vasael.ir

کد خبر: ۸۵۴۸
تاریخ انتشار: ۱۰ خرداد ۱۳۹۷ - ۱۲:۴۸ - 31 May 2018
استاد رفعتی نایینی /34

فقه رسانه | بررسی فقهی پیام های مکروه رسانه

وسائل ـ حجت الاسلام والمسلمین رفعتی نائینی در سی و چهارمین جلسه درس خارج فقه رسانه گفت: گاهی نفس پیام رسانه مکروه است مانند اینکه پیام لهوی باشد و گاهی پیام مکروه نیست ولی مقارن با مکروهات مانند لهو است و گاهی پیام غیر مستقیم و بازتاب آن مکروه است و خود پیام مکروه نیست ولی این پیام مکروه را به مخاطب القا می کند.

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه سی و چهارم درس خارج فقه رسانه که در روز یکشنبه مورخه 19 فروردین سال 97 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، به بررسی موارد مکروه در پیام رسانه پرداخت.

استاد سطوح عالی حوزه در ابتدای درس خارج فقه رسانه اظهار داشت: در محرمات مثال هایی مانند پیام افساد و اضلال مطرح می کردیم که نفس آن حرام و گمراه کننده بود و مسائل ضد دین و فحشا را ترویج می کرد و در مکروهات نیز به همین صورت است و یکی از مصادیق بارز پیام لهوی است در صورتی که لهو را مکروه بدانیم زیرا لهو واژه ای است که معنای وسیع دارد و با آن وسعت، بسیاری از امور روزمره ما امور لهوی می شود.

ایشان در ادامه گفت: غفلت از خدا امر متساوی الطرفین نیست و امر مذموم و مکروهی است که ما را از خدا یا حق غافل می کند پس نمی توانیم بگوییم لهو مباح داریم هر چند که در برخی موارد استثنا، لهو مستحب نیز وجود دارد که روایت عبدالله بن مغیره است موید این سخن ماست ولی مرفوعه است.

استاد رفعتی نائینی در پایان ابراز داشت: از آیه 20 سوره حدید استفاده شد که نمی توان به معنای حرام آن را در نظر گرفت و زینت مکروه است ولی حرام نیست و لهو بین لعب و زینت قرار گرفته است. کلمه «إنما» برای حصر است یعنی جز این نیست که یکی از مراحل زندگی لهو است.

خلاصه درس گذشته

فرع دیگری در رابطه با قسم سوم پیام حرام رسانه وجود دارد که آن را به قسم سوم ملحق می کنیم یعنی ممکن است پیامد حرام جزء محرمات اولی نباشد ولی جزء محرمات ثانویه یا حکم حکومتی باشد که آن نیز پیامد منفی و حرام است و نمونه بارز آن در شعار سال مقام معظم رهبری و برخی برنامه های رسانه مشاهده می شود. اصل خرید کالای خارجی، حرمت اولیه نداشت اما بر اساس وضعیت فعلی اقتصادی کشور، حکم حکومتی بگوید خرید کالاهایی که مشابه ایرانی دارد ممنوع است و نباید آن کالا را از خارج وارد کرد یا خریداری کرد. این مساله حکم اولیه نداشت ولی حکم حکومتی آن را حرام کرد که ممکن است آن را ثانویه بدانیم یا این گونه نباشد که نظر حضرت امام (ره) همین است که آن را ثانویه نمی داند اما مشهور فقها آن را حکم ثانویه می دانند و ما نیز طبق نظر مشهور فقها مطرح کردیم و آن را وابسته به قسم می دانیم که اگر چیزی فی نفسه حرام نباشد و طبق حکم حکومتی تحریم شود جزء محرمات است.

نشان دادن شهر و هتل زیبا هیچ اشکالی ندارد و حرام نیست ولی پیامد آن از محرمات قسم دوم یا قسم سوم است زیرا ارز از مملکت خارج می شود و به اقتصاد ملی لطمه وارد می کند که این پیامد آن برنامه در جامعه است و اگر رفتن برای فساد را ترویج کند که غالبا چنین است حرمت اولیه دارد و اگر برای فساد نیز نباشد و برای رفتن به مسافرت تفریحی و لهو حلال باشد از باب حکم ثانوی و به علت خرج ارز حرام است و دشمن به این نتیجه رسیده که باید از طریق اقتصادی ما را فلج کند. اگر پیام رسانه به صورت غیر مستقیم و پیامد آن ترویج حرام اولیه یا ثانویه باشد از قسم سوم محرمات پیام رسانه است که دو مصداق را از سریال پایتخت 5 برای شما بیان کردیم.

 

تقریر کامل درس

پیام های مکروه رسانه

پس از بحث قسم سوم پیام رسانه و فرعی که در روز گذشته مطرح شد و بدان اضافه شد، از امروز وارد بحث مکروهات پیام رسانه می شویم.

البته بدین معنا نیست که محرمات پیام رسانه را احصا کرده باشیم. تقسیم بندی داشتیم و بر اساس آن مصادیقی را به عنوان نمونه ذکر کردیم وگرنه اگر بخواهیم تمام مصادیق و موارد را ذکر کنیم می بایست مصادیق زیادی ذکر شود.

به دلیل اینکه تقسیم بندی کردیم، هر چه مصادیق جدیدی اضافه کنیم در یکی از تقسیمات سه گانه محرمات پیام رسانه می گنجد. بنابراین فروع و مسائل دیگر، هر چه به این مبحث اضافه کنیم جا دارد که به عنوان یکی دیگر از مصادیق ذکر شود و در یکی از اقسام سه گانه محرمات قرار بگیرد.

قسم چهارمی برای من قابل تصور نبود که اضافه کنم. همین تقسیم بندی سه گانه را در مکروهات رسانه داریم.

1ـ گاهی نفس پیام مکروه است مانند اینکه پیام لهوی باشد.

2ـ پیام مکروه نیست ولی مقارن با مکروهات مانند لهو است.

3ـ پیام غیر مستقیم و بازتاب آن مکروه است و خود پیام مکروه نیست ولی این پیام مکروه را به مخاطب القا می کند.

همان طور که در رابطه با محرمات رسانه این تقسیم بندی ثلاثی مطرح شد در مکروهات نیز بدین صورت است.

همان گونه که در محرمات برخی مصادیق را ذکر کردیم در مکروهات نیز می توان مصادیق و فروعی برای این مکروهات پیام رسانه ذکر کرد.

بررسی قسم اول

در محرمات مثال هایی مانند پیام افساد و اضلال مطرح می کردیم که نفس آن حرام و گمراه کننده بود و مسائل ضد دین و فحشا را ترویج می کرد. در مکروهات نیز به همین صورت است و یکی از مصادیق بارز پیام لهوی است و اگر لهو را مکروه بدانیم که در مباحث گذشته اشاراتی شد و بیان کردیم که مطلق لهو مکروه است زیرا لهو واژه ای است که معنای وسیع دارد و با آن وسعت، بسیاری از امور روزمره ما امور لهوی می شود.

بیان شد که برخی از لهوها حرام است ولی هر لهوی حرام نیست اما هر لهوی مکروه است. باید بدین بحث به صورت خلاصه اشاره شود.

هر چیزی که عنوان لهو را به خود می گیرد و واژه لهو بر آن صدق می کند مکروه است و برای حرمت نیاز به دلیل داریم. باید در نظر داشت که اصل در اشیاء؛ اباحه و حلیت است. بنابراین اگر بخواهیم بگوییم هر لهوی حرام است نیاز به دلیل داریم و صرف عنوان لهو بودن نمی توان چنین ادعایی داشت و عنوان لهو شامل بسیاری از امور زندگی می شود. در روایت هر لهوی را حرام ندانسته است.

اگر کاری لهو باشد مباح نیست زیرا معنای لهو با اباحه نمی سازد؛ ما یلهو عن الله یا ما یلهو عن الحق.

غفلت از خدا امر متساوی الطرفین نیست و امر مذموم و مکروهی است که ما را از خدا یا حق غافل می کند.

معنای واژه لهو همان چیزی است که ما را از خدا و حق غافل می کند لذا نمی توانیم بگوییم لهو مباح داریم هر چند که در برخی موارد استثنا، لهو مستحب نیز وجود دارد. لهو مستحب مانند روایت عبدالله بن مغیره است که مرفوعه است.

رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «کل لهو باطل الا فی ثلاث؛ فی تادیبه عن فرس و رمیه عن قوسه و ملاعبه إمرأته، فانهن حق» هر لهوی که از ناحیه مومن صادر شود باطل است.

برخی فقها این روایت را دلیل بر حرمت مطلق لهو گرفته اند ولی به دو جهت می گوییم دلالت ندارد. آن فقها باطل را به معنای حرام دانسته اند.

مورد اول اسب سواری و مورد دوم تیراندازی و مورد سوم همسربازی است. این سه مورد حق است.

این موارد سه گانه برتری دارد و بالاتر از اباحه است و در روایت دیگر بدین کار ترغیب می کند یعنی مطلوب است هر چند که واجب نیست.

ما می گوییم روایت دلالت ندارد که هر لهوی حرام است و باطل در مقابل حق است. این سه مورد که واجب نیست بلکه مطلوب است و اگر واجب باشد باید بر همگان واجب باشد البته این مساله به جهاد ارتباطی ندارد مخصوصا در جنگهای امروز که ده درصد تیراندازی می کنند و بسیاری از افراد کار دیگری به غیر از تیراندازی دارند مثلاً با کامپیوتر، پهباد را کنترل می کند.

موارد دیگر مانند فرس که در جنگ ها استفاده نمی شود یا مورد دیگر که ارتباطی به جهاد ندارد.

پس می گوییم هر لهوی که مومن انجام دهد باطل به معنای مکروه است مگر مواردی که مستحب است.

اگر کسی از روایت فوق استفاده کند که مطلق لهو حرام است، لهویاتی که رسانه است جزء اقسام سه گانه حرام قبلی قرار می گیرد که بررسی کردیم.

لهو واژه ای است که مفهوم عام دارد و برخی از مصادیق آن حرام است. اگر لهوی به نظر ما حرام باشد دلیل بر حرمت نیاز دارد. عنوان لهویت مساوی با حرمت نیست. اگر بخواهیم باطل را به معنای حرام بدانیم 95 درصد کارهای مکروه باید حرام باشد.

سوال: خواب زیادی نیز می تواند لهو باشد؟

پاسخ: بله.

اگر قصد من از رفتن به باغ و مسافرت، یافتن روحیه نشاط برای تحصیل یا عبادت باشد از عناوین قصدیه است و این مساله مقدمه امر مطلوب است و قصد من عنوان را تغییر داد پس مکروه نیست بلکه مستحب است.

پزشک به شخصی که بیماری دارد امر می کند که به مسافرت برود پس دیگر عنوان لهو نیست.

در روایت فوق از باب مقدمه مطلوب نیست بلکه خود عمل مورد نظر است و هر سه عمل مطلوب شارع است و فی نفسه مستحب است.

ملاعبه با همسر موضوعیت دارد و مقدمه نیست یا اگر در زمان صلح نیز باشیم سوارکاری و تیراندازی استحباب دارد.

بازی سه گونه است؛

1ـ حرام؛ در صورتی که برد و باخت داشته باشد.

2ـ مستحب؛ در صورتی که هدف مقدسی دنبال کند.

3ـ مکروه؛ مواردی که برای وقت گذراندن باشد که حرام نیست.

در اصل بازی جایز به معنای اعم است.

در برخی موارد می توان قصد خیر داشت اما زمانی که فی نفسه امر مکروهی است زیرا وقت به بطالت می گذرد. اگر پیام رسانه دنبال این باشد که فراغت لهوی درست کند پیام مکروه است.

موید اینکه نمی توانیم از این روایات حرمت را استفاده کنیم آیه شریفه قرآن است:

«اعْلَمُواْ أَنَّمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِینَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَ تَکَاثُرٌ فِى الْأَمْوَ الِ وَالْأَوْلاَد» سوره حدید آیه 20

کلمه «إنما» برای حصر است یعنی جز این نیست که یکی از مراحل زندگی لهو است. جوانان بیشتر به دنبال لهو هستند. بیش از 100 هزار نفر به دنبال دیدن بازی سرخ و آبی هستند که لهو است و حرص و جوش می خورند و افرادی که در زمین هستند ورزش می کنند هر چند که به دنبال کاسبی هستند. فقط در همان رشته خاص نیز پول وجود دارد و بقیه رشته های ورزشی بدین صورت نیست.

ما باید این هنر را داشته باشیم تا از ابزار لهو برای امور مطلوب استفاده کنیم.

بنابراین از آیه 20 سوره حدید استفاده شد که نمی توان به معنای حرام آن را در نظر گرفت. زینت مکروه است ولی حرام نیست و لهو بین لعب و زینت قرار گرفته است.

اگر ذیل آیه ملاحظه شود از موارد کراهت شدیده است و معمولی نیست. هر چه که منافات با ذکر خدا باشد لهو و بازی است./926/ص


تقریر: محسن جوادی صدر

 

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۰۹ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۳:۱۱
طلوع افتاب
۰۶:۵۸:۱۴
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۵۳
غروب آفتاب
۱۹:۲۴:۵۴
اذان مغرب
۱۹:۴۱:۵۲