به گزارش سرویس مکتب دفاعی پایگاه تخصصی وسائل؛  حجت‌الاسلام‌ و المسلمین الهی خراسانی در جلسه 62 و 63 سلسله دروس فقه با موضوع «امر به‌ معروف و نهی از منکر با رویکرد تربیتی ـ حکومتی» به بررسی دلالی هشت روایت دیگر پیرامون وجوب امر به معروف و نهی از منکر پرداخت.

موضوع:بررسی روایات دال بر وجوب امر به معروف ونهی از منکر  

روایت دیگر:

23- 23-[1] وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَاتِمٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْعَبْدِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْهَاشِمِیِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ عَبْدِ الرَّزَّاقِ بْنِ هَمَّامٍ عَنْ مَعْمَرٍ بن [عَنْ‏] قَتَادَةَ عَنْ أَنَسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ جَاءَنِی جَبْرَئِیلُ فَقَالَ لِی یَا أَحْمَدُ الْإِسْلَامُ عَشَرَةُ أَسْهُمٍ وَ قَدْ خَابَ مَنْ لَا سَهْمَ لَهُ فِیهَا أَوَّلُهَا شَهَادَةُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ هِیَ الْکَلِمَةُ وَ الثَّانِیَةُ الصَّلَاةُ وَ هِیَ الطُّهْرُ وَ الثَّالِثَةُ الزَّکَاةُ وَ هِیَ الْفِطْرَةُ وَ الرَّابِعَةُ الصَّوْمُ وَ هُوَ الْجُنَّةُ وَ الْخَامِسَةُ الْحَجُّ وَ هُوَ الشَّرِیعَةُ وَ السَّادِسَةُ الْجِهَادُ وَ هُوَ الْعِزُّ وَ السَّابِعَةُ الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ هُوَ الْوَفَاءُ وَ الثَّامِنَةُ النَّهْیُ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ هُوَ الْحُجَّةُ وَ التَّاسِعَةُ الْجَمَاعَةُ وَ هِیَ الْأُلْفَةُ وَ الْعَاشِرَةُ الطَّاعَةُ وَ هِیَ الْعِصْمَةُ.[2]

و روایتی دیگر قریب به همین مضمون در وسائل آمده است که مصدر اصلی آن امالی مفید می باشد:

32- 32-[3] وَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْمُفِیدِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ عَنْ آبَائِهِ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى عَشَرَةِ أَسْهُمٍ عَلَى شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ هِیَ الْمِلَّةُ وَ الصَّلَاةِ وَ هِیَ الْفَرِیضَةُ وَ الصَّوْمِ وَ هُوَ الْجُنَّةُ وَ الزَّکَاةِ وَ هِیَ الْمُطَهِّرَةُ وَ الْحَجِّ وَ هُوَ الشَّرِیعَةُ وَ الْجِهَادِ وَ هُوَ الْعِزُّ وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ هُوَ الْوَفَاءُ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ هُوَ الْحُجَّةُ وَ الْجَمَاعَةِ وَ هِیَ الْأُلْفَةُ وَ الْعِصْمَةِ وَ هِیَ الطَّاعَةُ.[4]

مرحوص صدوق نیز مانند این روایت را در خصال خود ذکر کرده است:

47- حَدَّثَنَا أَبِی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى الْعَطَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ بُکَیْرٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى عَشَرَةِ أَسْهُمٍ عَلَى شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ هِیَ الْمِلَّةُ وَ الصَّلَاةُ وَ هِیَ الْفَرِیضَةُ وَ الصَّوْمُ وَ هُوَ الْجُنَّةُ وَ الزَّکَاةُ وَ هِیَ الطُّهْرُ وَ الْحَجُّ وَ هِیَ الشَّرِیعَةُ وَ الْجِهَادُ وَ هُوَ الْغَزْوُ وَ الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ هُوَ الْوَفَاءُ وَ النَّهْیُ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ هُوَ الْحُجَّةُ وَ الْجَمَاعَةُ وَ هِیَ الْأُلْفَةُ وَ الْعِصْمَةُ وَ هِیَ الطَّاعَةُ.[5]

بررسی دلالی:

2 شاهد در دلالت بر وجوب وجود دارد:

1. حصر الاسلام علی عشرة اسهم:در روایت اول عبارت وقد خاب من لا سهم فیها و در روایت دوم عبارت بنی الاسلام ،این تعابیر با اباحه و استحباب سازگار نمی باشد.
2. سیاق موجود بین این 10 مورد: اینکه امر به معروف در عداد صلاة وصوم و...قرار گرفته دال بر این مطلب است که امر به معروف و نهی از منکر نیز مانند آنها دارای افراد واجب و مستحب می باشد .

سوال:آیا تمامی مواردی که در این روایات ذکر شده دارای افراد واجب می باشد ؟مثلا جماعت آیا حقیقتا واجب است؟!

نسبت به جماعت پاسخ این است که مقصود نماز جماعت نیست بلکه مراد حکم الزام به حفظ وحدت ویکپارچگی مسلمین می باشد ، ومراد از حفظ عصمت و طاعت نیز همین حفظ حرکت به سمت فرائض وترک محرمات می باشد. لذا مشکلی در دلالت وجود ندارد.

سوال : مراد از اینکه شهادت ،ملت است ویا صوم سپر است ویا اینکه نماز فریضه است و...چه می باشد؟

پاسخ :اینها هرکدام بیانگر خصیصه هسته ای طاعت می باشد،شهادت ملت است یعنی کلمه توحید است که افراد را دور هم جمع می کند نماز فریضه است یعنی عنصر الزام در نماز بسیار اهمیت دارد،روزه سپر است یعنی خصیصه مهم روزه سپر از آتش دوزخ بودن است،و لذا ممکن است گفته شود که در اینها اثر ظاهری مد نظر قرار گرفته شده است .

و ممکن است بگوئیم اینها توضیح ادبیات دینی است،اگر جایی بحث از توحید بود یعنی اهل ملت و اهل کلمه،و اگر جایی سخن از عزت بود مراد جهاد وکنایه از جهاد است و مراد از وفای به عهد همان عهد توسعه امر به معروف می باشد، ...یعنی ممکن است در هر کدام تاویل این مفاهیم مراد باشد و اشاره دارد به آن معنای خاصی که معمولا مراد از این کلمات است و اینها کلید واژه هایی برای این معانی هستند که اگر مثلا ملت گفتند یک دال مرکزی دارد که آن توحید است ،و اگر گفتند شریعت ریالشریعت یک دال مرکزی دارد که آن حج باشد،و عزت یکدال مرکزی دارد که آن جهاد می باشد، و در واقع قصد بیان شاخصهای در هرکدام را داشته اندشاخص در جهاد عزت و شاخص در زکات تطهیر و....و طبق این معنا وهی الکلمه در روایت دوم را بهتر می توان معنا نمود کلمة الله یعنی توحید ،ولی با برداشت اول قابل توجیه نمی باشد که لااله الا الله اثر آن کلمه است معنایی ندارد.

با توجه به این دو نوع تفسیر آنچه که در همه موارد واجب است همان هسته مرکزی و نقطه اصلی تمام این مفاهیم وکلمات می باشد و وحدت در سیاق نیز با توجه به این معنا بسیار واضح و محفوظ می ماند و طبق هردو برداشت وجوب ثابت است.

خارج فقه :جلسه 64                  

موضوع:روایات دال بر وجوب امر به معروفونهی از منکر

روایت دیگر:

[6] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی الْعِلَلِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع‏ إِنَ‏ اللَّهَ‏ لَا یُعَذِّبُ‏ الْعَامَّةَ بِذَنْبِ الْخَاصَّةِ إِذَا عَمِلَتِ الْخَاصَّةُ بِالْمُنْکَرِ سِرّاً مِنْ غَیْرِ أَنْ‏ تَعْلَمَ الْعَامَّةُ فَإِذَا عَمِلَتِ الْخَاصَّةُ بِالْمُنْکَرِ جِهَاراً فَلَمْ تُغَیِّرْ ذَلِکَ الْعَامَّةُ اسْتَوْجَبَ الْفَرِیقَانِ الْعُقُوبَةَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.[7]

بررسی دلالی:

درعبارت فَلَمْ تُغَیِّرْ ذَلِکَ الْعَامَّةُ روشن است که نهی از منکر ملاک می باشد زیرا:

1. کلمه منکر که در نهی از منکر شایع است ذکر گردیده است
2. در روایات امر به معروف و نهی از منکر آمده است که وظیفه این است تا تغییر ایجاد کنی در منکر به وسیله زبان یا دست ،و ادبیات نهی از منکر در آن روایات تغییر منکر به ید ولسان می باشد.
3. اگر نهی از منکر نکنند روایت وعید به عذاب داده است که این وضح در دلالت بر وجوب این عمل دارد.

همین روایت در عقاب الاعمال صدوق با سندی دیگر ذکر شده است:

وَ [8]فِی عِقَابِ الْأَعْمَالِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ‏ مِثْلَهُ وَ زَادَ قَالَ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ الْمَعْصِیَةَ إِذَا عَمِلَ بِهَا الْعَبْدُ سِرّاً لَمْ تَضُرَّ إِلَّا عَامِلَهَا فَإِذَا عَمِلَ بِهَا عَلَانِیَةً وَ لَمْ یُغَیَّرْ عَلَیْهِ أَضَرَّتْ بِالْعَامَّةِ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ع وَ ذَلِکَ أَنَّهُ یُذِلُّ بِعَمَلِهِ دِینَ اللَّهِ وَ یَقْتَدِی بِهِ أَهْلُ عَدَاوَةِ اللَّهِ‏[9]

بررسی دلالی:

در این روایت عبارت لم تضر دارد و از آنجا که ضرر را توضیح داده اند که چیست لذا منع از این ضرر واجب می باشد،ضرر ضعیف کردن دین خداوند و اقتداء به اعداء الله است که نهی از منکر مانع از این ضرر می گردد.

روایت دیگر:

21175- 2-[10] وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ: قَالَ عَلِیٌّ ع‏ إِنَّ اللَّهَ لَا یُعَذِّبُ الْعَامَّةَ بِذَنْبِ الْخَاصَّةِ وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ الْأَوَّلَ ثُمَّ قَالَ وَ قَالَ لَا یَحْضُرَنَّ أَحَدُکُمْ رَجُلًا یَضْرِبُهُ سُلْطَانٌ جَائِرٌ ظُلْماً وَ عُدْوَاناً وَ لَا مَقْتُولًا وَ لَا مَظْلُوماً إِذَا لَمْ یَنْصُرْهُ لِأَنَّ نُصْرَتَهُ عَلَى الْمُؤْمِنِ فَرِیضَةٌ وَاجِبَةٌ إِذَا هُوَ حَضَرَهُ وَ الْعَافِیَةُ أَوْسَعُ مَا لَمْ تُلْزِمْکَ الْحُجَّةُ الظَّاهِرَةُ قَالَ وَ لَمَّا جُعِلَ التَّفَضُّلُ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ- جَعَلَ الرَّجُلُ مِنْهُمْ یَرَى أَخَاهُ عَلَى الذَّنْبِ فَیَنْهَاهُ فَلَا یَنْتَهِی فَلَا یَمْنَعُهُ ذَلِکَ أَنْ یَکُونَ أَکِیلَهُ وَ جَلِیسَهُ وَ شَرِیبَهُ حَتَّى ضَرَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قُلُوبَ بَعْضِهِمْ بِبَعْضٍ وَ نَزَلَ فِیهِمُ الْقُرْآنُ حَیْثُ یَقُولُ عَزَّ وَ جَلَ‏ لُعِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ بَنِی إِسْرائِیلَ- عَلى‏ لِسانِ داوُدَ وَ عِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ- ذلِکَ بِما عَصَوْا وَ کانُوا یَعْتَدُونَ کانُوا لا یَتَناهَوْنَ عَنْ مُنکَرٍ فَعَلُوهُ‏[11] الْآیَةَ.

وَ رَوَاهُ الْحِمْیَرِیُّ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ مِثْلَهُ إِلَى قَوْلِهِ‏ الْحُجَّةُ الظَّاهِرَةُ[12] وَ کَذَا کُلُّ مَا قَبْلَهُ‏.[13]

برسی دلالی:

اینکه حضرت می فرماین هیچیک از شما حق ندارید که در جایئکه به ظلم با کسی رفتار می شود بایستد ودفع ظلم نکنید،وبر شما یک قانون ملزمه است که اگر آنجا هستید اورا یاری دهید بر علیه ظالم  نهی بنی اسرائیل باعث نشد که هم خوراک وهم کیش گناهکاران نشود و باعث ترک گناه نیز نمی شد لذا باید از طریق شرعی با آنها وارد عمل می شدند و هماهنگ با گنه کاران نمی شدند.

روایت دیگر:

21165- 4-[14] مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع‏ مَنْ‏ تَرَکَ‏ إِنْکَارَ الْمُنْکَرِ بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ (وَ یَدِهِ) فَهُوَ مَیِّتٌ بَیْنَ الْأَحْیَاءِ فِی کَلَامٍ هَذَا خِتَامُهُ.وَ رَوَاهُ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ أَیْضاً مُرْسَلًا[15].[16]

دلالت روایت:

اینکه شخص به مثابه مرده ای در بین زندگان است یعنی حیات طیبه خود را از دست داده است به سبب ترک کردن وظایف خود ،لذا این نیز در عداد روایاتی است که ترک امر به معروف را سبب دوری از رحمت خداوند شمرده است .

روایت دیگر:

21199- 4-[17] مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ ع لِقَوْمٍ مِنْ أَصْحَابِهِ‏ إِنَّهُ قَدْ حَقَ‏ لِی‏ أَنْ آخُذَ الْبَرِی‏ءَ مِنْکُمْ بِالسَّقِیمِ وَ کَیْفَ لَا یَحِقُّ لِی ذَلِکَ وَ أَنْتُمْ یَبْلُغُکُمْ عَنِ الرَّجُلِ مِنْکُمُ الْقَبِیحُ فَلَا تُنْکِرُونَ عَلَیْهِ وَ لَا تَهْجُرُونَهُ وَ لَا تُؤْذُونَهُ حَتَّى یَتْرُکَ. وَ رَوَاهُ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ أَیْضاً مُرْسَلًا[18].[19]

روایت دیگر:

21194- 1-[20] مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ص‏ أَمَرَنَا رَسُولُ‏ اللَّهِ‏ ص أَنْ نَلْقَى أَهْلَ الْمَعَاصِی بِوُجُوهٍ مُکْفَهِرَّةٍ.

وَ رَوَاهُ الشَّیْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ‏ إِلَّا أَنَّهُ قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع أَدْنَى الْإِنْکَارِ أَنْ تَلْقَى أَهْلَ الْمَعَاصِی بِوُجُوهٍ [21]مُکْفَهِرَّةٍ[22]

والسلام.

120/907/د