه بر مضاف چشم پوشی کنیم.

به عنوان مثال ما وقتی وارد فقه معاملات می شویم با روش فقه عبادات فرق می کند، در فقه عبادات نصوص متعددی داریم که روش ما تحقیق در این نصوص است ولی در فقه معاملات قواعد عقلایی بیشتر است.

ضرورت تعریف جایگاه فقه ورزش

باید تعریف و جایگاه فقه ورزش در فقه مشخص شود و نباید جزیزه سازی کنیم به گونه ای که تعاملات آنها مشخص نباشد، تعریفی که از فقه ورزش می توانیم بیان کنیم برمی گردد به تعریف ما از فقه و تعریف ما از ورزش.

آقای دکتر مقدادی در ضرورت فرمودند که وجود دانش مقابل در فقه ورزش مورد توجه است اما این خودش می تواند موجب یک آسیب شود، چراکه وقتی فقه را تقسیم می کنیم باید اقتضائات آن در نظر بگیریم چون سیاست، عبادت و ورزش هریک علم جدایی است که چارچوب های خاص خود را دارد و نباید موجب شود که تعریف های اساسی و اولیه آنها در اصل مبانی فقه تأثیر بگذارد، هر چند بدون شک در متدولوژی ما تأثیر می گذارد.

به عنوان مثال گاهی اوقات این غفلت در فقه اقتصاد موجب شد که ما متأثر از مبانی اقتصادی موجود، فقه را چیدمان کنیم که آسیب جدی به شمار می رود.

در ارتباط با فقه ورزش با ببینیم خود فقه چیست؟ مشهور این است که فقه دستیابی به احکام شرعیه فرعی از طریق ادله تفصیلی است، این یک نگاه بسیط به فقه است.

الان سؤالات متفاوتی در تعریف فقه وجود دارد از جمله این که فقه مخصوص افعال جوارحی است یا شامل افعال جوانحی هم می شود؟ مثل فقه الاخلاق اگر شامل افعال جوانحی هم بشود طبیعتا اخلاق ورزشی هم داخل فقه ورزش می شود ولی اگر مستقل باشد یعنی فقه صرفا گزاره های انشائی را تعریف و اخلاق گزاره های توصیفی را بیان کند باهم ارتباطی نخواهند داشت.

نکته مهم دیگر آن است که مراد از فقه، فقه استنباطی است یا فقه استکشافی؟ نگاه غالب در نگاه سابق استنباطی بود که با احکام فرقی ندارد ولی در نگاه جدید ممکن است بین فقه و احکام فرق وجود داشته باشد یعنی فقه استکشافی باشد.

به عبارت دیگر ما در این نگاه در فقه به دنبال کشف نظام ها هستیم، چون امروز نگاه این است که فقه صرفا بیان احکام نیست بلکه یک نظام منسجمی است که مؤلفه های متفاوتی دارد، مبانی و اهداف و غایات مشخصی دارد که هر یک باهم ارتباط های مشخص و دقیقی دارد و در این صورت باید سراغ کشف مؤلفه ها و نظام ها و رابطه ها برویم نه صرف احکام.

مسائل مستحدثه فقه ورزش می‌تواند تمام فقه را درگیر کند

در ارتباط با جایگاه فقه ورزش باید بگوییم در ادبیات فقهی ما این بحث وجود ندارد و تنها وجه متمایز آن موضوعاتی از جمله «سبق» و «رمایه» است و غیر از آن چیزی نداریم، بنابراین اگر بخواهیم در مورد مسائل مستحدثه ورزش بحث کنیم تمام فقه می تواند پای کار بیاید.

عمده استدلال در «سبق» و «رمایه» این است که ارزش و اهمیت ورزش در جهت تقوّی بر جهاد قابل استفاده است، یعنی فقه ورزش جزو فروعات فقه الجهاد است چون می توانست آمادگی جسمانی را پدید بیاورد و غایتی که مطرح می شود نیز همین است.

از این رو در ارتباط با ورزش سه نظر بین اهل سنت وجود دارد، نظر اول می گوید هر سرگرمی حرام است الا موردی که نصی آن را خارج کرده باشد، نظر دوم می گوید هر سرگرمی مکروه است الا نصی که آن را خارج کرده باشد یا در مورد جهاد به کار برود و سوم اینکه هرسرگرمی مباح است مگر نصی آن را خارج کرده باشد.

نگاه حکومتی به فقه ورزش می‌تواند احکام آن را تغییر می‌دهد

برخی ادبیات موجود فقه ورزش را زیر مجموعه فقه التفریح به معنای فقه سرگرمی قرار می دهند، اما این تنها نگاه نیست بلکه می تواند زیر مجموعه فقه سلامت نیز باشد به ویژه در ورزش همگانی.

ما عقیده داریم که نگاه فردی و نگاه حکومتی نیز احکام را تغییر می دهد، یعنی من وقتی خودم می خواهم ورزش کنم نهایتا کلام فقها این است که فلان ورزش مباح است یا مستحب است اگر حرام نباشد ولی با نگاه کلان و اجتماعی و حکومتی شاید یک ورزش حتی واجب باشد یعنی با توجه به آثار روانی و جسمانی و سلامتی تبدل موضوع صورت بگیرد.

فقه ورزش در تعریف دیگر به عنوان جزئی از فقه تربیت است چون تربیت جسمانی هم یکی از اقسام تربیت است همچنانکه اعتقاد داریم روح و جسم در تعامل کامل باهم هستند.

نگاه جدیدی ای که می توان در این زمینه مطرح کرد فقه مستقل است یعنی فقه ورزش فقهی است که نه فقه تربیت، نه فقه نظامی، نه فقه جهادی و نه فقه سلامت باشد بلکه خودش فقه مستقلی است که با توجه به تأثیرات فراوانی که بر جامعه می گذارد می تواند مورد نظر قرار بگیرد.

امروز کمتر خانه ای است که در آن کودکی نباشد که ورزش نکند یا برنامه های ورزشی دیده نشود، بنابراین ابتدا باید چارچوب کلی مدنظر باشد و مورد توجه قرار بگیرد.

در شرایط موجود عمدتا کسانی که وارد فقه ورزش شده اند این نگاه جامع را ندارند که آن را ذیل نظام واره فقه بررسی کنند. نگاه های موجود برخی صرفا سراغ احکام الریاضه رفته اند، برخی سراغ ضوابط فقه الریاضه رفته اند و با برخی با نگاه فقه المقاصدی وارد شده اند  که همگی رویکردهای ناقصی هست و چارچوب ها و مبانی آن پخته نشده است و اساتید و بزرگان باید همت کنند و این مباحث را کامل کنند.

مباحثی مانند فقه ورزش باید در حوزه دنبال شود

در بخش دیگر حجت الاسلام درگاهی به ارائه دیدگاه خود در زمینه فقه ورزش پرداخت و بیان داشت: به عقیده ما باید مباحثی مثل فقه ورزش در حوزه دنبال شود و ما خودمان نیز با تشکیل کارگروهی در مورد فقه ورزش در این زمینه کار می کنیم، خوب است که اطلاع رسانی بهتری در مورد این جلسات صورت بگیرد.

ما باید نگاه تمدنی به ورزش داشته باشیم چراکه همین تمدن نظام می سازد، بنابراین باید دید که ورزش در عرض نظام تربیت و یا نظام حقوقی یا زیر مجموعه این نظام ها است یا اصلا خود یک نهاد است.

اگر نگاه حکومتی به فقه نباشد به جایی نمی رسیم و این مشکلات وجود خواهد داشت؛ فرزند امام بعد از انقلاب از امام سؤال می کند شما چطور آهنگی که قبل از انقلاب حرام اعلام کرده بودید امروز می گویید حلال است، که امام می فرماید: «اذا تغیّر السطان تغیر الزمان» بزرگترین ظلمی که برخی فقیهان امروز در حق مردم می کند این است که می خواهند با همان متد قبل از انقلاب جوابگوی مردم باشند.

فقه حکومتی می‌تواند مسائل فقه ورزش را حل کند

اگر با با نگاه سنتی به ورزش نگاه کنیم خیلی از مشکلات به وجود خواهد آمد که قابل حل نیست. نگاه حکومتی به ورزش یا ورزش با دید حکومتی موضوعی است که باید بحث و بررسی شود.

آقای هاشمی که دکترای فقه و مبانی حقوق دارند و از محققان این عرصه محسوب می شوند دغدغه دارند که مسائل فقهی و یا حکم شرعی را اسم فقه مضاف نگذاریم، در حالی که این دو قابل جمع است گاهی فقه را به معنای یک دستگاه در نظر می گیریم که هر فقه مضافی در آن دستگاه قرار می گیرد نه آن چیزی که آقای محمدی می گویند که روش با زمان عوض می شود. اسم روش را در ایجاد فقه مضاف نمی توانید ببرید.

اما در دو مرحله پایین تر از این فقه به معنای زیربنایی و اساسی فقه به معنای مجموع احکام تفصیلی داریم یکی هم به معنای احکام داریم که نام نهادن فقه بر آنها اشکالی ندارد ولو به عنوان مضاف.

ضرورت توجه به سیاست‌گذاری دیپلماسی در حوزه ورزش

دکتر فضلی نیز در ادامه اظهار داشت: بنده به موضوعات دیگر در مورد ورزش و فعالیت های بدنی که با آن مواجه هستیم و فقه باید با آن درگیر شود، اشاره می کنم.

در حوزه سلامت و تربیت و فعالیت بدنی با توجه به عدم تحرک در جامعه امروزی، هویت در ورزش قهرمانی، الگوها و سمبل ها و ساخت آنها در سطح کشور و ملی و همین طور نگاهی جنگ نیابتی رقابت ها و رویدادها و مسابقات ورزش که مسائل مختلف سیاسی و اجتماعی، بحث یشگیری به چالش کشیده می شود. موضوع بعدی برای سیاست گذاران بحث دیپلماسی در حوزه ورزش است که باید به آن توجه شود.

کنگره ای در چهارم دی ماه در تبریز با موضوع توسعه ورزش قهرمانی و ارتقای جایگاه ایران در المپیک برگزار می شود که موضوعات مختلف مبتلا به توسط اساتید مطرح می شود که ما از همه شما عزیزان نیز برای آن جلسه دعوت به عمل می آوریم.

برخی فقه ورزش را زیر مجموعه فقه جهاد قرار می‌دهند

در پایان این نشست حجت الاسلام سید باقر محمدی گفت: یکی از بحث هایی که مطرح است این است که برخی اعتقاد دارند فقه ورزش زیر مجموعه فقه جهاد قرار می گیرد.

اگر آن را زیر مجموعه فقه الجهاد قرار بدهیم می توانیم بگوییم ورزش یک صحنه سیاسی است چون کشورهای قوی تر از نظر سیاسی در ورزش هم نمود بیشتری دارند.

نکته بعدی که حجت الاسلام ملک افضلی نیز بیان کردند این است که فقه های متفاوت ما روش شناسی متفاوتی را می طلبد و تغییر در اصل فقه به وجود نمی آورد./241/504/ح

تهیه و تنظیم: داود جعفری