به گزارش سرویس مکتب دفاعی پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، کتاب «مبانی فقهی جهاد» تألیف سیدجواد ورعی در 236 صفحه، توسط انتشارات بوستان کتاب قم منتشر شده است.
دفاع از جان، مال، سرزمین، حقوق، شخصیت و مقدسات از ابتدایی‌ترین حقوق انسان است؛ همه انسان‌ها و ملت‌ها، دفاع مشروع را حق مسلم خود دانسته و ایستادگی در برابر متجاوزان را لازم می‌دانند.
دین اسلام نیز این حق مسلّم بشری را تأیید و جهاد را که معنا و مفهومی مقدس دارد و با تلاش واستقامت، ایثار و فداکاری همراه است، تشریع نموده و آن را یکی از عبادت‌های بزرگ شمرده است، جهاد در راه خدا و دفاع از حقوق انسان‌ها را مقدس و مجاهد در راه خدا را وعده پاداش بزرگ داده؛ چرا که جهاد، ایثار، فداکاری و از خودگذشتگی است.
در قرآن کریم ده‌ها آیه و در منابع حدیثی صدها روایت در بیان ارزش و فضیلت جهاد، انواع، اقسام، حدود و مقررات آن به چشم می‌خورد که نشانه اهمیت این واجب بزرگ الهی است.
در فقه اسلام دو نوع جهاد: ابتدایی و دفاع وجود دارد که هر کدام حدود و ضوابطی دارد، نگارنده به مناسبت‌های مختلف و به تناسب شرایط گوناگون به کاوش و پژوهش در باب این عبادت بزرگ پرداخته و بخشی از آن را در قالب چند رساله فقهی نگاشته است.
نخستین رساله با عنوان «مبانی فقهی جهاد ابتدایی» اقسام جهاد ابتدایی را در قرآن کریم پی‌گیری نموده و احکام مربوط به هرکدام را با استناد به قرآن و عترت تجزیه و تحلیل کرده است.
در عصر و زمانه‌ای که جهاد با عناوینی چون «خشونت» و «تروریسم» و «منافی با حقوق بشر مانند آزادی عقیده» با شدیدترین هجمه‌ها روبه‌روست، نگاهی دوباره به آموزه «جهاد و دفاع» ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است، متأسفانه رفتار عده‌ای از پیروان مکتب‌های انحرافی در میان مسلمانان نیز بهانه‌ای برای دشمنان اسلام و مسلمانان شده تا اسلام را دین خشونت و ترور معرفی نمایند، گرچه اسلام از دیرزمان متهم بوده که با جنگ و جهاد گسترش یافته است.
جهاد ابتدایی به معنای عام؛ یعنی جهاد برای پایان دادن به فتنه‌گری مشرکان، نجات مظلومان و مستضعفان از ستم مشرکان، بسط و گسترش حاکمیت سیاسی اسلام از آیات قرآن به روشنی استفاده می‌شود.
از نظر تاریخی نیز در عصر رسول خدا(ص) به موردی بر نمی‌خوریم که که آن حضرت فقط برای وادار کردن مشرکان به پذیرش اسلام، بدون آن‌که اهل فتنه‌گری یا آزار و اذیت مسلمانان یا مانع دعوت اسلامی باشند، جهاد کرده باشند و فرد یا گروهی را تنها به سبب مشرک بودن از نظر اعتقادی و نپذیرفتن اسلام، بی آن‌که مسلمانان را بیازارند یا به دشمنان مسلمانان کمک کنند یا...؛ با جنگ و جهاد تهدید به پذیرش اسلام کرده باشد.
بحث مبانی فقهی جهاد ابتدایی روشن می‌کند که جهاد ابتدایی فقط برای پایان دادن به فتنه‌گریی دشمنان اسلام علیه مسلمانان، جلوگیری از آزار و اذیت مسلمانان توسط مشرکان، دفع شر آنان از سر مسلمانان، نجات مظلومان و ستم‌دیدگانی که تحت سیطره ظالمان و ستمگران قرار دارند و بسط و گسترش حاکمیت اسلام به منظور هدایت توده‌های مستضعف و تحقق احکام اسلام است و بس و هرگز به معنای تحمیل عقیده و ایمان نیست؛ بدین ترتیب جهاد ابتدایی هرگز جهاد با افراد عادی مشرک به منظور وادار کردن آنان به مسلمانی نیست، بلکه جهاد با سران کفر و شرک است.
جهاد ابتدایی با مشرکانی است که با مسلمانان سرستیز داشته و فتنه‌گری می‌کنند یا مانع بسط و گسترش اسلام‌اند و البته یکی از احکام این جهاد، لزوم مسلمان شدن کفار است تا خیال مسلمانان از چنین مشرکانی که سابقه سوء مزاحمت برای مسلمانان را دارند، آسوده شود.
رساله دوم که به «جهاد ابتدایی در عصر غیبت» اختصاص دارد؛ بخش دیگری از سلسله مباحث کتاب الجهاد است؛ مشهور فقیهان جهاد ابتدایی را که از آن به «جهاد دعوت» یاد می‌کنند، مخصوص عصر حضور دانسته و آن را در عصر غیبت امام معصوم(ع) جایز نمی‌دانند، از فقیهان متأخر، امام خمینی(ره) و آیت‌الله خوئی و بعضی شاگردان ایشان آن را در عصر غیبت نیز جایز می‌دانند.
در این رساله نگارنده با بررسی عبارت‌های فقها نتیجه می‌گیرد که برخلاف تصور بعضی از فقیهان، اجماعی بر اشتراط و ادن امام معصوم و در نتیجه بر عدم مشروعیت جهاد در عصر غیبت وجود ندارد، حتی اتفاق کلمه‌ای هم نبوده و ادعای عدم‌الخلاف نیز دور از واقعیت است و بر فرض که مسأله، اجماعی هم باشد، با توجه به وجود روایات مستفیض در این زمینه، می‌توان اطمینان پیدا کرده مستند فقها همین روایات بوده و نمی‌تون به اجماع به عنوان یک دلیل مستقل اعتماد کرد.
به تعبیر دیگر، اجماع مدرکی بوده و نمی‌تواند حجیت مستقل داشته باشد؛ از این‌رو باید با مراجعه به روایات، سند و دلالت آنها را بررسی کرد و به مقتضای آن پای‌بند بود.
نویسنده در پایان این فصل چنین می‌آورد که جهاد در عصر حضور مشروط به اذن امام معصوم(ع) یا منصوب اوست، در عصر غیبت نیز منوط به اذن دولت حق(ولایت فقیه عادل) است و بنابر تمامیت دلیل‌های ولایت فقیه، جهاد نیز از شؤون حکومت و ولی‌امر به شمار می‌رود و جهاد ابتدایی و حتی جهاد دفاعی نمی‌تواند بدون حضور دولت و حکومت انجام گیرد؛ از سوی دیگر، عدم مشروعیت حاکمیت حاکم جائر و تصدی شؤون مختلف حکومت، مانند جهاد، از مسلمات فقه است.
نتیجه آن‌که در عصر غیبت بدون برقراری دولت حق و ولایت فقیه عادل جهاد ابتدایی مشروع نخواهد بود؛ البته همان‌طور که امام معصوم می‌تواند فردی را به صورت عام یا مخصوص برای جهاد نصب کند، ولی‌فقیه نیز می‌تواند به صورت مستقیم یا غیر مستقیم متصدی جهاد شود.
روایات این باب دو قسم بود: در برخی جهاد به اذن امام عادل مشروط است و در بعضی دیگر علم به احکام و مقررات جهاد اسلامی شرط تصدّی جهاد بود.
سومین رساله از این کتاب، عهده‌دار تبیین«مبانی فقهی دفاع از سرزمین‌های اسلامی» است؛ این بحث فقهی به بهانه هجوم نیروهای آمریکایی و متحدانش به سرزمین‌های اسلامی، مانند افغانستان و عراق نگاشته شده و اهمیت این فریضه عقلی و شرعی را تشریح نموده است.
در این فصل پاره‌ای از احکام که نشانگر اهمیت جهاد دفاعی است بیان می‌شود که عبارتند از:
1.وجوب جهاد دفاعی، مطلق است.
2. همکاری با جائر در جهاد دفاعی؛
3. جهاد دفاعی وظیفه‌ای همگانی؛
4. دفاع در برابر هر تعداد از کفار؛
5. دفاع در هر زمان و مکان؛
6. دعوت کفار به اسلام شرط نیست.
7. اجبار مردم به حضور در دفاع؛
8. ضرورت تأمین مخارج جهاد از سوی مردم؛
9. وجوب مطلق مرزبانی؛
10. لزوم دفاع در برابر هر دشمن؛
11. نقض عهد و امان در صورت ضرورت؛
چهارمین رساله «مبانی فقهی عملیات شهادت طلبانه» را بحث می‌کند و مناسبت آن، روآوردن ملت مظلوم و ستمدیده فلسطین برای دفاع از سرزمین‌های خود در برابر اشغال‌گران صهیونیستی به این نوع دفاع است؛ ملتی که از همه مجامع بین‌المللی مأیوس شده و چاره‌ای جز دفاع تلخ و مظلومانه از سرزمینش ندارد، هرچند وهابیان و سلفی‌های نادان با جنایات سخیف خود علیه پیروان مذاهب دیگر اسلامی این تنها حربه باقی‌مانده مسلمانان مظلوم فلسطین را کُند کرده و در معرض اتهام دشمن قرار دادند.
عملیات شهاد‌ت‌طلبانه، حدود و مرزهای دقیق و منضبطی دارد که تنها در شرایط بسیار استثنایی و با اجازه حاکم شرع و دولت مشروع اسلامی و در حد ضرورت مجاز شمرده می‌شود؛ این رساله در جهت تعیین حدود و ضوابط این نوع از دفاع به رشته تحریر درآمده است.
120/601/د