به گزارش وسائل، شهروندان محترم در زندگی روزمره خود با بعضی جرایم برخورد بیشتری داشته و همین مسأله سبب اهمیت یافتن بیشتر این دسته جرایم می‌شود. یکی از این جرایم جعل است.
امضای چک به‌جای صاحب دسته‌چک و بردن آن به بانک، دست‌کاری شناسنامه و گذرنامه و…، ساخت اسکناس و ارزهای خارجی تقلبی، تغییر در اسناد و نوشته‌ها و … نمونه‌هایی از جرم جعل است که هر یک از ما در زندگی‌مان و یا نزدیکانمان و هم‌چنین در رسانه‌ها بارها با آن‌ها مواجه شده‌ایم.
در ادامه ابتدا جرم جعل را تعریف کرده و سپس توضیحاتی در مورد مهم‌ترین مصداق آن یعنی جعل در اسناد و نوشته‌جات و مجازات آن داده می‌شود. در انتها هم جرم استفاده از سند مجعول به صورت خلاصه توضیح داده خواهد شد.
تعریف جرم جعل
جعل در لغت به معنای «برگردانیدن و تقلب کردن» آمده است. جرم جعل در یک تعریف ساده یعنی؛ ساختن یا تغییر دادن نوشته یا مهر یا سند و… به ضرر دیگری، به‌گونه‌ای که به‌جای نمونه اصلی آن جلوه داده شود.
در مباحث حقوقی، جرم جعل در ذیل عنوان جرایم علیه آسایش عمومی آورده می‌شود. چراکه جعل امر غیرواقعی را واقعی جلوه می‌دهد، و به همین جهت باعث از بین رفتن اعتماد مردم به یکدیگر و خدشه در آسایش عمومی می‌شود.
ساختن یا تغییر دادن سند و نوشته، ساختن و تغییر دادن مهر و تمبر، امضا به‌جای دیگری بر روی یک نوشته، تغییر دادن تاریخ یا محتوای درون یک سند، ایجاد علامت‌هایی مثل علامت استاندارد و بهداشت روی کالاها به‌منظور تقلب و… نمونه‌هایی از جعل هستند که در قانون جرم دانسته شده و دارای مجازات‌اند.
جعل سند و نوشته؛ مهم‌ترین مصداق جعل
نوشته‌ها و اسناد نقش بسیار مهمی در زندگی اجتماعی دارند. از شناسنامه و کارت ملی گرفته تا قول‌نامه‌و وصیت‌نامه و اسناد رسمی املاک و سند ازدواج و حتی احکام دادگاه‌ها نمونه‌هایی از اسناد و نوشته‌جات دور و بر ماست که هر یک در جای خود بسیار مهم و باارزش‌اند.
شرایط سند و نوشته مجعول
سوال این است که سند یا نوشته چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد تا جعلی شناخته شود؟ برای آن‌که بتوان سند یا نوشته‌ای را مجعول دانست، لازم است که پاره‌ای شرایط شکلی و محتوایی وجود داشته باشد:
سند جعلی از لحاظ شکل و ظاهر باید شبیه و همانند سند اصلی باشد. یعنی اگر سندی شکل خاصی دارد (مثل شناسنامه)؛ در سند جعلی نیز باید آن شکل خاص رعایت شود. پس اگر یک نفر روی یک کاغذ سفید اطلاعات شخصی خودش را نوشته و بگوید این شناسنامه است، جرم جعل محقق نمی‌شود؛ چون همه می‌دانند که این نوشته دروغ است و واقعا شناسنامه نیست.
شباهت و همانندی بین سند اصلی و جعلی باید آن‌قدر باشد که افراد را به اشتباه بیندازد و در شرایط عادی نتوانند نوشته اصلی را از جعلی تشخیص دهند. در صورتی هم که سند و نوشته شکل خاصی ندارد (مثل قول‌نامه دست‌نویس)، همانندی و تشابه عرفی کافی است، یعنی افراد جامعه قول‌نامه جعلی و اصلی را شبیه هم بدانند و از ظاهر آن نتوانند این دو را از هم تشخیص دهند.
از لحاظ محتوایی لازم است که نوشته و سند اصلی و جعلی؛ هر دو دارای ارزش مفهومی و حقوقی باشند. یعنی هم دارای معنا و مفهوم باشد و هم دارای اعتبار باشد. مثلاً اگر فردی یک چک غیرواقعی درست کند و نام بانک صادرکننده آن را «بانک عشق و دوستی» بگذارد؛ عمل او جعل نیست؛ زیرا چنین چکی اصلاً اعتبار ندارد که بخواهد جعلی یا غیرجعلی باشد.
منظور از اعتبار، صرفاً اعتبار زمانی نیست، بلکه منظور از اعتبار قابلیت استناد به سند در مراجع رسمی و امکان انتساب آن به شخص معین است، بدین معنی که اگر مثلاً آن نوشته به دادگاه ارائه شود، امکان نسبت دادن آن به فرد معین و گرفتن حکم از دادگاه بر اساس این سند وجود داشته باشد. مثلاً یک سند اجاره‌نامه که مهلت اجاره آن تمام شده؛ سندی معتبر است، چون می‌توان با آن در دادگاه علیه مستأجر شکایت کرد.
مجازات جعل در اسناد و نوشته‌ها
مجازات جعل در اسناد و نوشته‌ها در مواد ۵۳۲ تا ۵۳۶ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی بیان شده است. با توجه به این‌که جعل در اسناد رسمی اهمیت بیشتری دارد، مجازات آن نیز از مجازات جعل در نوشته و سند غیررسمی بیشتر است.
مطابق ماده ۵۳۶ ق.م.ا. هر کس در اسناد و نوشته‌های غیررسمی جعل کند یا از سند مجعول استفاده کند؛ علاوه بر جبران خسارت به حبس از شش ماه تا دو سال یا پرداخت سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
اگر کارمند دولت در اجرای وظیفه و امور مربوط به کار خود مرتکب جعل در سند رسمی شود، به یک تا پنج سال حبس و یا به پرداخت شش تا سی میلیون ریال جزای نقدی محکوم می‌شود و اگر کسی که در سند و نوشته رسمی جعل می‌کند، کارمند دولت نباشد؛ مجازات وی شش ماه تا سه سال حبس یا جزای نقدی از سه تا هجده میلیون ریال است. (مواد ۵۳۲-۵۳۴ قانون تعزیرات قانون مجازات اسلامی)
استفاده از سند مجعول
یکی از جرایم مرتبط با جعل، جرم استفاده از سند مجعول است. یعنی این‌که یک نفر از سندی که خود یا دیگری جعل کرده، استفاده نموده و آن را به‌نحوی به کار برد.
مطابق قانون مجازات اسلامی، اگر کسی بداند که یک سند جعلی است و با علم به جعلی بودن، از آن سند و نوشته استفاده کند، مرتکب جرم استفاده از سند مجعول شده است.
در این حال اگر سند جعلی و ساختگی مورد استفاده، سند رسمی باشد، مرتکب به شش ماه تا سه سال حبس و یا سه تا هجده میلیون ریال جزای نقدی و اگر غیررسمی باشد، به شش ماه تا دو سال حبس و یا سه تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
نکته قابل توجه این‌که جرم استفاده از سند مجعول جرمی مستقل از جرم جعل است و اگر یک نفر سندی را جعل و سپس از آن استفاده کند؛ به مجازات هر دو عمل محکوم می‌شود./909/241/ح