vasael.ir

کد خبر: ۷۸۷۹
تاریخ انتشار: ۱۳ اسفند ۱۳۹۶ - ۲۲:۴۴ - 04 March 2018
گفت‌وگوی اختصاصی وسائل با حجت الاسلام والمسلمین مبلغی؛

قانون‌گذاری؛ تنها راه حضور فقه در عرصه اجتماع

وسائل ـ رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس ضمن تأکید بر رابطه حیاتی فقه و قانون، گفت: محال است که فقه بتواند بدون قانون حضور جامعی در جامعه پیدا کند بنابراین در غیر این صورت فقه در حاشیه خواهد بود.

سومین کنفرانس بین المللی فقه، قانون و واقعیت های اجتماعی روزهای نهم و دهم اسفند 96 به همت مرکز تحقیقات اسلامی مجلس در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) برگزار شد.

در این همایش 2 روزه اندیشمندانی از کشورهای ایران، لبنان، عمان، تونس، مغرب، قطر، ترکیه، عراق، الجزایر و روسیه در قالب پنل های تخصصی مقالات خود را ارائه کردند.

به این بهانه در حاشیه کنفرانس، فرصتی از حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای گرفتیم تا ارزیابی کلی وی را از برگزاری این کنفرانس جویا شویم؛ آنچه در ادامه می‌آید متن گفت و گوی خبرنگار وسائل با این استاد درس خارج حوزه علمیه است:

وسائل ـ چه اهدافی از برگزاری این کنفرانس مد نظر شما و همکارانتان بود؟ و تا چه اندازه توانستید به آن اهداف دست پیدا کنید؟

طرح عناوین جدید در حوزه موضوعیت دارد؛ به ویژه اگر این عنوان جدید، جامع و مانند چتری گسترده و پوشش دهنده باشد، اهمیت بیشتری دارد. مهم تر از این مسأله کاربردی بودن این عنوان است یعنی مباحثی که پیرامون آن خلق می شود راه به جامعه ببرد.

اما مهم تر از دو مسأله فوق این است که کابردی بودن موضوع در ارتباط با نقش داشتن و تأثیرگذاشتن بر قانون باشد؛ زیرا ما حقیقتا باید ظرفیت، محوریت، جایگاه، تأثیر عمیق، پُر دوام و حساس قانون را بیش از آنچه رایج و جاری است بدانیم.

 

 

قانونی که مبتنی بر فقه نباشد زمینه حضور اجتماعی فقه را از بین می‌برد

قانون بسیار مهم است؛ محال است که فقه بتواند بدون قانون حضور جامعی در جامعه پیدا کند بلکه حضور آن در حاشیه خواهد بود. حتی می توان گفت اگر قانون بر اساس فقه نباشد زمینه های حضور اجتماعی فقه را می بلعد.

اهمیت موضوعی که برای این کنفرانس انتخاب کرده ایم در این است که برای نخستین بار مطرح می شود. با عنوان«فقه، قانون و واقعیت‌های اجتماعی» ما هم واقعیت اجتماعی را مطرح کرده و در کنار آن قانون و فقهی که باید آن قانون را پشتیبانی کند را نیز مطرح می کنیم.

موضوع این کنفرانس بی‌سابقه بود

طرح چنین موضوعی سابقه ندارد؛ بنابراین اهمیت کار در این است که اگر این نوع نگاه صورت نگیرد، ممکن است با وضعیتی که اکنون در حوزه داریم شاید همچنان به راه خود به صورت سر به زیر و بی توجه به این مسأله مهم ادامه دهیم.

ما در حوزه توجه نهادی به این موضوع نداریم که باید ایستگاه و جایگاه قانون را بسیار جدی مورد توجه قرار دهیم و فقه را به آن سمت هدایت کنیم. نخستین فایده این کنفرانس این است که یک بحثی را در حوزه پیرامون این موضوع به راه می اندازد.

جلب توجه حوزویان به موضوع این کنفرانس مهم‌ترین موفقیت است

خوشبختانه نسل های جدید حوزه مانند نسل های گذشته نیستند؛ نسل های جدید حوزه تا اندیشه ای مطرح و موضوعی بحث می شود، در صورتی که احساس کنند آن موضوع اهمیت دارد یا به نحوی به روش فقهی و استنباطی و به ویژه به آسیب های اجتماعی باز می گردد، سریع حساسیت نشان می دهند و به آن توجه می کنند و ذهنیت ها، اندیشه و نگاه آنها به آینده و حال روی این ریل می افتد.

بنابراین به نظر بنده در این کنفرانس کار بسیار بزرگی دارد صورت می گیرد که این ادبیات، عنوان و عناوین زیر مجموعه را در این فضا مطرح می کند.

عدم توجه فقهی به واقعیت‌های اجتماعی

متأسفانه حوزه به بحث آسیب های اجتماعی که بخشی از واقعیت های اجتماعی است، توجه فقهی نداشته است؛ نمی شود تصور کرد که با یک توصیه ای، آسیب های اجتماعی از بین می روند.

آسیب های اجتماعی از عوامل پیچیده ای برخوردار هستند که پس از شکل گیری آنها، تأثیراتی را در جامعه می گذارند و این اثرات مشکلات دیگری را ایجاد می کند و همینطور پیش می رود تا یک شبکه ای از پدیده های اجتماعی دست به دست هم می دهند.

در اینجا است که با توصیه نمی توان کاری را به پیش برد. البته حتما باید توصیه باشد اما این توصیه ها باید در یک فضای نرمال باشد؛ وقتی که فضا دچار آسیب های اجتماعی شد دیگر از حالت نرمال خارج شده است و در چنین موقعیتی توصیه دیگر کارآمد نیست.

قانون؛ تنها نهادی که مشکلات اجتماعی را حل کند

با پدیده های اجتماعی باید اجتماعی رفتار کرد. قانون خود یک نهاد اجتماعی است؛ تنها نهاد قانون است که می تواند از عهده مشکلات اجتماعی برآید و مسلما فقه باید قانون را پشتیبانی کند زیرا اگر اینگونه نباشد قانون اعتبار لازم شرعی را ندارد.

 

 

وسائل ـ چه مباحث و مسائلی در این کنفرانس مطرح شد؟

ما در سه محور مباحث را پیگیری کردیم. محور نخست بر مبنای این پرسش ها شکل گرفته که واقعیت های اجتماعی چیست؟ چگونه می توان به آن دست یافت؟ و چه دانش هایی لازم است تا واقعیت های اجتماعی را بشناسیم؟ آیا در تعریف واقعیت های اجتماعی میان دانش های گوناگون، اختلاف وجود دارد؟ آیا در تجربه گذشته ما سخنی، یادی و نامی از واقعیت های اجتماعی بوده است؟

رد پای واقعیت های اجتماعی در متون سلف

بنده در مراسم افتتاحیه در پاسخ به پرسش اخیر گفتم که بله، تعابیر«واقعه»،«حادثه» و «نازله» در متون ما نشان دهنده این مدعا است. فلسفه وجودی اجتهاد در این است که به واقعیت نگاه کند و ببیند که واقعیتی که اکنون رخ داده و پیش تر نبوده است را چگونه می تواند با استفاده از منابع تحلیل کند.

بنابراین در گذشته نیز واقعیت های اجتماعی مطرح بوده است اما واقعیت های امروزی ما دارای اوصافی هستند که توجه به آنها ضروری است و در صورت عدم توجه دچار مشکلات متعددی خواهیم شد.

بررسی منابع و مبانی شناخت واقعیت های اجتماعی

یک محور مباحث ما بررسی منابع و مبانی شناخت واقعیت است؛ به عبارت دیگر مباحث توصیفی، تمهیدی و مقدماتی ارائه شد. بخشی از این محور اول فقه واقعیت های اجتماعی است.

ما معتقد هستیم که باید به فقه واقعیت های اجتماعی بپردازیم، فقه های مضاف دیگری که درست شده اند نیز مهم هستند اما فقه واقعیت های اجتماعی از اهمیت بیشتری نسبت به آنها برخوردار است. امروزه در عمل فقه دارد به سمت واقعیت پیش می رود و روی این مسأله تمرکز کرده است تا انواع آن و مؤلفه هایش را بشناسد.

جای خالی رشته«فقه واقعیت‌های اجتماعی» در حوزه

بهترین رشته ای که می شود ایجاد کرد، رشته«فقه واقعیت های اجتماعی» است؛ این رشته کمکی برای قانون گذاری خواهد بود.

محور دوم این کنفرانس«روش شناسی فقه پشتیبان قانون در مصاف با واقعیت های اجتماعی» است. اینکه چه روش هایی وجود دارد؟ روش های کنونی چه نقایصی داشته و چه تکمله هایی نیاز دارد؟ آیا از قانون تبدلی که امام(ره) فرموده و یا قواعد دیگری وجود دارد می شود استفاده کرد؟

محور سوم «بررسی های فقهی حقوقی نسبت به آسیب های اجتماعی» بود. نیاز هست که مسائلی مانند اعتیاد، فقر، تکدی گری، دین گریزی و آسیب های اجتماعی گوناگون را بررسی فقهی حقوقی کنیم. تا کنون چنین کاری صورت نگرفته است مگر در مواردی محدود.

اولویت شناخت جرائم مستحدثه نسبت به مسائل مستحدثه دیگر

ما به این نکته توجه داشتیم که برخی از مسائل مستحدثه، همین جرائم مستحدثه هستند؛ یعنی مسائل مستحدثه تنها موضوعات ایجابی و یا موضوعات غیر جرائمی نیست. اتفاقا این جرائم مستحدثه برای اینکه شناخته شوند، اولویت دارند؛ همان طور که در پیام حضرت آیت الله مکارم شیرازی نیز به این مسأله اشاره شده بود.

 

 

وسائل ـ با توجه به اینکه شما با جدیت در پنل های تخصصی حضور داشتید و مباحث را با دقت پیگیری می کردید، سطح علمی این همایش را چطور ارزیابی می کنید؟

اصولا اهمیت همایش ها در این نیست که مباحث نهایی مربوط به یک موضوع را ارائه دهد بلکه اهمیت کار همایش در این است که طرح های اولیه، ایده ها، انگاره ها و اندیشه های نخستینی که حتی هنوز منقح نشده اند را ارائه کند.

روند معکوس مسأله‌یابی در حوزه

اگر یک کنفرانس بتواند از پس این امر مهم برآید در کارنامه خودش موفق است. البته بعد از اینکه ایده ها طرح شد نوبت به مقاله ها و مجلات می رسد که باید آن ایده ها را به پیش ببرند و پخته تر کنند سپس نوبت کتاب است که آن وضعی که نهایی شده است را ثبت و ارائه کنند.

گاهی در حوزه این روند به اشتباه معکوس است؛ یعنی ابتدا کتاب نوشته می شود سپس مقالات از روی کتاب تقلب کرده و مطلبی را ارائه می کنند و کنفرانس ها نیز آن مقالات را باز تکرار می کنند.

کنفرانس برای طرح ایده است؛ ما فکر می کنیم که در زمینه طرح ایده موفق بوده ایم. مباحثی که مطرح شد در حد نخستین خودش خوب است؛ به عنوان مثال در بحث روش شناسی به قاعده تبدل موضوع، قیاس اولویت و شناخت موضوع توجه شد. برخی از مباحث مطرح شده قابل توجه و برخی نیز طرح های اولیه بود.

به نظر بنده همین اندازه که جنب و جوشی رخ داد تا روش شناسی مورد تأمل قرار گیرد برای کنفرانس موفقیت آمیز است.

عملکرد هیأت اندیشه‌ورز در نقد تجارب قانون‌گذاری

بحث های توصیفی نیز خوب بود. ما یک گروه اندیشه ورز داشتیم که تجربه قانون گذاری ما را به نقد کشاند؛ این بحث بسیار خوبی بود که از سوی همه مورد تحسین واقع شد.

البته ما این بحث را رها نخواهیم کرد و پس از اتمام کنفرانس آن را ادامه خواهیم داد زیرا بسیار گسترده است و شاخه های متعدد زیر مجموعه ای دارد؛ بنابراین گروه های اندیشه ورز، نشست های تخصصی و مقالات را دنبال خواهیم کرد.

این بحث صرفا برای امروز و فردا نیست بلکه یک بحث عمیق پایه ای است. به ویژه اگر بتوانیم بر روی رشته«فقه واقعیت های اجتماعی» بیشتر مانور خواهیم داد.

طرح بحث«سیاست جناحی» از فرآورده‌های این کنفرانس بود

بحث سیاست جناحی در کشور ما تدوین شده نیست؛ بنابراین این موضوع را نیز دنبال خواهیم کرد. این بحث خودش دنیایی است که نیاز به مطالعات تخصصی دارد. بنده معتقدم که اگر سیاست جناحی نداشته باشیم نوع برخوردمان توسعه دهنده و اشاعه دهنده جرم خواهد بود.

سیاست جناحی کارش اندازه گیری است.«کُلَّ شَىْء خَلَقْناهُ بِقَدَر» هر چیزی به اندازه است؛ جنبه های تربیتی، دین مداری، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، همه اینها در یک نظم تعریف شده و به صورت هم افزا و هماهنگ کار می کنند. بحث سیاست جناحی از فرآورده های این کنفرانس است.

 

 

وسائل ـ همانطور که اشاره کردید این کنفرانس ها می تواند برای یک حرکت علمی بسترسازی کند به ویژه در حوزه علمیه که طبیعتا جامعه هدف شما است؛ اما با توجه به اینکه به نوعی مجلس متکفل برگزاری این کنفرانس است، به نظر شما محصولات علمی آن چقدر می تواند در قانون گذاری ثمره عملی داشته باشد؟

همواره میان اندیشه و عمل فاصله های زیادی است. برخی از این فاصله ها شناخته شده و برخی دیگر ناشناخته اند. یعنی اگر ما فاصله های شناخته شده را هم بر طرف کنیم باز هم خواهیم دید که فاصله های دیگری وجود دارد.

تلاش مرکز تحقیقات اسلامی مجلس برای کابردی کردن مباحث علمی کنفرانس‌ها

اینکه اندیشه به سوی عمل و قانون حرکت کند بسیار راه دارد اما حسن مرکز تحقیقات مجلس این است که همراه و جزئی از مجلس بوده، بنابراین حرف های این مرکز بیشتر شنیده می شود. کوشش ما این است که به این سمت و سو حرکت کنیم.

این کنفرانس ها ابتدا روی خود ما تأثیر می گذارد. وقتی که ما می خواهیم لوایحی را که به ما داده اند را بررسی کنیم از این تجربیات، ادبیات و روش هایی که آموخته ایم، استفاده می کنیم و به صورت مستقیم یا غیر مستقیم بر روی محققان ما تأثیرگذار خواهد بود.

اصلاح قانون‌گذاری بدون کمک حوزه محال است

افزون بر آن، ما این مسأله را به عنوان یک رشته فکری ـ مطالعاتی دنبال می کنیم. از همه مهم تر این است که حوزه که نیروی انسانی ما را تربیت می کند از طریق مجامع علمی بیش از پیش با این مباحث روبرو می شود.

وقتی وضعیت کنونی خود را با زمانی که تازه این مرکز تأسیس شد مقایسه می کنیم، می بینیم که شرایط بسیار متفاوت شده است؛ ما در آن دوران انصار، یاوران و نیروی فکری در حوزه نداشتیم اما امروزه بسیاری از افراد همان حرف های ما را در رابطه با فقه و قانون می زنند.

گاهی هم از سوی حوزه نیز به سراغ ما می آیند و کمک ها، طرح ها و پیشنهاداتی دارند. همانطور که می دانید محال است که بتوان بدون حوزه، قانون گذاری را اصلاح کرد./404/241/ح  

 

مصاحبه کننده: حسین فلاح مراد

 

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۰ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۱:۳۹
طلوع افتاب
۰۶:۵۶:۵۱
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۳۵
غروب آفتاب
۱۹:۲۵:۴۱
اذان مغرب
۱۹:۴۲:۳۹