به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل حجت الاسلام محسن غرویان در جلسات بیست و نهم و سی ام درس گفتار ربا که در تاریخ 9و 10آبان ماه 1396 برگزار شد مراحل تصویب بودجه و راهکارهای تحقق آن را مورد بررسی قرار داد.
حجةالاسلام غرویان در ابتدا بودجه را طلبی دانست که شامل پیش بینی درآمد ها و هزینه های عمومی طی یک سال که با قدرت اجرایی مشخص و عملیات معین در جهت رسیدن به اهداف تعیین شده ، تنظیم می شود. مهم ترین و اساسی ترین سند مالی کشور لایحه بودجه است.
استاد حوزه علمیه قم در ادامه افزود: مالیات ها در اکثر کشورهای جهان یکی از موثرترین منبع کسب درآمد برای دولت هاست. تغییرات در مالیات به دو عامل وابسته است : وضع درآمد مردم و سطح زندگی در جامعه
وی در پایان منابع مالی دولت را شامل مالیات،گرفتن پول از مردم به خاطر خدمات دولت،سود حاصل از سرمایه گذاری های دولت و استقراض دانست.
تقریر این دروس در ادامه می آید:
بودجه
اصطلاح بودجه : طلبی است شامل پیش بینی درآمد ها و هزینه های عمومی طی یک سال که با قدرت اجرایی مشخص و عملیات معین در جهت رسیدن به اهداف تعیین شده ، تنظیم می شود.
مهم ترین و اساسی ترین سند مالی کشور لایحه بودجه است.
این لایحه بودجه سندی است که هماهنگ کننده بین درآمد و هزینه است.
تفاوت عمده بین این سند و سایر اسناد مالی این است که لایحه بودجه مربوط به آینده است ولی اسناد مالی دیگر مربوط به گذشته است.
اهمیت لایحه بودجه :
1) ارزیابی اهداف : هر کشوری منابع محدودی دارد ، مثلا ما در یک سال یک مقدار خاص و محدودی نفت می فروشیم و ... حالا در بودجه می خواهند بر روی این درآمد حساب کنند و اهداف دولت برای خرج کردن این بودجه به ترتیب اولویت چیده می شود تا بودجه در آنجا هزینه شود. به همین خاطر اگر رئیس جمهور فرهنگی باشد اهداف فرهنگی را در اولویت قرار می دهد ولی اگر رئیس جمهور نظامی باشد اهداف نظامی را مثل تقویت ارتش در دستور کار خود قرار می دهد و اهداف را به این صورت می چیند، پس از نوع هدف گزاری های بودجه می توانید فکر رئیس جمهور و اهمیت دادن او به مسائل را متوجه شوید.
2) هماهنگ سازی نظرات : نمایندگان مجلس وقتی می خواهند بودجه را تصویب کنند ، هر کدام به حزب و فکر خاصی تعلق دارند و وقتی که لایحه بودجه تصویب شد ، دیگر هیچ کسی نمی تواند از آن تخطی کند و هر چه تصویب شد دیگر نمی توان بر روی آن حرف زد و در واقع لایحه بودجه حرف آخر است.
3) کسب مجوز قانونی برای دولت است : مجلس وقتی بودجه را تصویب می کند یعنی مجوز به دولت می دهد پس اگر مجلس لایحه بودجه را تصویب کرد یعنی با دولت و مشی سیاسی دولت هماهنگ هست.
4) ارتباط فعالیت های دولتی و غیر دولتی را با برنامه بودجه مشخص می کنند : نظام مالی جامعه به دو بخش دولتی و غیر دولتی تقسیم می شود، دولتی همان لایحه بودجه است از درآمد های نفت و... ولی یک سری فعالیت های اقتصادی غیر دولتی هم داریم مثل پولهایی که مردم نذر می کنند و در حرم امام رضا (علیه السلام) می اندازند ، حالا می گوییم که نمی شود اقتصاد مردم را بر این پایه چید ، یعنی نمی توان برای آن برنامه ریزی کرد. لایحه بودجه آن بخش دولتی کار است ، اما وقتی می خواهند مثلا در لایحه بودجه درصد بدهند به حرم امام رضا(علیه السلام) یا حرم حضرت معصومه(سلام الله علیها) می گویند که دولت این مقدار به شما می دهد ولی شما یک کمک ها و نذورات مردمی نیز دارید ، پس این لایحه بودجه است که هماهنگی ایجاد می کند بین درآمدهای دولتی و غیردولتی..
بودجه از آغاز تا انجامش چه مراحلی را طی می کند؟
1. مرحله تنظیم و پیشنهاد بودجه که این بر عهده قوه مجریه یا همان دولت است که اصل 52 قانون اساسی این حق را به دولت داده است و معاونت برنامه ریزی راهبردی ریاست جهوری(سابقا سازمان مدیریت و برنامه ریزی می گفتند و قبل از آن سازمان برنامه و بودجه می گفتند) این کار را به عهده دارد. بعد از اینکه این معاونت این لایحه را تنظیم کرد ، متن آن به جلسه هیئت دولت می رود تا اعضاء کابینه دولت روی آن نظر بدهند. و بعد به مجلس به عنوان لایحه می دهند
2. فرستادن به مجلس برای تصویب ، مجلس مسول تصویب بودجه است، وقتی که به مجلس فرستاده شد ، به صحن علنی نمی رود بلکه کمیسیون داخلی بودجه مجلس آن را بررسی می کند و بعد به صحن علنی می آید.
3. وقتی لایحه بودجه در مجلس تصویب شد به آن قانون بودجه می گویند ، اجرای بودجه بر عهده دولت می آید و دولت باید این بودجه را تقسیم کند همانطور که در لایحه آمده است
4. نظارت بر اجرای بودجه: مجلس باید بر اجرای بودجه نظارت کند که به واسطه یک سازمانی به نام «دیوان محاسبات» که در اصل 54 و55 قانون اساسی آمده است ، نظارت می کند. اعضای دیوان محاسبات توسط مجلس تعیین می گردد، این ها تمام حساب های موسسات و سازمان های دولتی را بررسی می کنند تا ببینند که آیا هر پول در همان محل خودش خرج شده است یا خیر.
این فرآیند یک سال طول می کشد.
چرا بودجه را هر یک سال یکبار تنظیم می کنند؟
به این خاطر که حوادث عالم را نمی توان پیش بینی کرد ، و اگر بخواهند طولانی بنویسند امکان دارد که حوادث روزگار نگذارد که آنچه برنامه ریزی شده است به انجام برسد و اگر هم شش ماه یک بار بخواهند بنویسند خیلی هزینه بر و زحمت دارد. البته من نمی دانم در کشورهای دیگر به چه صورت است ولی در کشور ما اینطور است.
خزانه: خزانه دستگاه مالی اجرای بودجه است که بودجه مصوب مجلس را اجرا می کند.
راه های درآمد دولت چیست؟
مهم ترین درآمد دولت مالیات است. ما در اقتصاد اسلامی زکات داریم خمس داریم و انواع اینطور مالیات ها را داریم.
مالیات ها در اکثر کشورهای جهان یکی از موثرترین منبع کسب درآمد برای دولت هاست.
تغییرات در مالیات به دو عامل وابسته است :
1- وضع درآمد مردم
2- سطح زندگی در جامعه
مثلا الان از شهریه طلاب مالیات نمی گیرد، زیرا خود مردم می دهند و این بودجه کاملا مردمی است.
اما از کسبه و اساتید دانشگاه که حقوق دریافت می کنند مالیات می گیرد.
مالیات در هر کشوری تابع شرایط اقتصادی و اجتماعی آن کشور است : مثلا اگر در یک کشوری منابع زمینی و زیرزمینی زیاد باشد دولت آن کشور می گوید که من از مردم مالیات نمی گیرم.
اگر در گرفتن مالیات عدالت رعایت شود ، رضایت اجتماعی بیشتر می شود ، مثلا دولت از پولدارها بیشتر مالیات بگیرد و از فقرا کمتر و...
تعریف مالیات: مالیات قسمتی از دارایی و درآمد افراد است که توسط دولت بنا به قانون از مردم گرفته می شود تا وسیله پرداخت هزینه های عمومی باشد ، مثل حقوق کارمند ها یا خرید هواپیما و...
تعریف سیاست های مالی : خط مشی های دولت که با مالیات گرفتن تحقق می یابد به سیاست مالی معروف است. یا گفته اند که سیاست مالی به سیاستی گفته می شود که به تنظیم تاثیر مالیات بر سیاست های اقتصادی می پردازد.
منبع دوم درآمد دولت ، گرفتن پول از مردم به خاطر خدمات دولت است ، مثلا در کنار دریا شرایط محیطی را فرآهم می کنند که هر کسی با خانواده بتواند در کنار دریا استفاده ببرد. یا اینکه جاده می سازند و عوارضی می گیرند و یا بعضی از شهرهای تاریخی را آماده می کنند برای مسافران و بعد ورودی می گیرند.
منبع سوم : سود حاصل از سرمایه گذاری های دولت است ، مثلا کفش ملی و... که خود دولت می آید و به عنوان سرمایه گذار وارد می شود و سودآوری می کند. سرمایه گذاری سه نوع است :
1- مولد : مثلا کارخانه فولاد که خودش آهن و شمش تولید می کند و می فروشد.
2- زیربنایی : این ها غالبا سودآور نیست و به خاطر تحکیم زیرساخت های اقتصادی کشور است ، مثال ریزگردها که باعث آسیب می شود و دولت می آید و سرمایه گذاری می کند مثلا درخت می کارد که جلوی این ها را بگیرد ، اما این کار صرفا سودآور نیست.
3- اجتماعی : این سرمایه گذاری فرهنگی است ، مثلا ورزش ، که پول هایی به بازیکنان می دهند از درآمد دولت.
منبع چهارم استقراض : گفته اند که اگر سایر منابع بودجه کافی نباشد برای مسائل جاری دولت نیاز به استقراض است. حالا این قرض یا از داخل کشور انجام می شود مثلا از بانک ها و یا از آستان قدس رضوی و... قرض می کنند و یا از خارج کشور
323/905/ع