به گزارش سرویس جامعه و تمدن اسلامی پایگاه تخصصی وسائل، کتاب «ریا در قرآن؛ریشه ها، پیامدها و راهای درمان» که چاپ اول آن در سال 1390 توسط انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) در تهران به چاپ رسید، این کتاب 117 صفحه و از 61 منبع مرتبط بهره برده است.
از آنجا که فلسفه آفرینش انسان در قرآن کریم، عبادات خدا معرفی شده و شرط صحت عبادت، اخلاص در نیت است، اهمیت پرهیز از «ریا» آشکارتر می گردد؛ پژوهش پیرامون ریا در قرآن کریم در کنار پژوهش های مشابه به شناخت بهتر نظام اخلاقی ـ تربیتی قرآن کریم می انجامد؛ نظامی که شناخت آن از راز هدایت گری این آخرین کتاب هدایت و انسان ساز و انسان پرور برمی دارد.
کتاب حاضر گامی در جهت دست یابی به اهداف مزبور است. بهره گیری مؤلف از روش حوزه معنایی و تفسیر قرآن به قرآن از ویژگی های درخور توجه این اثر محسوب می شود. در این کتاب سعی شده است حوزه مفهومی ریا مشخص شود برای دست یابی به این مهم از روش ایزوتسو و روش علامه طباطبایی به صورت ترکیبی بهره گرفته شده است.
از روش ایزوتسو بیشتر در فصل اول هنگام بحث ازمفهوم قرآنی ریا و ارتباط آن با مفاهیم دیگر و از روش علامه طباطبایی و مخصوصاً بحث سیاق آیات در بقیه بخش ها استفاده شده است. ایزوتسو بیان می کند برای بررسی یک مفهوم در یک نظام واژگان مانند نظام واژگانی قرآن، باید آن را همچون کلمه ای کانونی در نظر گرفت که عده ای از کلمات مهم دیگر آن را همچون دانه های خوشه ای احاطه کرده اند و این کلمه کانونی بر یک میدان معنا شناختی مخصوص به خود حکومت می کند.
بیان ایزوتسو به طور مختصر چنین است: «هفت مورد است که در آنها یک آیه یا عبارت قرآنی اهمیت اساسی برای روش تجزیه و تحلیل معنائی پیدا می کند: 1ـ آیه 96 سوره مریم ، 2ـ آیه 38 سوره النساء، 3ـ آیه 268 سوره البقره، و غیره.
این کتاب مشمل بر 3 فصل می باشد؛ نویسنده در فصل اول با عنوان «مفهوم واژه ریا از دیدگاه قرآن» به این نتیجه رسیده است که قرآن کریم مفهوم جدیدی جدای از معنای لغوی ریا نطرح نمی نماید و بسط تعالیم قرآن در باب ریا ناظر به ریشه ها و پیامدهای آن می باشد برای اثبات این مسأله ابتدا عناصر تشکیل دهنده مفهوم ریا در قرآن بازیابی شد و نشان دادیم که این عناصر همان عناصر تشکیل دهنده معنای لغوی و اصطلاحی ریا می باشد.
عناصر ریا عبارت است از: 1ـ ریا با نیت انسان مرتبط است و دو عنصر باید در نیت فاعل فعل باشد تا ریا شکل بگیرد یکی اینکه به خاطر ستایش مردم باشد و دیگر آنکه هیچ انگیزه الهی در آن راه نیافته باشد. 2ـ ریا با عدم اخلاص نیت مرتبط است 3ـ اظهار کردن و آشکار انجام دادن فعل است و باید فاعل عمل را آشکارا و در انظار مردم انجام دهد. 4ـ ریا در عملی صورت می گیرد که در انظار مردم نیکو باشد و در اعمالی که در انظار مردم ناپسند و نکوهیده باشد، ریایی صورت نمی گیرد. بررسی ارتباط ریا و نفاق از دیگر مبحث های این فصل می باشد و این نظر تأیید گردید که ریا اعم از نفاق است و معنای اصطلاحی و کاربردهای قرآنی این واژه همین مطلب را نشان می دهد.
به نظر نویسنده بر مبنای آیات قرآن، ریا اعم از نفاق است و این برخلاف گفته بعضی از علمای اخلاق است که نفاق را اعم از ریا می دانند بررسی معنایی ریا و شرک و همچنین ریا و اخلاص از دیگر مباحث فصل اول می باشد که با الهام از روش ایزوتسو صورت گرفته است. واژه ریا و مشتقات آن در قرآن پنج مرتبه تکرار شده استکه بدون شک چهار مورد از این پنج مورد در رابطه با منافقین به کار رفته است که این آیات عبارت است از: 1ـ آیه 264 سوره بقره 2ـ آیه 38 سوره نساء 3ـ آیه 142 سوره نساء 4ـ آیات سوره ماعون 5ـ آیه 47 سوره انفعال.
در فصل دوم با عنوان «عوامل و ریشه های ریا از دیدگاه قرآن» به این عوامل و ریشه ها پرداخته شده است. این عوامل عبارت است از: فقدان ایمان به خدا، فقدان ایمان به وعده های الهی و قیامت، فخرفروشی و غرور، پیروی از هوای نفس و فقدان ذکر و یاد الهی. که هریک از موارد نامبرده شده توسط نویسنده توضیح داده شده است.
در فصل سوم با عنوان «پیامدهای شوم ریا؛ چگونگی ریشه کن کردن آنها» نویسنده ابتدا به پیامدهای شوم ریا اشاره کرده که عبارت است از: حبط اعمال، محرومیت از محبت الهی، همنشینی با شیطان، عدم آرامش روحی، رسوایی و محرومیت از هدایت الهی. مواردی که به عنوان آثار ریا ذکر شد تنها بخشی از اثرات شوم ریا است و در احادیث و کتب اخلاقی به آثار دیگری نیز اشاره شده است ولی سعی نویسنده برآن است که محور بودن قرآن را در طول این نوشتار حفظ نماید.
لذا به ذکر همین آثار که برگرفته از آیات قرآن است اکتفا شده است. در ادامه نیز به راه های درمان ریا پرداخته شده و با اشاره به بیانات علمای اخلاق و روان شناسان مباحث نظری و علمی درمان ریا را مطرح نموده است؛ در بخش درمان علمی به شناخت آثار شوم ریا، شناخت خیر و برکات اخلاص و شناخت علل و عوامل ریا کاری اشاره شده است و در بخش درمان عملی، بهره گیری از اضداد، الگوپذیری از سیره مخلصان، ذکر و یاد خدا و دعا مطرح گردیده است. ریاکار باید اعمالش را مخفیانه انجام دهد تا به تدریج صفت رذیله ریا در وجودش محو گردد.
اطلاعات کتاب شناختی این اثر:
این اثر دارای 117 صفحه که چاپ اول آن در سال 1390 روانه بازار شد.
مرکز پخش: تهران، بزرگراه شهید چمران، پل مدیریت، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)./602/م
تهیه و تنظیم: منصوره عاشقی