vasael.ir

کد خبر: ۷۴۹۰
تاریخ انتشار: ۰۲ بهمن ۱۳۹۶ - ۱۵:۲۲ - 22 January 2018
درس خارج فقه اصلاح ژنتیک (فقه تراریختگی)حجت الاسلام محسن غرویان / جلسه 6

حدود فقهی قاعده لاضرر

وسائل ـ استاد غرویان ضمن اشاره به ادله فقهی موافقین و مخالفین استفاده از محصولات تراریخته گفت: عده ای از علما که مخالفت با این بحث تراریختگی را مطرح کرده اند روی این موضوع می گویند که: این محصولات احتمالا ضررهایی برای بشر داشته باشد که در دراز مدت آشکار می شود و خودش را نشان می دهد، بنابر این ما باید جلوی این کار را بگیریم و این کار جایز نیست و حرام است بخاطر دفع ضرر محتم.

به گزارش سرویس مسائل مستحدثه پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، آیت الله محسن غرویان در جلسه ششم از درس فقه اصلاح ژنتیک (فقه تراریختگی) گردید به بررسی تأثیرات جانبی غیر منتظره و نامطلوب درباره محصولات تراریخته پرداخت.

وی با اشاره به برخی نظرات درباره وجود تاثیرات نامطلوب در محصولات تراریخته گفت: سؤالی مطرح است و آن این که محصولات تراریخته 20 سال است ظهور پیدا کرده آیا ممکن است تأثیرات جانبی غیر منتظره و نامطلوبی از آنها بوجود بیاید؟

عده ای از علما مخالفت با بحث تراریختگی را مطرح نموده اند و می گویند که: این محصولات احتمالا ضررهایی را برای بشر داشته باشد که در دراز مدت این ضرر ها آشکار می شود پس باید به علت دفع ضرر محتمل جلوی این کار را بگیریم و این کار جایز نیست و حرام است.

استاد سطوح عالی حوزه در ادامه گفت:

در پاسخ به شبهه فوق ادعا شده است که: طولانی ترین تأثیرات طی چند سال ظهور پیدا می کند و با توجه به گذشت بیست سال و عدم وجود حتی یک گزارش در مورد تأثیرات منفی محصولات تراریخنه؛ دیگر چنین احتمالی وجود ندارد.

ایشان در رابطه با این جواب نکاتی را بیان کرد و گفت:

1- اینکه می گویند که در این چند سال گزارشی نرسیده صحیح نیست، بنده دیده ام که مخالفین گزارش های مختلفی را در باره این تاثیرات می دهند.

2- نکته دوم، بحث فقهی و حوزوی مسئله است و آن این است که بیاییم ببینیم معنای ضرر چیست؟

3- اصلا ما نفعی داریم که ضرر به دنبال نداشته باشد؟ در این عالم منفعت محض و مطلق که هیچ ضرری نداشته باشد داریم یا نداریم؟

 

 

اهم مباحث استاد غرویان به شرح ذیل می باشد:

 

در ادامه نظرات کارشناسان بحث اصلاح ژنتیک ؛به چند مطلب دیگر  اشاره می کنیم و این بحث یک ارتباطی با قاعده لا ضررپیدا می کند  که به آن هم  اشاره می کنم تا روی آن مطالعه بفرمایید.

یک سؤال مهم

در این زمینه سؤال شده است که با توجه به این که محصولات تراریخته 20 سال است ظهور پیدا کرده آیا ممکن است در آینده تأثیرات جانبی غیر منتظره و نامطلوبی از آنها بوجود بیاید؟

عده ای از علما که مخالفت با این بحث تراریختگی را مطرح کرده اند روی این موضوع می گویند که: این محصولات احتمالا ضررهایی برای بشر داشته باشد که در دراز مدت آشکار می شود و خودش را نشان می دهد، بنابر این ما باید جلوی این کار را بگیریم و این کار جایز نیست و حرام است بخاطر دفع ضرر محتم.

 

قاعده دفع ضرر محتمل یک قاعده عقلایی است که انسان باید جلوی ضرر محتمل را بگیرد، در بعضی مسائل اعتقادی هم ما به این قاعده لاضرر محتمل تمسک کردیم در کتابها در بحث دین، خدا، معاد دیده اید در کتاب های اعتقادی می گویند که ما نمی دانیم قیامتی هست یا نه؟ ولی احتمالش را که می دهیم لذا باید زندگی مان را دینی اداره کنیم و باید متدیّن باشیم یعنی به خدا، معاد، مبدأ، اعتقاد داشته باشیم وبخاطر دفع ضرر محتمل هم که شده باید احتمالش را بدهیم، یعنی در عقاید ما به این قاعده تمسک می کنیم، در فقه هم قاعده ای داریم، قاعده لاضرر و لا ضرار فی الاسلام ، به این قاعده فقهی هم فقها تمسک می کنند که من داشتم مطالعه می کردم قبل از آمدن به درس در همین قاعده فقها و علمای ما خیلی بحث های جالبی مطرح کردند، حال در این بحث تراریختگی و اصلاح ژنتیک هم بعضی ها به این مسئله ورود پیدا کردند که ما احتمال می دهیم این مهندسی هایی که می کنیم روی این نباتات و یا روی ژن های حیوانات و یا انسان، ضررهای محتملی در آینده داشته باشد.

 

خانم سمیرا کهک که از کارشناسان این بحث است  اینگونه جواب داده اند:

خیر، در گذشته حکام و پادشاهان با خودشان پیش مرگ می بردند، پادشاهان قدیم وقتی می خواستند غذایی را بخورند آن غذا را اول به او می دادند تا بخورد و ببینند که آیا حالش بهم می خورد یا نه؟ اگر حالش بهم می خورد دیگر شاه نمی خورد، اینها را پیش مرگ می گفتند، بقول امروزی ها تست می کردند ببینند که مثبت است یا منفی. هر غذایی را قبل از پادشاه باید پیش مرگ می خورد، اگر نمی مرد پادشاه هم از آن مصرف می کرد، بعد ها معلوم شد که برخی غذاها به صورت تجمعی و در زمانی دیگر زیانشان معلوم می شود و تاثیر مخربشان بعدها خودش را نشان می دهد، بعضی ها الآن این را می گویند که محصولات تراریخته آناً که نتیجه نمی دهد؛ احتمالا اینها وقتی در بدن انسان جمع بشود آنوقت ضرر خودش را نشان می دهد، باید این را چگونه حل کنیم؟

در اینجا کارشناسان آمدند این بحث را مطرح کردند و گفتند که بالاخره یک زمانی را باید به عنوان ملاک و معیار در نظر بگیریم ببینیم زمان تست و زمان پاسخ آن تست و آزمایش بطور متوسط چه مقدار باشد مثلا یک روز، دو روز، یک ماه، یک سال، ایشان به عنوان کارشناس می گوید که طولانی ترین تأثیر ها طی چند سال ظهور پیدا می کند به هر حال یک سال و دو سال زمان کمی نیست، ما احتمال ضرر بدهیم بعد بالاخره برای اینکه نتیجه ضرر را ببینیم چقدر زمان لازم داریم؟

طولانی ترین تأثیرات طی چند سال ظهور پیدا می کند، بیست سال مدت خیلی زیادی است با توجه به گذشت بیست سال و عدم وجود حتی یک گزارش در مورد تأثیرات جانبی بنظرم چنین احتمالی وجود ندارد.

 

 

در اینجا بنده چند تا سؤال و بحث دارم.

نکته اول

اینکه ایشان می گویند در این چند سال گزارشی نرسیده، نخیر بنده دیده ام که مخالفین گزارش می دهند الآن رسما در یکی دو هفته اخیر هم بحث تراریخته داغ شده، در برنامه دورهمی تلویزیون که آقای مهران مدیری اجرا می کند و بسیار پر بیننده است یک شب خودم دیدم که ایشان راجع به محصولات تراریخته یک گوشه و کنایه ای زد و موضع منفی گرفت و حالا به او دستور داده بودند که همچین موضعی بگیرد یا نه بحث را مقداری سیاسی کرد، آن بحث دیگری است یا خودش این بحث را مطرح کرد به هر حال ایشان موضع منفی گرفت و از مضارّش صحبت کرد و یک اشاره ای کرد که این محصولات تراریخته الآن می گویند که عامل بعضی سرطان ها همین محصولات است یعنی محصولات اصلاح شده که بشر دست برده مثلا در گوجه فرنگی، در موز، در سویا، در خیار، در سیب زمینی و امثال اینها باعث سرطان زایی می شود و بنابر این گزارش های منفی آمده و اینچنین نیست که گزارش های منفی نداشته باشیم ولی آن گزارش ها قطعی نیست و در حد احتمال است، هیچکس به طور قطعی اظهار نظر نکرده، یعنی برای خود این عالمان و متخصصین این بحث هم هنوز هیچ طرفش قطعی نیست، نمی دانند که صد در صد از این محصولات تراریخته گیاهی استفاده کند مبتلا به سرطان می شود یا سرطان عوامل دیگری دارد؟ مثلا احتمالا این غذا ها هم مؤثر باشد، بطور قطعی اظهار نظری نشده است، البته مخالفین طوری مطرح می کنند که گویا قطعی است؛ موافقین هم مصرّند بر این که بگویند قطعا این چنین نیست ولی واقع قضیه همین که می بینیم اختلاف در بین متخصصین این علم وجود دارد این خودش نشان دهنده این است که هیچکدام از طرفین بطور قطعی نمی توانند ادعا بکنند.

 

 

نکته دوم

نکته ای دیگر که بنظر خودم می آید و این هم یک بحث طلبگی است، بحث فقهی و حوزوی مسئله است و آن این است که بیاییم ببینیم معنای ضرر چیست؟

مفهوم ضرر

می دانید که در مفهوم ضرر علمای ما چند نظر داده اند به عنوان مثال مثلا بعضی ها گفتند که ضرر عدم النّفع است، بعضی ها گفتند ضرر ضد النّفع است اگر بگوییم عدم النّفع یعنی ضررو نفع نقیضین اند چون وجود و عدم اند، وجود النّفع و عدم النّفع، وجود و عدم نقیضین اند پس بین ضرر و نفع یا منفعت تناقض برقرار است، بعضی ها گفتند که بین شان ملکه و عدم ملکه است یعنی در جایی که نفعی متصور باشد آن وقت ضرر می شود عدم آن نفع فی ما یتوقّع منه نفع، پس بین اینها رابطه تقابل ملکه و عدم برقرار است، بعضی ها گفتند که تضاد است یعنی ضرر ضد نفع است خب ضد آن امران وجودیان بینهما غایت الخلاف، ضرر یک امر وجودی است ضد نفع است، این بحث ها برای ما است و ما وقتی می خواهیم وارد این موضوع بشویم باید این مفاهیم اولیه را توضیح بدهیم و روشن کنیم.

نکته دیگری که باز از منظر فقهی باید بحث بکنیم این است که این ضرری که ما می خواهیم در اینجا بحث بکنیم مثلا ضرر دارد مهندسی ژنتیک، اصلا ژنتیک ضرر دارد ضرر به حال چه کسی؟ ضرر به حال انسان؟ یا غیر انسان؟ بعضی ها آمده اند ضرر به محیط زیست را مطرح کرده اند و گفتند که این مهندسی ژنتیک؛ اکولوژی را بهم می زند، محیط زیست را خراب می کند، مثلا ضرر می زند به نباتات، ضرر می زند به نسل حیوانات، ضرر می زند به دریاها، خاک ، خب آیا ما از نظر فقهی ممنوع است کاری بکنیم که ضرر به دریا، جنگل، خاک، هوا و آسمان بزنیم؟  خب اگر این چنین باشد این ها را بعد باید مقداری توضیح بیشتر بدهیم من رگ های بحث را می گویم که اینها بنظر من روشن کننده آن جمع بندی نهایی است، الآن این ماشین هایی که سوار می شویم همه داریم ضرر می زنیم به هوا، چون هوا را آلوده می کند بنابر این می توانیم بگوییم که داریم ضرر می زنیم به محیط زیست، ماشین سوار شدن، بنزین سوزاندن این ها همه حرام است؟ اشکال دارد؟

ضرر به انسان باز خودش دو فرض دارد:

1ـ  ضرر به انسان فعلی

 

2ـ ضرر به نسل های آینده

ببینید شما در بحث استخراج نفت می بینید که بعضی های می گویند ما نباید نفت استخراج کنیم چرا؟ برای اینکه ضرر به نسل های آینده می زند، باید از سوخت های فسیلی استفاده نکنیم، از سوخت هسته ای استفاده بکنیم برای اینکه اینها سرمایه ای است برای نسل های آینده، بنابر این ما با استخراج نفت به نسل های آینده ضرر می زنیم؛ اینها برای بنده و امثال بنده سؤال ایجاد می کند که حدّ ضرر کجاست.

در مورد ضرر به انسانها هم که بحث می کنیم باز سؤالاتی مطرح می شود، آیا ما مجازیم یک تصرفاتی در این عالم بکنیم که ضررش به نسل های آینده می رسد نه به نسل فعلی؟ ما خودمان منفعت می بریم ولی منفعت ما موجب ضرر به نسل های آینده می شود، از نظر فقهی این حد و مرزش کجاست؟ و چه قاعده ای داریم؟ چه دلیلی داریم؟ چه روایت و آیه ای که بتواند وظیفه ما را در اینجا مشخص بکند.

 

 

نکته سوم در بحث ضرر و مساس

آنچه که در این بحث بنظر بنده مهم است این است که اصلا ما نفعی داریم که ضرر به دنبال نداشته باشد؟ در این عالم منفعت محض و مطلق که هیچ ضرری نداشته باشد داریم یا نداریم؟

در بحث های اخلاقی استاد ما حضرت آیت الله مظاهری درس های اخلاقی که در قم داشتند یک جمله ای از ایشان به یاد دارم که می گفتند:

طلبه ها بدانید هیچ نوش دنیا بی نیش نیست، جمله جالبی بود، نوش یعنی خوش و کیف، نیش یعنی عذاب و ضرر ؛ مثلا در مسئله غذا خوردن ؛ شما خوشمزه ترین غذا را بخورید بعدش کسل می شوید، یعنی حالت خواب به شما دست می دهد، می گفتند این اثر آن است ، یعنی وقتی انسان تنبل و کسل می شود این آن نیش همان غذای نوش است، نوش جانتان که می گوییم یعنی این که مثلا این غذا إن شاء الله که لذیذ بود، به دنبالش نیشش می آید، معده انسان هم پر می شود، غذا را زیاد بخورید دل درد می گیرید و لو اینکه خوشمزه ترین غذاها باشد، ایشان می گفتند و قِس علیه، فعلَلَ و تَفَعلَلَ ؛ یعنی در غذا بگیر برو و سراغ نوش های دیگر که همیشه نیشی و یا نیش هایی کنارش دارد این بحث در داخل پرانتز یک نکته اخلاقی بود.

واقعاً شما نفع هایی در دنیا دارید که هیچ ضرری نه به انسان و نه به محیط زیست و حیوانات وارد نکند؟

ذبح حیوانات، ما الآن حیوانات را از گوشتشان استفاده می کنیم، از شیر آنها استفاده می کنیم، اینها یک نفعی به حال ما دارد ولی ما حیوانات را می کشیم که این ضرر به حیوانات است، درختان را از میوه هایشان استفاده می کنیم، بالاخره این درختان ضرر هایی متوجه شان می شود و بعد خشک می شوند، در این بحث این را هم دقت کنید که اینها آن نکات فقهی و علمی است از منظر دینی که در این بحث باید به آن توجه بکنیم و البته یک قانونی در سطح جهانی تصویب کردند و این قانون به شرح ذیل است:

یک پروتکلی است به اصطلاح به نام پروتکل کارتاهنا که همه کشور ها ملزم هستند این پروتکل را که از حدود 20 سال قبل است اجرا بکنند در سال 1995 کشور های عضو کنوانسیون تنوع زیستی که به اختصار گفته می شود CBD و ایران هم عضو این پروتکل است، مسائل مربوط به مخاطرات موجودات اصلاح شده ژنتیکی را همه کشور ها باید بررسی بکنند و الآن هم در ایران وقتی می خواهند در مورد یک گیاهی یا دامی وارد بحث مهندسی ژنتیک بشوند اول باید کارشناسان بنشینند و آن طرح را بررسی کنند و ببینند مضارّ و منافعش چیست بعد اجازه بدهند که این مطالعات و پژوهش ها اجرایی بشود یا نه؛ در ژانویه سال 2000 پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا که نام یک شهر در کشور کلمبیا است که اولین مذاکرات در آنجا انجام شده و تصویب شده و ایران هم عضو آن است، این پروتکل 40 ماده دارد، 4 ضمیمه دارد، 170 کشور عضو آن هستند، هدف از این پروتکل که در ماده اول آن آمده کمک به ایجاد اطمینان از سطح کافی حفاظت در زمینه انتقال و بکارگیری و استفاده ایمن از موجودات اصلاح شده ژنتیکی است که حاصل زیست فن آوری نوین هستند؛ ایران هم فعالیت های مؤثری را در این زمینه انجام داده است و مؤسسات و سازمان هایی در ایران هستند که مسئول اجرای این پروتکل هستند، یک اتاقی به اصطلاح اتاق تهاتر ایمنی زیستی به موجب ماده 20 پروتکل کارتاهنا برای تسهیل تبادل اطلاعات علمی، عملی، فنی، زیست محیطی و حقوقی و تجارب بدست آمده در رابطه با موجودات اصلاح شده ژنتیکی ایجاد شده است، از سال 1382 مسئولیت این اتاق که مسئول همین مسائل تأمین و تسهیل اطلاعات زیست محیطی است به عهده پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فن آوری گذاشته شده است و در سطح ملی و بین المللی هم وظائف خودش را انجام می دهد. بنابر این بحث ضرر و جلوگیری از ضرر یک بحثی است که در سطح بین المللی به آن توجه شده، گفتند در حدی که ضرر ایجاد نشود ما می توانیم اقدام بکنیم، اگر موجب ضرر بشود نه جلوی آنرا باید بگیریم، حالا بحث های فقهی آن هم این است که معنای ضرر و مصادیق ضرر را بنشینیم یک مقدار دقیق تر بحث بکنیم إن شاء الله در جلسات آینده به این بحث ها هم خواهیم پرداخت.

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۰ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۱:۳۹
طلوع افتاب
۰۶:۵۶:۵۱
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۳۵
غروب آفتاب
۱۹:۲۵:۴۱
اذان مغرب
۱۹:۴۲:۳۹