به گزارش وسائل، کرسی «نقش روش مواجهه با روایات در تأخر تاریخی نیل به فقه نظام با تأکید بر روش شهید صدر» با ارائه حجت‌الاسلام احمد رهدار،ریاست مؤسسه فتوح اندیشه و عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) وبا حضور ناقدان حجت‌الاسلام حسام الدین ربانی، مدیر گروه فقه و حقوق دانشگاه قرآن و حدیث و حجت‌الاسلام عشایری، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی در جمع پژوهشگران این مؤسسه در قم برگزار شد.
حجت‌الاسلام رهدار این بحث را در سه بخش مفهوم شناسی فقه نظام، آسیب‌شناسی تکیه بر حدیث در اجتهاد معطوف به استنباط فقه نظام و بایسته‌های تغییر در الگوی مواجهه با روایات(معطوف به استنباط فقه نظام) ارائه کرد.
رییس مؤسسه فتوح اندیشه در بخش مفهوم شناسی فقه نظام به تبیین تعریف، مبانی و روش مفهوم شناسی فقه نظام پرداخت و اظهار داشت: فقه نظام یعنی فقه اداره نظامات اجتماعی، فقه مسائل، فقه موضوعات و…
وی مبانی فقه نظام را تبیین کرد و یادآور شد: در بحث مبانی فقه نظام، سه موضوع نظام‌وارگی دین، تطبیق نظام اعتبارات دین بر نظام اعتبارات اجتماعی و پیوند احکام و مقاصد دین اهمیت دارد که نظام‌وارگی دین، مستلزم نظام‌وارگی فقه است و چالش مهم در این زمینه بحث احکام ثانوی است؛ اما نرم‌افزار حل چالش‌ها بحث مصلحت است.
عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) افزود: در بحث تطبیق نظام اعتبارات دین بر نظام اعتبارات اجتماعی، دین به مثابه نظام تشریع ساحت تکوین است؛ بنابراین مسبوق بودن اندیشه به واقعیت و بزرگتر بودن مقام عینیت از مقام اثبات اندیشه مطرح است.
وی با اشاره به ضرورت پیوند احکام و مقاصد دین تأکید کرد: احکام، مجاری نیل به مقاصد است، از این جهت حجیت طریق نیل به مقاصد ضرورت دارد.
حجت‌الاسلام رهدار در بخش روش مفهوم شناسی ایده فقه نظام به چند روش اشاره و خاطرنشان کرد: پرداختن به روابط اجزاء، کل نگری، فازی دیدن احکام و روابط در این بحث اهمیت دارد.
وی به نقد روش اتمی و پدیدار شناختی پرداخت و گفت: امکان چند بعدی بودن اجزاء یعنی این که یک جزء ممکن است در آن واحد با چند جزء و هر بار از حیثی متفاوت مرتبط باشد.
رییس مؤسسه فتوح اندیشه، کل نگری را تجمیع ظنون خواند و از روش ریاضی در فقه انتقاد کرد و با مطرح کردن بحث فازی دیدن احکام و روابط تأکید کرد: در بحث فازی دیدن احکام و روابط، مسائلی همچون ناتوانی منطق ارسطویی در تحلیل مقاصد دین(عدالت و….)، نقش درجات فهم(از شک تا یقین) در استنباط احکام، منطق فازی و ملاک‌های تغییر احکام، زمان و مکان، تبدل رأی فقیه، تغییر مصالح و مفاسد، تغییر عرف، عروض عناوین ثانویه، حکم حکومتی(مصلحت سنجی فقهی ـ سیاسی) و دایره تعزیرات مطرح است.
وی با آسیب‌شناسی تکیه بر حدیث در اجتهاد معطوف به استنباط فقه نظام تصریح کرد: در بخش آسیب‌شناسی می‌توان به مکتب محدثین و درک غیرحکومتی در گزینش روایات، غائب بودن عقل در تکمیل زنجیره روایات، نگاه غیرمنظومه‌ای به روایات و حجیت یافتن رویکرد حداقلی نخستین در سراسر تاریخ اسلام اشاره کرد.
حجت‌الاسلام رهدار به مکتب محدثین و درک غیرحکومتی در گزینش روایات اشاره کرد و گفت: حاکمیت باور غصبی بودن حکومت در دوره غیبت و تأثیر بسیط بودن جامعه آغاز عصر غیبت با انتظار از روایات از پیش‌فرض‌ها است؛ چنان که شهید مطهری در این زمینه می‌فرمود: فقه فقیه دهاتی بوی دهات و فقه فقیه شهری بوی شهر می‌دهد.
وی در بحث غائب بودن عقل در تکمیل زنجیره روایات به انحصار تحلیلی عقلی در مضمون روایات و فقدان حضور ایجابی عقل در تحلیل نسبت روایات اشاره کرد و گفت: مبنا در این زمینه، رویکرد انسجام گروانه است و دلایل ناقص بودن روایات نیز عدم ثبت همه روایات معصومین(ع)، نقل به مضمون روایات، اعمال تصرف نسخه‌نویسان(به انگیزه تحریف، تکمیل، تلخیص و خلق اثر جدید) و از بین رفتن روایات به صورت طبیعی، آتش سوزی(کتابخانه خطی شیخ طوسی، مغول‌ها و…) و سرقت منابع روایی (جنگ‌های صلیبی و…) است.
عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به نگاه غیرمنظومه‌ای به روایات یادآور شد: در این بخش امکان استنباط نظام سلامت روایی (فقه پزشکی) و امکان استنباط نظام امنیت روایی(فقه امنیت) مطرح می‌شود و در بحث حجیت یافتن رویکرد حداقلی نخستین در سراسر تاریخ اسلام، اجتهاد در ذیل سقف حداقلی نخستین مطرح بوده است.
وی به بایسته‌های تغییر در الگوی مواجهه با روایات و معطوف به استنباط فقه نظام پرداخت و گفت: در این بحث چند نکته اهمیت دارد، که نکته نخست: تغییر الگوی ثبت و طبقه‌بندی روایات، یعنی در مرحله نخست اهمیت درک سیاقی(فهم سمنتیک) درک از طریق بافتار زبانی ـ سیاقی روایت(مفروض: صدور از معصوم؛ تفاوت وسائل الشیعه و جامع الاحادیث شیعه در درک سیاق روایت) و درک از طریق توجه به واژه‌های هم معنی، هم زمان و…(هم نشینی واژگان) و در گام بعد اهمیت اسلوب‌های بیانی روایت، اسلوب تعلیم(برای صحابه و تابعین فقیه،اسلوب افتاء برای سائلان و نقل به مضمون که مستلزم فقه الحدیث متفاوت است.
رییس مؤسسه فتوح اندیشه افزود: نکته دو متغییر اعتبار و جایگاه روایات است، یعنی تغییر معیارهای وثاقت روایت و تقدم قرآن بر روایات که در تغییر معیارها، موضوع تفاوت امور فردی و اجتماعی و احراز وثاقت از طریق: راوی، مروی عنه، اساتید راوی، مقایسه اساتید روایت، وجود روایت در منابع متقدم، کثرت روایت، اطلاعات رجالی راوی، اطلاعات رجالی درباره راوی و… و اعتبار هماهنگی مضمون روایت با پیکره نظام(رویکرد انسجام) اهمیت دارد./102/م